Bolşevik İhtilalinin Ardından Osmanlı Devleti’nin Rusya’daki Yeni Rejime Bakışı

Yıl 2019, Cilt: 35 Sayı: 100, 353 - 376, 01.11.2011

Nejla Günay

https://doi.org/10.33419/aamd.642336

Öz

Rusya, XX. yüzyıl başlarında iç ve dış politikasında yeni durumlarla karşılaştı. İçerde Rus halkı, XIX. yüzyıl sonlarında rejim karşıtı hareketler başlatmıştı. Dış politikada ise Berlin Antlaşması’ndan sonra Balkan devletlerinin bağımsızlık hareketlerinde Rusya’nın oynadığı rolü göz önüne alan İngiltere, bu devletin Anadolu ve Asya’da etkin olmasını istemediğinden Rusya’yı Anadolu ve Kafkasya’da meşgul etmek için Ermenileri kışkırttı. Ayrıca Uzak Doğu’da Japonya’yı Rusya’ya karşı girişebileceği bir savaş için teşvik edip destekledi. Bütün bunlar sonucunda Rusya’nın 1890’dan itibaren Ermeni tebaası ile ilişkileri bozuldu. XX. yüzyılın başında Kafkasya’da Ermeni-Azerbaycan Türkleri ve Gürcüler arasında çok ciddi çatışmalar yaşandı. Bu çatışmalarda sosyalizmi savunan işçi sınıfının çok büyük etkisi oldu. Rusya, 1905 yılında da Japonya karşısında giriştiği savaşı kaybetti. Politik zorluklar yaşayan Rus Çarlığı Meşrutiyet rejimini ilan etmek zorunda kaldı. Rusya’nın kendisi için bir tehdit olmaktan çıktığını gören İngiltere, bundan sonra Almanya’ya karşı Rusya ile ittifak kurdu. Bu iki devlet Fransızları da yanlarına alarak Birinci Dünya Savaşı’na birlikte girdi.

Birinci Dünya Savaşı esnasında savaşın getirdiği ağır yük Rusya’nın iç işlerindeki karışıklıkları artırdı. Siyasi görüş ayrılıkları baş gösteren ekonomik sıkıntılarla daha da belirginleşti ve başlangıçta halk hareketleri olarak başlayan olaylar, Bolşeviklerle Menşeviklerin birlikte hareket ettiği büyük bir ihtilale dönüştü. Mart 1917’de başlayan olaylar, Rus Çarı II. Nicholas’ın tahtından feragat etmesine 25 Ekim1917’de Petrograd Garnizonunun Bolşeviklere katılıp aynı gece II. Sovyet Kongresi’nde Bolşevik Programı’nın onaylanmasına kadar sürdü.

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı sırasında en büyük düşmanlarından biri olan Çarlık Rusya’sıydı. Dolayısıyla Rusya’da meydana gelen bu rejim değişikliği Osmanlı Devleti’nin cephedeki düşmanlarından birini azaltsa da beraberinde bazı yeni problemler getirdi. Bolşevik İhtilali’nden sonra Osmanlı Devleti’ne sığınan mülteciler boyutu birçok araştırmacının dikkatini çekmiş ve bu konuda çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. Bunlara B. Bakar, K. Acar ve U. Karadoğan’ın çalışmaları örnek gösterilebilir:

Görüldüğü üzere bu konuyla ilgili çalışmalar genellikle İstanbul’a gelen Rus mülteciler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Oysaki mülteciler meselesi Osmanlı Devleti için Bolşevik ihtilalinin sonuçlarından sadece biridir. Bu araştırmanın kapsamı Bolşevik İhtilali’nden sonra Osmanlı-Rusya ilişkileridir. Araştırmada iki konuya odaklanılacaktır: İlk bölümde Bolşevik İhtilali’nden sonra yeni hükûmet kuruluncaya kadar devam eden belirsizlik döneminde Osmanlı hükûmeti ve Osmanlı aydınlarının Rusya’daki gelişmelere nasıl baktığı incelenecektir. İkinci bölümde ise; Osmanlı Devleti’nin bu ihtilal sebebiyle karşılaştığı problemler ele alınacaktır. Bu problemler arasında; Osmanlı Devleti’nin doğu ve batı bölgelerinde ortaya çıkan salgın hastalıklar, Trabzon limanından Rusya’ya gönderilen mallar, piyasalarda görülen Rus parası istilası, bazı Rus askerlerinin doğu sınırından Osmanlı’ya sığınması, Rusya’ya kaçırılan asâr-ı atika, Osmanlı-Rus sınırında karşılaşılan bazı olaylar ve sığınanların muhasım devlet tebaasından sayılıp sayılmayacağı gibi konular vardır. Osmanlı yöneticilerinin, değişik konularda karşı karşıya kalınan bu problemlere ne gibi çözümler getirdiği de araştırmanın kapsamında yer alacaktır. Bu şekilde Osmanlı elitinin Rusya’daki yeni rejime bakışının ne olduğunun ortaya konması amaçlanmaktadır.

Bu çalışmada; Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ana kaynak olarak kullanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rus Çarlığı, Bolşevikler, 1917, Mülteciler

The Stance of the Ottoman Empire to the New Regime in Russia after the Bolshevik Revolution

Öz

In Russia, the movements against the regime by the people started at the end of the 19th century. The abundance of the gains of Russia from the Berlin Treaty in 1878 disturbed England because of the role Russia played in the independence movements by the Balkan States and that they could also be very active in Anatolia and Asia. England provoked Armenians to keep Russia busy in Anatolia and Caucasus. It also provoked and supported Japan in the Far East for a war it could fight against Russia. Because of all these, the Russian-Armenian relations deteriorated after 1890. In the beginning of the 20th century, serious clashes between the Armenians, Azerbaijan Turks and Georgians in Caucasus. On these clashes, the worker class which supported socialism had a significant impact. Hence, the Russian Tsar had to announce Constitutionalism. England, who realized Russia was no longer a threat, formed an Alliance with Russia against Germany, and along with the French they joined World War I together.

The heavy burden that the World War I brought increased the disorder in Russia. The economic problems resulted in more polarized political views and the movements by the people finally led to a riot in which the Bolshevik and the Menshevik acted together. The events that started in March 1917 continued until the abdication of Nikolai the Second and the joining of the Petrograd Garrison to the Bolsheviks as well as the confirmation of the Bolshevik Program by the Second Soviet Congress on October 25th, 1917.

One of the biggest enemies of the Ottoman Empire in World War I was the Tsarate of Russia. Hence, the regime change resulted in one less enemy for the Empire to fight with. However, it also brought some additional problems with it. The extent of the refugees that came to the Ottoman Empire attracted the attention of numerous scientists and different academic studies have been performed on this issue. Some examples include the works of B. Bakar, K. Acar and U. Karadogan.

As is seen, the studies on this issue mostly focus on the Russian Refugees who came to Istanbul. On the other hand, the refugee problem is only one of the outcomes of the Bolshevik Revolution on the Ottoman Empire. The scope of this study is the Ottoman-Russian relations after the Bolshevik Revolution. This study will focus on two aspects: 1) The views of the Ottoman Government and Ottoman Intellects on the developments in Russia during the era of uncertainty after the Bolshevik Revolution, 2) the problems the Ottoman Empire faced due to this revolution, among which the epidemics that occurred in the eastern and western parts of the Empire, the assets that were sent to Russia from the Port of Trabzon, the invasion of Russian currency in the market, the defection of some Russian soldiers to the Ottoman Empire, the antics that were smuggled to Russia, some events that happened along the Ottoman-Russian border, and whether the refugees would be given citizens of an enemy state status could be included. This study will elucidate on how the Ottoman governors resolved these problems. Doing so, the views of the Ottoman elites on the new regime could be revealed. In this study, the main resources will be documents from the Ottoman Archives.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Russian Tsardom, Bolshevik, 1917, Refugees

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri Babıali Evrak Odası Belgeleri (BEO), 4508/338061, lef 1 (1336 C 08). BEO, 4508/338061, lef 1 (1336 C 08). BEO, 4513/338442, lef 1-2, (1336 B 17). BEO, 4521/339067, (1336 N 20). BEO, 4596/344629 (1338 M 22). BEO, 4613/345906 (1338 Ca 04). BEO, 4559/341905, lef 1-3, (1337 C 16). BEO, 4559/341905, lef 4, (1337 C 16). BEO, 4626/346913 (1338 B 24). BEO, 4631/347261 (1338 Ş 13). BEO, 4622/346603 (1338 C 26). BEO, 4660/349485 (1339 S 14). BEO, 4620/346477 (1338 C 19); BEO, 4623/346720 (1338 B 04). BEO, 4669/350144 (1339 R 21). BEO, 4668/350063 (1339 R 11). BEO, 4671/350290 (1339 Ca 08). BEO, 4669/350134 (1339 R 19). BEO, 4671/350290, lef 2, (1339 Ca 08). BEO, 4669/350120 (1339 R 18). BEO, 4687/351523 (1339 Za 11). BEO, 4678/350809 (1339 B 21). BOA. Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), 107/46 (1338 Ca 19). BOA. Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM), 19-15/1-12 (1339 R 14). BOA. DH. İ. UM, 20-30/14-59 (1340 Ş 15). BOA. DH. İ. UM, 11-4/6-75 (1339 R 28). BOA. DH. İ. UM, 19-15/1-23 (1339 R 21). BOA. DH. İ. UM, 19-15/1-26 (1339 R 28). BOA. Dâhiliye nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 2. Şube Evrakı (DH. EUM. 2. Şb), 67/24, (1338 R 08). Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 211/130 (1336 C 07).
• Gazeteler Tasvir-i Efkâr, numara:3339, 21 Eylül 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 52290, 24 Teşrinisani 1917. Tasvir-i Efkâr, 12 Kasım 1917. Tasvir-i Efkâr, 15 Kasım 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 53399, 3 Kanunuevvel 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 53300, 1 Kanunuevvel 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 53397, 4 Kanunuevvel 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 52317, 21 Kanunuevvel 1917. Tasvir-i Efkâr, numara: 52320, 24 Kanunuevvel 1917.
• Araştırma ve Tetkik Eserler Acar, Kezban, “Rusça Kaynaklarda Gelibolu ve Beyaz Ruslar”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S 20, Yıl 14, Bahar 2016, ss.1-33. Ağayev, Elnur, “1920’lerin Başında İstanbul’a Rus Göçü (Sayıları, Maddi Durumları, Ülkelerine Geri Dönüşleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, S 3, C 1, 2012, ss.386-397. Akal, Emel, “Rusya’da 1917 Şubat ve Ekim Devrimlerinin Türkiye’ye Etkileri/Yansımaları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim, C 8, İstanbul 2008. Bakar, Bülent, Esir Şehrin Misafirleri Beyaz Ruslar, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2012. Günay, Nejla, Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat Terakki ve Ermeniler, Atatürk Araştırma Merkezi yayınları, Ankara 2015. Karadoğan, Umut C, “İşgal Döneminde İstanbul ve Gelibolu’da Bolşevik Aleyhtarı Wrangel Ordusu”, Bilig, S 57, Bahar 2011, ss.135-157. Kocabaşoğlu, Uygur-Berge, Metin, Bolşevik İhtilâli ve Osmanlılar, İletişim, İstanbul 2006. Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990. Umur-u Şarkıyye İdaresi Kafkas Şubesi, Rusya’nın Ahval-i Hazırası Hakkında Rapor, Matbaa-i Askerîye, Dersaadet 1334.