Problems in the Process of the Exchange of Populations and an Example of Intervention by the Central Government: The Case of 1927 Inspenction in Manisa

Yıl 2010, Cilt: 26 Sayı: 78, 461 - 504, 01.11.2010

Mehmet Öz Ferhat Berber

Öz

Greek Peoples” in 1923 within the frame of Lausanne Treaty lasted 1930s. However, during this period the government had to deal with the settlement not only of those immigrants who came in the context of the Exchange but also of those who had arrived earlier and not been settled yet. This study will give examples of problems encountered during the settlement of the immigrants in various parts of Turkey. Later, through the case of an inspection carried out in Manisa, we will try to demonstrate how the government set up a control mechanism against the events that occurred in the provinces.

Anahtar Kelimeler

Migration, Settlement, Exchange of populations, Inspection, Manisa

Mübadele Sürecinde Sorunlar ve Merkezden Müdahaleye Bir Örnek: 1927 Manisa Teftişi

Öz

Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminin en önemli demografik hareketleri olan Müslüman göçleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından da devam etmiştir. Lozan Anlaşması kapsamında 1923 yılında imzalanan “Türk-Yunan Ahali Değişimi Protokolü” ile başlayan süreç, 1930’lu yıllara kadar sürmüştür. Ancak bu dönemde sadece mübadele kapsamında gelen göçmenler değil, daha önceden gelen ve halen yerleştirilememiş göçmenler ile işgal yıllarında yerlerinden ve evlerinden olan insanlar da iskân edilmek durumundaydı. Bu çalışmada, söz konusu dönemde Türkiye’nin çeşitli yerlerinde iskân faaliyetleri esnasında yaşanan problemlerden örnekler verilmektedir. Akabinde taşrada cereyan eden hadiselerde merkezî idarenin nasıl bir kontrol mekanizması kurduğu, 1927 yılında Manisa ilinin geçirdiği teftiş ile örneklenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Göç, İskân, Mübadele, Manisa, Teftiş

Kaynakça

• B.C.A. Muhacir Kaydına Mahsus Esas Defteri, Kod: 271, Defter No: 87, İl: Manisa, İlçe: Merkez
• BCA. 272.12.53.123.16
• BCA. 272.12.42.57.3
• BCA. 272.12.46.83.31
• BCA. 272.12.50.106.4
• BCA.272.12.52.117.4
• BCA. 272.12.53.127.20
• BCA. 272.12.59.160.4–4
• BCA. 272.12.59.160.4–5
• BCA. 272.12.60.168.15
• BCA.272.11.20.98.22
• ADANIR Fikret, “Bulgaristan, Yunanistan ve Türkiye Üçgeninde Ulus İnşası ve Nüfus Değişimi”, İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Etnik Çatışma, der. Erik Jan Zürcher, İletişim Yayınları, İstanbul 2005, ss. 19–26
• AĞANOĞLU H. Yıldırım, Osmanlıdan Cumhuriyete Balkanların Makûs Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2001
• AKÇA Bayram, “Lozan Antlaşması’ndan Sonra Muğla Vilayeti’ne Gelen Balkan Muhacirlerinin İskânı Meselesi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), S. 21, Güz 2008, ss. 17–32
• ARI Kemal, “Tarihsel Süreçte Mübadele ve Bursa”, Bursa’nın Zenginliği Göçmenler, Osmangazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2008, ss. 146–176
• ARI Kemal, “Türkiye’de Mübadele Dönemi Toprak Mülkiyeti ve Tarımda Değişim”, 75. Yılda Köylerden Şehirlere, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, ss. 97–114
• ARI Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923–1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995
• BARKAN Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi, S. 2, 1942, ss. 281-365
• BARKAN Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XIII, 1953, ss.56-79
• BARKAN Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.XV/1-4, İstanbul 1955, s.209-237
• BELLİ Mihri, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi Ekonomik Açıdan Bir Bakış, çev. Müfide Pekin, Belge Uluslararası Yayıncılık, İstanbul 2004
• BERBER Ferhat, İmparatorluktan Cumhuriyete Manisa ve Göçler (1860–1960), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010
• BEYOĞLU Süleyman, “Girit Göçmenleri (1821–1924)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 2, 2000, ss. 123–138
• BİLGİ Nejdet, XX. Yüzyılın ilk Yarısında Manisa Kazası (1908–1950), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1996
• ÇAPA Mesut, “İstikbal Gazetesine Göre Trabzon’da Mübadele ve İskân”, Atatürk Yolu, C. 2, S. 8, 1991, ss. 631–642
• ÇAPA Mesut, “Yunanistan’dan Gelen Mübadillerin İskânı”, Atatürk Yolu, S. V, Ankara 1990, ss. 49–84
• ÇELEBİ Ercan, “Cumhuriyet Dönemi İktidar Muhalefet Çatışmasına Bir Örnek: Mübadele, İmar ve İskân Vekâletinin Kaldırılmasına Dair Tartışmalar ve Vekâletin Kaldırılması”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 163, Ağustos 2006, ss. 1–15
• ÇELEBİ Ercan, “Mübadillerin Yunanistan’daki Mal Kayıtları ve Muhtelit Mübadele Komisyonu Tasfiye Talepnameleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 12, Bahar 2006, ss. 35–46 Devlet Salnâmesi (1925)
• DUMAN Önder, Rumeli’den Samsun’a Göç (1923–1970), Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2010
• DÜNDAR Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913–1918), İletişim Yayınları, İstanbul 2002
• Egeyi Geçerken 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, der. Renée Hirschon, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007
• ERDAL İbrahim, Mübadele (Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan 1923–1925), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006
• EREN Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu Çıkarılan Tüzükler, İstanbul 1966
• ERKAN Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878–1908). Trabzon 1996
• GÖKAÇTI Mehmet Ali, Nüfus Mübadelesi Kayıp Bir Kuşağın Hikâyesi, İetişim Yayınları, İstanbul 2008
• HABİÇOĞLU Bedri, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Nart Yayıncılık, İstanbul 1993
• HALAÇOĞLU Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912–1913), TTK, Ankara 1994
• HAYTOĞLU Ercan, “Denizli Honaz’a Yapılan Mübadele Göçü”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 12 Bahar 2006, ss. 47–66
• HAYTOĞLU Ercan, “Yunanistan’dan Denizli’ye Yapılan Mübadil ve Gayri Mübadil Göçleri (1924–1930)”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler, Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Denizli 2007, ss. 302–310
• İÇDUYGU Ahmet – SİRKECİ İbrahim, “Bir Ülke, Bir Aile ve Birçok Göç: Cumhuriyet Döneminde Bir Toplumsal Dönüşüm Örneği”, 75. Yılda Köylerden Şehirlere, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, ss. 269–276
• İNALCIK Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, Söğüt’ten İstanbul’a, Haz. Oktay Özel-Mehmet Öz, Ankara 2005, 2. bs., ss. 443-472.
• İPEK Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınları, Trabzon 2006
• İPEK Nedim, Mübadele ve Samsun, TTK, Ankara 2000
• İPEK Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877–1890), TTK, Ankara 1994
• İskan Mevzuatı, T.C. Sıhhat ve İctimai Muavenet Vekaleti, İskan Umum Müdürlüğü, Ankara 1936
• İskan Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul 1932 KAPLANOĞLU Raif, Bursa’da Mübadele, Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, İstanbul 1999
• KARACAER Gül, Türkiye’de Kent Yaşamı ve Mübadiller (1923–1930), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2006
• KARAKAŞ Ömer, Cumhuriyet Döneminde Manisa Vilayeti (1928–1933), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Manisa 1999
• KARPAT Kemal H., “Avrupa Egemenliği’nde Müslümanların Konumu Çerkeslerin Sürgünü ve Suriye’deki İskânı”, Çerkeslerin Sürgünü, Kafder Yayınları, Ankara 2001, ss. 78–111
• KARPAT Kemal H., Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, çev. Recep Boztemur, İmge Kitabevi, Ankara 2004
• KARPAT Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, çev. Akile Zorlu Durukan-Kaan Durukan, İmge Kitabevi, Ankara 2002
• KARPAT Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830–1914) Demografik ve Sosyal Özellikler, çev. Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003
• KASABA Reşat, A Moveable Empire Otoman Nomads, Migrants & Refugees, Seattle 2009
• KAZGAN Gülten, “Milli Türk Devletinin Kuruluşu ve Göçler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XXX S. 1–4, Ekim 1970- Eylül 1971, ss. 311–331
• KELEŞ Zülâl, “1923–1945 Yılları Arasında Denizli’ye İç ve Dış Göçler”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler, Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Denizli 2007, ss. 290–301
• KIRIMLI Hakan, “Kırım’dan Türkiye’ye Kırım Tatar Göçleri”, Uluslararası Göç Sempozyumu Bildiriler, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul 2006, ss. 147–152
• KİRACI Mehmet, Cumhuriyet Döneminin İlk Göçü: Türk- Yunan Nüfus Mübadelesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2006
• KOCACIK Faruk, Balkanlardan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878–1900), Hacettepe Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1978
• KODAMAN Ömer, Türkiye İle Yunanistan Arasında Nüfus Mübadelesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi SBE. Yüksek Lisans Projesi, Kahramanmaraş 2008
• KÖKER Tolga-KESKİNER Leyla, “Göçmenlik Dersleri, Türkiye’de Zorunlu Göç Deneyimi”, Ege’yi Geçerken 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, der. Renée Hischon, Çev. Müfide Pekin- Ertuğ Altınay, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007, ss. 291–312
• LADAS Stephen P., The Exchange of Minorities Bulgaria, Greece and Turkey. New York 1932
• McCARTHY Justin, “Muslim Refugees In Turkey”, Humanist and Scholar Essays In Honor of Andreas Tietze, ed. Heath Lowry-Donald Quataert, Isis, Istanbul 1993, ss. 87–111
• McCARTHY Justin, Ölüm ve Sürgün, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1998
• MERAY Seha L., Lozan Barış Konferansı, C. 8, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001
• Mübadele Bibliyografyası, haz. Çimen Turan- Müfide Pekin, Lozan Mübadilleri Vakfı, İstanbul 2002
• ÖNDER Selahattin, Balkan Devletleriyle Türkiye Arasındaki Nüfus Mübadeleleri (1912–1930), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1990
• ÖZÇELİK Ayfer, “Denizli’de Mübadillerin İskânı”, Kafalı Armağanı, Akçağ Yayınları, Ankara 2002, ss. 392–407
• ÖZGÜR Gülay, Balkan Savaşları Sonrasında Bulgaristan ile Osmanlı Devleti Arasında Nüfus Göçü, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2008
• ÖZSOY İskender, Mübadelenin Öksüz Çocukları, Bağlam Yayınları, İstanbul 2007
• SAYDAM Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856–1876), TTK, Ankara 1997
• SOYSAL İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920–1945), C. I, TTK Ankara 1989
• ŞEN İsmail, “Salihli Mübadilleri ve Karşılaştıkları Sorunlar”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 16, 2004, ss. 65–78
• ŞİMŞEK Halil, Lozan’ın Getirdiği Statü ve Türkiye’de Azınlıkların Durumu (1923–1974), Hacettepe Üniversitesi A.İ.İ.T.E. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2006
• ŞİMŞİR Bilal, Bulgaristan Türkleri (1878–1985), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1986
• ŞİMŞİR Bilal, Rumeli’den Türk Göçleri, C.I-II-III, TTK, Ankara 1989
• TEKİNSOYYunus Emre, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi ve Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2007
• TOSUN Ramazan, Türk-Yunan İlişkileri ve Nüfus Mübadelesi (1821–1930), Berikan Elektronik Basım-Yayın, Ankara 2002
• TOUMARKINE Alexandre, Les Migrations des Populations Musulmanes Balkaniques en Anatolie (1876–1913), Isis, İstanbul 1995
• TURAN Gönenç, Mübadele ve Ayvalık, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2008
• Yeniden Kurulan Yaşamlar 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, der. Müfide Pekin, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005
• YILDIRIM Onur, Diplomasi ve Göç Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin Öteki Yüzü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006
• Ahmet Çolak ile görüşme 4 Temmuz 2009 Karaoğlanlı-Manisa
• Erol Doğan ile görüşme 11 Temmuz 2009 Hamzabeyli-Manisa
• Mahmut Aytaç ile görüşme 6 Temmuz 2009 Karaağaçlı-Manisa
• Osman Kaplan ile görüşme 4 Temmuz 2009 Karaoğlanlı-Manisa
• Rıfat Dirik ile görüşme 6 Temmuz 2009 Mütevelli-Manisa
• Tevfik Topçu ile görüşme 4 Temmuz 2009 Karaoğlanlı-Manisa