Turkey and the First Stages Process of Independent Sancak’s (Hatay) in Light Archives of Documents

Yıl 2005, Cilt: 21 Sayı: 61, 1 - 46, 11.03.2020

Adil Dağıstan Adnan Sofuoğlu

Öz

The Province of Hatay, popularly called Sancak in Turkish, was occupied hy Fraııce İn the aftermath of the Mondoros Ceasefire in 1918. Popular opposition rose in the Sancak against the French occupation during the Turkish National Struggle (1919-1922), during which the government of Ankara left the governance of Sancak to the French mandate, m accordance with the Ankara Treaty, signed between the French and Ankara governments in 20 October 1921. With the pressure of the government of Ankara, France applied a special status to the Sancak which continued until the end of the mandate in 1936, after which the Sancak became independent. Upon the withdrawal of the mandate by the French government Syria entered İn to an independece process. This process found reflection on the Sancak w he re its process of indepence also started. This article is concerned with tin s pre-independence period, particularly the process that involved the League of Nations, at the end of vvhich it became an independent unit in Syria. Archival material found in the Archive of the Presidency of the Turkish Republic has been used.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Hatay, French, Turkey, The League of Nations, Syria

Arşiv Belgeleri Işığında Sancak (Hatay)’ın Bağımsızlık Sürecinin İlk Aşaması ve Türkiye

Öz

Sancak (Hatay) bölgesi Mondros Mütarekesi sonrasında Fransızlar ta-rafından işgal edilecektir. Millî Mücadele döneminde Sancak’ta işgale karşı mahallî bir direniş sergilendiyse de Ankara hükümeti dönemin şartları gereği Fransa ile 20 Ekim 1921’de imzaladığı Ankara îtilâfnamesi ile Sancak’ı Fransız “Mandat” yönetimine bırakacaktır. Bu şekilde Sancak, yaklaşık on altı yıl sürecek olan “Mandat” yönetimine son verilene kadar Fransız mandası altında kalacaktır. 1936’da “Mandat” yönetiminin sona ermesiyle Sancak, Türkiye’nin de girişimleriyle bağımsızlık sürecine girecektir. 1936 sonrasında Fransa tarafından Suriye’ye bağımsızlık verilmesi üzerine, Sancak’ta da bağımsızlık süreci gelişmeye başladı. Bu makalede, bu sürecin İlk aşaması olan Milletler Cemiyeti’ndeki gelişmeler, Cumhurbaşkanlığı arşivinden elde edilen belgeler de kullanılarak ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Hatay, Fransa, Türkiye, Milletler Cemiyeti, Suriye

Kaynakça

• Tevfîk Bıyıkoğln, Türk İstiklal Harbi, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, C. 1, Ankara, 1962
• Falıh Rıfkı Atay, Çankaya, (1881-1938), İstanbul, 1969
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C. 4, Derleyen; Nimet Arsan, Ankara. 1964
• Gotthard Jaeschke, "İskenderun ve Antakya Halis Türk Yurdudur" Yabancı Gözüyle Cumhuri-yet Türkiyesi, Ankara, 1938
• Abdurrahman Melek, Hatay Nasıl Kurtuldu, Ankara, 1986
• Tayfur Sökmen, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Ankara, 1978
• Tank Mümtaz Göztepe, Hatay Albümü, İstanbul, 1942
• Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Sınırlar: Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, Çeviren; Şirin Tekeli, İstanbul, 1994
• Mehmet Tekin, Thrihte Hatay ve Hatay Devleti, Antakya, 1985
• A. Faik Türk-men, Hatay Manda Tarihi Silahlı Mücadele Devresi, C. 4, İstanbul, 1937
• Hamdi Selçuk, Bütün Yönleriyle Hatay’ın O günleri, İstanbul, 1972
• İsmail Soysal, “Hatay Sorunu ve Türk Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, C. XLIX, Sayı: 193, Nisan, 1985
• Türkiye Dış Politikası’nda 50. Yıl, Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), Ankara 1974
• Ayın Tarihî, 27 Mart 1936
• Ayın Tarihi, 28 Nisan 1936
• Mehmet Gönlübol-Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), C. 1, Ankara, 1982
• Soysal, a.g.m., s. 82; Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1990, Ankara, 1994
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Arşiv: IV-18-C. Dosya, 74-1. Fihrist No: 8-2 ve 3
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Arşiv: IV-18-C. Dosya, 74-1, Fihrist No: 8-4
• Ulus Gazetesi, 24 Eylül 1936
• Tan Gazetesi, 24 Eylül 1936
• Cumhuriyet Gazetesi, 27 Eylül 1936
• Ayın Tarihi, Kasım, 1936
• Son Posta Gazetesi, 3 Ekim 1936
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Arşiv: IV-18-C. Dosya, 74-1. Fihrist No; 8
• Şerife Yorulmaz, “Fransız Manda Yönetimi Döneminde İskenderun Sancağı (Hatay)’nın Sosoyo- Ekonomik ve Siyasal Durumuna İlişkin Bazı Kayıtlar (1918-1939)”, Atatürk Yolu, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, C. 6, S. 22, Kasım, 1998
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Arşiv: IV-18-C. Dosya, 74-1. Fihrist No: 12-8
• Tan Gazetesi, 7 Ekim 1936
• Cumhuriyet Gazetesi, 19 Ekim 1936 ve 4-5 Kasım 1936
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, Arşiv: IV-18-C. Dosya, 74-1. Fihrist No: 8-1 ve 11
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 2. Baskı, Ankara, 1961
• Hatay Meclisi’nin Son Toplantısında Söylenen Tarihi Nutuklar (29 Haziran 1939), Antakya, 1939
• Hamdi Selçuk, Hatay’ın O Günleri, İstanbul, 1971
• Ahmet Hulki Saral, Türk İstiklal Harbi, C. IV, Güney Cephesi, Ankara, 1966
• Sökmen, a.g.e., s. 95-96; Abdurrahman Melek, Hatay Nasıl Kurtuldu, Ankara, 1986
• Mahmut Gol oğlu, Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938), Ankara, 1974
• Ayın Tarihi, Aralık, 1936
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 13
• Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi, A: IV-18-C. D, 74-1, F: 12-8
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 20-101
• Yusuf Sarınay, "Atatürk’ün Hatay Politikası (1936-1938)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XII, S. 34, Mart, 1996
• Feridun Cemal Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, C. 1, Ankara, 1987
• İsmail Soysal, “Hatay Sorunu ve Türk Fransız Siyasa) İlişkileri (1936-1939)’’, Belleten, C. XLIX, Sayı: 193, Nisan, 1985
• Mete Tunçay, “Hatay Sorunu ve TBMM”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı, (1876- 1976), Ankara, 1976
• Bilal Şimşir; Atatürk’ün Yabancı Devlet Adamları île Görüşmeleri, Ankara, 1981
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74 1. F: 52
• Serdar Yılmaz Saraç, Türk Kamuoyunda Hatay Sorunu, İstanbul, 1989, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Hüseyin Kara, Hatay Sorununda Türk Basım, 1936-1939, Ankara, 1985, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 1 ve 1-1
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 34-21 ve 22
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: lV-18-c, D: 74-1, F: 34-21
• Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, (1918-1938), Ankara, 1983 s 596; Tan Gazetesi, 7 Ocak 1937
• Haşan Rıza Soyak, Atatürk’ten Hatıralar, C.2, İstanbul, 1973
• Yunus Nadi, Cumhuriyet, 6-1-1937; Asım Us, Gördüklerim, Duyduklarım, İstanbul, 1964
• Ayın Tarihi, Ocak 1937, s. 65; Soysal, a.g.m.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74 1. F: 31
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 34
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 34-2
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, A: IV-18-c, D: 74-1, F: 34-15
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. 13
• Sarınay, a.g.m., C.XII.