A Demographic Revolution: Maternity and Childcare Homes in the Early Republic Period (1925-1940)

Yıl 2024, Cilt: 40 Sayı: 110, 427 - 472, 12.11.2024

Duygu Yılmaz

https://doi.org/10.33419/aamd.1577660

Öz

During the modernization process that started with the proclamation of the Republic, important reforms were carried out in the field of healthcare. The establishment of maternity and child care houses was among the health reforms undertaken in order to make the young generations healthy and strong, which would replace the decreasing population during and after the War of Independence, and thus to provide military, political, economic and social power. Maternity and child care houses, which were established to protect women and children’s health and were trying to be spread throughout Türkiye with the cooperation of municipalities and the state, were established to provide free pre- and post-natal examination and treatment services, and to meet the basic needs of the mother and child such as care and nutrition after birth. It also provided educational support to mothers on postpartum child care. These institutions, which shape the social identity of the state by providing free services to all women who apply to the institution without any discrimination, have been important in terms of aiming to ensure the general welfare of the society. This study titled “A Demographic Revolution: Maternity and Child Care Homes in the Republic Period (1925-1938)” focuses on the establishment and development of birth and child care homes and examines the contributions of birth and child care homes to public health. In the study, the social effects of the expansion of health services were evaluated by examining the numerical data and service capacities of these facilities. The data support the idea that these institutions, which facilitate access to health services, meet social needs to the maximum extent. Within the scope of the reforms carried out in the field of health, it is thought that the creation of these institutions constitutes an important dimension of the efforts to solve the problem of decreasing population. In this study, it is also emphasized that the efforts were made to provide staff for the maternity and childcare homes with healthcare personnel trained through various courses and seminars, and that the services provided by these institutions contributed to the general welfare of the society by improving the health conditions of women.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Health Reforms, Women’s Health, Child Health, Maternity and Childcare Homes

Demografik Bir İnkılap: Cumhuriyet Döneminde Doğum ve Çocuk Bakımevleri (1925-1940)

Öz

Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan modernleşme sürecinde sağlık alanında önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet idaresi, Millî Mücadele sırasında ve sonrasında azalan nüfusun yerine ikame edeceği genç nesilleri sağlıklı ve güçlü kılmak istemiştir. Bu sebeple İdarenin askeri, siyasi, ekonomik ve toplumsal gücü oluşturmak amacıyla girişilen reformlar arasında doğum ve çocuk bakım evlerinin kurulması da yer almıştır. Kadın ve çocuk sağlığının korunması amacıyla kurulan ve belediyeler ve devlet iş birliğiyle Türkiye geneline yaygınlaştırılmaya çalışılan doğum ve çocuk bakım evleri, doğum öncesi ve sonrası ücretsiz muayene ve tedavi hizmetleri vermek, doğum sonrasında ise anne ve çocuğun bakım ve beslenme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuştur. Ayrıca, doğum sonrası çocuk bakımı konusunda annelere eğitim desteği de sağlamıştır. Herhangi bir ayrım yapmaksızın kuruma başvuran tüm kadınlara ücretsiz hizmet vererek devletin sosyal kimliğini de şekillendiren bu kurumlar, toplumun genel refahını sağlamayı hedeflemesi açısından önem taşımışlardır. “Demografik Bir İnkılap: Cumhuriyet Döneminde Doğum ve Çocuk Bakım Evleri (1925-1938)” başlıklı bu çalışma, doğum ve çocuk bakım evlerinin kurulması ve gelişimi üzerine odaklanmakta, doğum ve çocuk bakım evlerinin toplum sağlığına katkılarını incelemektedir. Çalışmada, bu tesislerin sayısal verileri ve hizmet kapasiteleri incelenerek, sağlık hizmetlerinin yaygınlaşmasının toplumsal etkileri değerlendirilmiştir. Veriler, sağlık hizmetlerine erişimi kolaylaştıran bu kurumların toplumsal ihtiyaçları azami düzeyde karşıladığı fikrini desteklemektedir. Sağlık alanında gerçekleştirilen reformlar kapsamında, bu kurumların var edilmesinin, azalan nüfus probleminin giderilmesi çabalarının önemli bir boyutunu oluşturduğu düşünülmektedir. Çalışmada, doğum ve çocuk bakım evlerinin kadrosunun çeşitli kurs ve seminerler ile yetiştirilen sağlık personeli ile oluşturulması çabaları ile bu kurumların sunduğu hizmetlerin kadınların sağlık koşullarını iyileştirerek toplumun genel refah düzeyine katkı sağladığına da vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk Sağlığı, Doğum ve Çocuk Bakım Evleri, Kadın Sağlığı, Modernleşme, Sağlık Reformları

Kaynakça

• A Study Of Maternity Homes in Minnesota And Pennsylvania, United States Department of Labor, Children’s Bureau Washington 1926.
• Annelere Öğütler, Sıhhiye ve İçtimai Muavenet Vekâleti Yayınları, Hilal Matbaası, İstanbul 1929.
• Akalın, Besim Ömer, Türk Çocuğu Yaşamalıdır (Küçü k Çocuklara Bakım ve Sosyal Yardım Çocuk İş i Memleket İşidir, Doğanları Yaşatmalıyız), Ahmed İhsan Basımevi, İstanbul 1936.
• Altay, Sadet, “Cumhuriyet’in İlk On Beş Yılında Ebelik Eğitimine ve Mesleğin Dönüşümüne Dair Kısa Bir Bakış (1923-1938), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 17, S 5, 2017, ss.167-217.
• Altıntaş, Ayten, Ceylan, Oğuz, “Viladethane”, Tombak, S 17, 1997, s.26-32.
• Arı, Kemal, “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikasını Belirleyen Unsurlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 8, S 23, 1992, s.409-420.
• Arıkan, Ayten, Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2005.
• Ataş, Musa, “Hayırsever Bir Vatandaş Mudanya’da Asri Bir Doğum Evi Yaptırdı”, Cumhuriyet, 4 Temmuz 1939.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni Açış Konuşmaları, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 1987.
• Barker, Zeki N., “Yavrularımızın Değerini Bilelim”, Ülkü, C 5, S 27, Mayıs 1935, s.206.
• “Bakırköy Doğum Evi Merasimle Açıldı”, Milliyet,10 Eylül 1932.
• “Bakırköy Doğumevi Başhekimi Rauf Fehmi, Bir Madalya ile Taltif Edildi”, Haber, 18 Aralık 1938.
• “Balıkesir Doğum Evi”, Son Posta, 25 Kasım 1932.
• “Balıkesir Doğum ve Çocuk Bakım Evi”, Türk Dili, 4 Eylül 1934.
• “Balıkesir Doğumevi”, Akşam, 1 Eylül 1935.
• “Balıkesir Bir Kültür Yuvasına Daha Kavuştu”, Türk Dili, 2 Ekim 1937.
• Balsoy, Gülhan Erkaya, Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı, Geç Osmanlı Doğum Politikaları, Can Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
• Baş, Ramazan, Türkiye’nin Nüfus Politikaları (1923-1980), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2023.
• Bilgin, Taner, Hilal-i Ahmer Ebe ve Hemşire Eğitimlerinin Öncüsü Besim Ömer Paşa, Kızılay Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2023.
• “Bütün Bakırköy Hanımlarının Alakadar Oldukları Kıymettar Bir Müessese”, Akşam, 24 Haziran 1933.
• CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası (9-16 Mayıs1935), Ulus Basımevi, Ankara 1935, s.83.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA), 01009963/583868
• Cumhuriyet’in İlk 15 Yılında Sağlık Hizmetleri, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, İstanbul 1998.
• “Çocuklarımız Yalnız Bizim Değil, Aynı Zamanda Vatanın”, Gürbüz Türk Çocuğu, C 1, S 2, Kasım 1926, s.2.
• “Çocuk Düşürme Hakkında Bir İstatistik” Hilal-i Ahmer Mecmuaları, C 8, 24 Mayıs 1927, s.3488.
• “Çocuk Düşüren Kadınlar Çoğalıyor”, Vakit, 20 Mart 1930.
• “Çorum’da Cumhuriyet’in İki Kıymetli Müessesesi”, Son Posta, 20 Ağustos 1934.
• “Çorum Doğum Evi”, Son Posta, 30 Ocak 1935.
• “Değerli Dr. Besim Ömer Akalın’ın Çok Faydalı Bir Eseri”, Servet-i Fünun, 21 Mayıs 1936.
• Dikmeli, Hilal, Türkiye’de Sağlık Teşkilatının Geliştirilmesi Çalışmaları (1923-1938), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ 2013.
• “Doğum Hastanesini Genişletmeliyiz”, Haber, 30 Ocak 1935.
• “Doğum ve Çocuk”, Türk Dili, 18 Eylül 1935.
• “Doğum ve Çocuk Bakım Evi Çorum’un Övüneceği Bir Kurumdur”, Son Posta, 16 Ağustos 1935.
• Ertem, Sadri, “Bir Doğumevi ve Bazı Düşünceler”, Kurun, 12 Ağustos 1937.
• Dr. Refik Saydam (1881-1942) Ölümünün 40. Yılı Anısına, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
• “Edirne’de Doğumevi ve Turistik Oteller Yapılıyor”, Ulus, 29 Ocak 1939.
• “Erzurum’da Doğumevi”, Son Posta, 4 Temmuz 1938.
• “Erzurum’da Doğumevi”, Son Posta, 14 Ekim 1938.
• “Eskişehir’de Bakımlı, Fakat Hastasız Bir Kurum: Eskişehir Bakım Evi”, Son Posta, 7 Haziran 1935.
• Etker, Şeref, vd., “Zeynep Kâmil Hastanesi’nin Kuruluşu ve Vakfiyesi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, C 5, S 2, 2004, s.1-37.
• “Fransa Nüfus Azalmasına Karşı Tedbir Alıyor”, Akşam,13 Temmuz 1939.
• “Fenni Doğumun Nüfusun Artmasındaki Ehemmiyeti”, Akşam, 28 Nisan 1938.
• “Gaziantep Doğumevi”, Son Posta, 11 Ocak 1936.
• Gökçe, Nilifer, “Dr. Ratip Kazancıgil’in Anılarından: 1920-1940 Yılları Arasında Malatya’da Sağlık ve Sosyal Yaşama Dair Anılar”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları Tarihi, Nobel Tıp Kitapları, İstanbul 2015, s.143-154.
• Hakimiyet-i Milliye, 12 Mart 1929, No:2758.
• Hot, İnci, “İlklerden Biri: Göttingen’de Açılan Doğumevi ve Doğumevine Ait Koleksiyon”, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği- Hukuku-Tarihi Dergisi, C 6, S 1, 2008, s.36-42.
• Hükümet Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, C 1, (24 Nisan 1920-22 Mayıs 1950), Haz. İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz, TBMM Basımevi, Ankara 2013.
• “İçtimai Hıfzıssıhha”, Hilal-i Ahmer Mecmuaları, C 8, s.3413-3418.
• İnan, Afet, Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2020.
• “İstanbul’da Doğum Dispanserleri Açılacak”, Haber, 29 Kasım 1938.
• “Kanunlarımızda Nüfusu Teşvik Eden Hükümler”, Tan, 15 Şubat 1941.
• Karakoç Düvenci, Fulya, Modernleşmenin İçinden Çıkan Mudanyalı Bir Aile: Ahmet Rüştü Efendi ve Oğlu Mehmet Hayri Bey (İpar), Gaye Kitabevi, Bursa 2008.
• Karal Akgün, Seçil, Uluğtekin, Murat, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a II, Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• “Kars’ta Açılan Çocuk ve Bakımevi Faydalı Oluyor”, Cumhuriyet, 21 Eylül 1939.
• “Konya’da Doğum Evi”, Akşam, 11 Haziran 1935.
• “Konya’da Doğum, Çocuk Bakım Evi Yeni Binasına Taşındı”, Akşam, 24 Ocak 1936.
• “Konya’nın Sağlık Yurtları”, Yeni Asır, 13 Aralık 1934.
• “Malatya’da Güzel Bir Şefkat ve Tedavi Yurdu”, Son Posta, 15 Temmuz 1932.
• Mellanby, Edward, “Maternal Mortality and Morbidity”, Public Health Congress, 1930.
• Nüfus Hareketleri İstatistiği, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1941.
• Ödemiş, Sabahattin, Besim Ömer Paşa (1862-1940), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• Özpekcan, Meliha, “TBMM Tutanaklarına Göre Cumhuriyet’in İlk On Yılında Sağlık Politikamız”, Türkler, C 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.436-445.
• Pekin, Fuat, Ankara Doğumevi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1957.
• Plaistow Maternity Hospital and District Nurses Home, Annual Report, London 1933.
• Resmî Gazete, 6 Mayıs 1930, S 1489, s.8895, 8896, 8902, 8903.
• Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sağlık Propagandası ve Tıbbi İstatistik Genel Müdürlüğü Yayın No:422, Ankara 1973.
• Sıhhiye Mecmuası Fevkalade Nüshası, Sağlık ve İçtimai Muavenet Vekâleti Yayını, Ankara 1942.
• “Sıhhiye Vekâletinin Mühim Bir Teşebbüsü”, Milliyet, 27 Mart 1931.
• “Sıhhiye Vekilinin Sivas’taki Tetkikleri”, Akşam, 30 Ağustos 1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:2, C 15, İçtima:2, 9 Mart 1925, s.285-291.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:3, C 19, İçtima:3, 18 Mayıs 1930, s.101-102.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:4, C 9, İçtima:1, 22 Haziran 1932, s.259.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:4, C 15, İçtima:2, 17 Mayıs 1933, s.134.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:4, C 22, İçtima:3, 29 Mayıs 1934, s.436.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:5, C 25, İçtima:3, 24 Mayıs 1938, s.166.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, C 8, 30 Nisan 1930, s.201-223.
• TBMM Kanunlar Dergisi, C 8, 10 Nisan 1930, s.103.
• Tekir Sağlam, Hürü, “Pencereleri Kafesli Muayenehane: Osmanlıda Viladethanelerin Açılması ve Doktor Besim Ömer Paşa”, XVIII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, C 3, Ankara 2022, s.695-706.
• Tekir, Süleyman, “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti’nin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri”, Belgi Dergisi, C 2, S 18, 2019, s.1301-1326.
• The Future of Public Health, National Academy Press, Washington 1988.
• Toprak, Zafer, “Erken Cumhuriyet, Nüfus Sorunu ve Çocuk Ölümleri”, Toplumsal Tarih, S 281, Mayıs 2017, s.22-31.
• Tuncer, Harun, vd., Ebelik Staj Defteri, Kızılay Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2023.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.1/30.49.14, 5 Ağustos 1928.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/1.4.8, 18 Kasım 1928.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.1.0.0/1464.3.3, 1930.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/11.34.17, 26 Mayıs 1930.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/12.41.11, 7 Haziran 1930.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/29.45.9, 9 Haziran 1932.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/31.65.2, 9 Ekim 1932.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0/176.218.11, 11.07.1933.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/46.42.1, 11 Haziran 1934.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/55.48.9, 11 Haziran 1935.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0/73.477.2, 21 Ağustos 1936.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0/191.309.11, 21 Haziran 1939.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/198.56.9, 19 Ağustos 1966.
• Türkiye Cumhuriyeti Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Sıhhiye Mecmuası Fevkalade Nüshası, Vekâletin 10 Yıllık Mesaisi, 29 Ekim 1933.
• Yıldırım, Nuran, “Besim Ömer Akalın”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1. Cilt, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s.147.
• “Zeynep Kâmil Hastanesi Doğum Vakalarından Başka Hastaları da Kabul Ettiği Halde 18 Boş Yatağı Var”, Cumhuriyet, 29 Temmuz 1935.
• 1980 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1984.