Balkan Pact and Balkan Alliance Phase Summit Diplomacy in the Balkans (1952-1954)

Yıl 2024, Cilt: 40 Sayı: 110, 641 - 682, 12.11.2024

Şakire Cımenlı

https://doi.org/10.33419/aamd.1577736

Öz

Diplomacy, which aims to resolve intergovernmental issues through peaceful means and methods, is not just an instrument of political, economic, military, and socio-cultural interaction between relevant states, but also the art of seeking, finding, and mitigating solutions to issues arising in foreign policy through negotiations. Summit diplomacy, one of the types of diplomacy, emerged as the ultimate destination in this art, particularly during the Cold War era when even the slightest move could upset political balances. It became a prominent venue for states to visit during this period, characterized by the division of the world into Eastern and Western blocs. Shaped mainly by visits at the level of heads of state or government and ministers, this diplomacy also manifested itself during the Cold War era, when the Soviet Union’s perceived influence and foreseeable hegemony in the Balkans were significant. The Soviet Union’s attempts to establish its sovereignty system in the region, which was not embraced by countries like Türkiye and Greece that did not adopt the said system, as well as countries like Yugoslavia that applied communism but did not want to be subjugated, caused considerable concern. Driven by this sense of insecurity, the relevant states sought regional cooperation and alliance agreements through diplomacy as a means of finding a compromise to maintain their existence. These initiatives, aimed at sending a deterrent message by acting together against the threatening state/states, were initiated through visits between the relevant states and eventually escalated to the highest level in the eyes of heads of state such as Greek King Paul I, Turkish President Celal Bayar, and President Tito of the Federal Democratic Republic of Yugoslavia, resulting in treaties such as the Balkan Pact and subsequently the Balkan Alliance.
In the study, which aims to emphasize the importance of high-level diplomacy by bringing to light more of these summit visits, which ended with the signing of the Balkan Pact and the Balkan Alliance, the Archives of the Turkish Grand National Assembly and the Prime Ministry, newspapers covering the period and other relevant sources of literature were used.

Anahtar Kelimeler

Balkan Pact, Balkan Alliance, Bayar, King Paul, Tito

Balkan Paktı ve Balkan İttifakı Evresinde Balkanlarda Zirve Diplomasisi (1952-1954)

Öz

Devletler arası sorunları barışçıl yollar ve yöntemler vasıtasıyla çözmeyi hedefleyen diplomasi, ilgili devletler arasında siyasi, ekonomik, askerî, sosyokültürel bir etkileşim aracı olmasından öte dış politikada meydana gelen meselelere müzakereler yolu ile çareler arama bulma ve bertaraf etme sanatıdır. Diplomasi çeşitlerinden biri olan ve II. Dünya Savaşı sonrasında sık sık kullanılmaya başlanılan zirve diplomasisi de bu sanatta gelinen son duraktır. Diplomasi sanatında gelinen bu son nokta, bilhassa siyasi dengelerin en ufak bir hamle ile alt üst olduğu Soğuk Savaş Dönemi’nde devletlerin en fazla ziyaret ettiği bir uğrak yeri olmuştur. Genellikle devlet veya hükûmet başkanı ve yahut bakanları seviyesinde gerçekleşen ziyaretlerle şekillenen bu diplomasi, Dünyanın Doğu ve Batı olarak iki kutba ayrıldığı Soğuk Savaş Dönemi’nde Sovyetlerin, Balkanlardaki hissedilen nüfuzu ve tahmin edilebilen hegemonyası esnasında da kendini göstermiştir. Sovyetlerin, söz konusu coğrafyada tesis etmeye çalıştığı hükümranlık sistemini benimsemeyen Türkiye ve Yunanistan gibi ülkeler ile Komünizmi uygulayan; lakin boyunduruk altına girmek istemeyen Yugoslavya gibi ülkeleri son derece tedirgin etmiştir. Bu güvensizlik hissinin yarattığı itekleyici güçten hareket eden ilgili devletler varlıklarını devam ettirebilmek için bir uzlaşı yolu olan diplomasi yöntemine başvurarak bölgesel iş birliği ve ittifak antlaşmaları arayışına girmişlerdir. Tehdit unsuru oluşturan devlete/devletlere karşı birlikte hareket ederek gözdağı vermeyi amaçlayan bu girişimlerin temeli taraf devletler arasında gerçekleşen ziyaretler ile atılmış ve ilerleyen günlerde Yunan Kralı I. Paul, Türkiye Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Yugoslavya Federal Demokratik Cumhuriyeti Devlet Başkanı Josip Broz Tito (Yosip Broz Tito) gibi devlet başkanları nazarında en üst zirveye taşınarak Balkan Paktı ve sonrasında ise Balkan İttifakı gibi antlaşmaların imza edilmesi ile sonuçlanmıştır.
Balkan Paktı ve Balkan İttifakının imzalanması ile son bulan bu zirve ziyaretlerini daha fazla gün yüzüne çıkararak üst düzey diplomasinin önemini vurgulamayı hedefleyen çalışmada; TBMM ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivlerinden, dönemi ihtiva eden gazetelerden ve literatüre ait diğer kaynaklardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkan İttifakı, Balkan Paktı, Bayar, Paul, Tito

Kaynakça

• Akşam, 1 Mart 1953.
• Akşam, 10 Haziran 1952.
• Akşam, 11 Haziran 1952.
• Akşam, 1-2 Eylül 1954.
• Akşam, 12 Haziran 1952.
• Akşam, 12 Nisan 1954.
• Akşam, 12-17 Nisan 1954.
• Akşam, 13 Haziran 1952.
• Akşam, 13-15 Nisan 1954.
• Akşam, 14 Haziran 1952.
• Akşam, 15 Haziran 1952.
• Akşam, 15 Nisan 1954.
• Akşam, 15-17 Haziran 1953.
• Akşam, 16 Haziran 1952.
• Akşam, 16 Nisan 1954.
• Akşam, 16 Şubat 1953.
• Akşam, 17 Kasım 1952.
• Akşam, 18 Nisan 1954.
• Akşam, 2 Şubat 1954.
• Akşam, 20 Şubat 1953.
• Akşam, 21-24 Ocak 1953.
• Akşam, 23 Şubat 1953.
• Akşam, 24 Şubat 1945.
• Akşam, 25-28 Şubat 1953.
• Akşam, 25-29 Ocak 1953.
• Akşam, 25-30 Nisan 1952.
• Akşam, 27-28 Ocak 1954.
• Akşam, 28 Ağustos 1954.
• Akşam, 28 Temmuz 1954.
• Akşam, 29 Ocak 1953.
• Akşam, 29 Ocak 1954.
• Akşam, 29-30 Ocak 1954.
• Akşam, 30-31 Ocak 1952.
• Akşam, 31 Mayıs 1953.
• Akşam, 4 Eylül 1954.
• Akşam, 8 Eylül 1954.
• Akşam, 8 Haziran 1952.
• Akşam, 8 Haziran 1954.
• Akşam, 8-10 Ağustos 1954.
• Akşam, 17 Nisan 1954.
• Armaoğlu, Fahir, “Barış İçinde Bir Arada Yaşamanın Sovyet Yorumu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, C 27, S 3, 1972, s.283-314.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Kronik Kitap, İstanbul 2018.
• Armaoğlu, Fahir, Kıbrıs Meselesi (1954- 1959) Türk Kamuoyunun Davranışları, Sevinç Matbaası, Ankara 1963.
• Ataöv, Türkkaya, Amerika Nato ve Türkiye, 3 Baskı, İleri Yayınları, İstanbul 2006.
• Aydın, Mithat, “Balkan Paktı (28 Şubat 1953)”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/balkan-pakti-28-subat-1953/
• Ayhan, İsmail, Demokrat Parti Dönemi’nde Türkiye’yi Ziyaret Eden Devlet Başkanları ve Bu Ziyaretlerin Türk Basınına Yansımaları, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2014.
• Ayın Tarihi, Ağustos 1954.
• Bağcı, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yay., Ankara 2001.
• Belge, Murat, Başka Kentler, Başka Denizler 3, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Bostanoğlu, Burcu, Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge Kitapevi, Ankara 1999.
• Churchill, Winston S., Triumph and Tragedy (The Second World War VI), Houghton Mifflin Company, USA 1981.
• Cumhuriyet, 1 Aralık 1952.
• Cumhuriyet, 1 Eylül 1954.
• Cumhuriyet, 10 Haziran 1954.
• Cumhuriyet, 12 Mayıs 1938.
• Cumhuriyet, 12 Temmuz 1953.
• Cumhuriyet, 1-3 Aralık 1952.
• Cumhuriyet, 18 Şubat 1954.
• Cumhuriyet, 2 Eylül 1954.
• Cumhuriyet, 2 Şubat 1954.
• Cumhuriyet, 21 Ocak 1953.
• Cumhuriyet, 24 Şubat 1945.
• Cumhuriyet, 25-31 Nisan 1938.
• Cumhuriyet, 26 Ekim 1937.
• Cumhuriyet, 26 Kasım 1952.
• Cumhuriyet, 27 Mayıs 1955.
• Cumhuriyet, 27-28 Kasım 1952.
• Cumhuriyet, 28 Kasım 1952.
• Cumhuriyet, 29 Kasım 1952.
• Cumhuriyet, 31 Temmuz 1947.
• Cumhuriyet, 3-4 Aralık 1952.
• Cumhuriyet, 4 Eylül 1954.
• Cumhuriyet, 4 Şubat 1954.
• Cumhuriyet, 5-8 Haziran 1954.
• Cumhuriyet, 6 Eylül 1954.
• Cumhuriyet, 6 Temmuz 1953.
• Cumhuriyet, 7 Haziran 1954.
• Cumhuriyet, 8 Eylül 1954.
• Cumhuriyet, 8 Haziran 1954.
• Cumhuriyet, 8 Mayıs 1938.
• Cumhuriyet, 9 Eylül 1954.
• Çatal, Betül, Küresel Diplomasi: Prexenos’tan Dijital Diplomasiye, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Uluslararası İlişkiler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2015.
• Deringil, Selim, Denge Oyunu (İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• Dış İşleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Fon No: 541, Kutu No: 44180, Gömlek No: 209471, Sıra No: 7.
• Dış İşleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, Fon No: 541, Kutu No: 44180, Gömlek No: 209471, Sıra No: 8.
• “Diplomasi”, https://sozluk.gov.tr/
• Düstur, 3. Tertip, C 35, s.1754-1758.
• Erdaş, Sadık, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Boğazları (1841-1953), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2000.
• Erim, Nihat, Bildiğim Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara 1975.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 4. Baskı, İmge Kitabevi Yay., İstanbul 2003.
• Ertan, Temuçin Faik, Demirtaş, Bahattin, Türkiye’yi Ziyaret Eden Yabancı Devlet Adamlarının Ankara Günleri (1923-1960), Vekam Yayınları Araştırma Dizisi VII, Ankara 2022.
• Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Cilt I ve II, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi, Ankara 1987.
• Gönlübol, Mehmet, Ülman, A. Haluk, Bilge, A. Suat, Sezer, Duygu, Olaylarla Türk Dış Politikası, Cilt I, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1987.
• Gürün, Kâmuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze Kadar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 531, Ankara 1983.
• Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Hale, William, Türk Dış Politikası: 1774-2000, Çev. Petek Demir, Mozaik Yay., İstanbul 2003.
• Hatipoğlu, M. Murat, Yakın Tarihte Türkiye ve Yunanistan 1923-1954, Ankara 1997.
• Horvat, Branko, The Yugoslav Economic System (The First Labor-Managed Economy In The Making), M.E. Sharpe Inc. Publisher, New York 1976.
• Işıklı, Alpaslan, Kuramlar Boyunca Özyönetim ve Yugoslavya Deneyi, Alan Yayıncılık, İstanbul 1983.
• Kahramanyol, Mustafa, Emgili, Fahriye, “Tito ve Balkan Siyaseti”, Avrasya Etütleri, C 50, S 2, 2016, s.315-349.
• Kılıç, Altemur, Türkiye ve Dünya- Türkiye’nin Dış Politikası, Akasya Kitap, Ankara 2010.
• Korkmaz, Erdal, “Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın Türk Askeri Havacılığı Boyutuyla Değerlendirilmesi”, Bengi, 2023, S 1, s.1-34.
• Köse, İsmail, “Yalta ve Potsdam Konferansları: Sovyetler Birliği’nin Türk Boğazlarında Egemenlik Paylaşım Talepleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S 19, 2015, s.241-276.
• Milliyet, 1 Mart 1953.
• Milliyet, 10 Eylül 1954.
• Milliyet, 17 Haziran 1953.
• Milliyet, 19 Şubat 1952.
• Milliyet, 20-27 Mayıs 1954.
• Milliyet, 26-28 Şubat 1953.
• Milliyet, 27 Mayıs 1955.
• Milliyet, 3 Eylül 1954.
• Milliyet, 5 Temmuz 1954.
• Milliyet, 5-6 Mart 1952.
• Milliyet, 6 Mart 1952.
• Milliyet, 7 Ağustos 1954.
• Milliyet, 7 Eylül 1954.
• Milliyet, 9-10 Ağustos 1954.
• Nation, R. Craig, Black Earth, Red Star: A History of Soviet Security Policy, 1917-1991, Cornell University Press, Ithaca 1992.
• Öztürk, Mehmet, Tito Dönemi Türkiye-Yugoslavya İlişkileri, Karabük Üniversitesi Uluslararası İlişkiler, Yüksek Lisans, Karabük 2022.
• Perovic, Jeronim, “Josip Broz Tito”, Mental Maps in the Ealy Cold War Era (1945-1968), Ed. Jonathan Wright, Steven Casey, Basingstoke: Palgrave Macmillan 2011, s.131-159.
• “Peyk”, https://sozluk.gov.tr/
• Resmî Gazete, 23 Şubat 1955.
• Resmî Gazete, 24 Temmuz 1953.
• Sancaktar, Caner, Yugoslavya’da Sosyalizmden Kapitalizme Geçiş: Özyönetim Uygulaması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• Sander, Oral, Balkan Gelişmeleri ve Türkiye (1945-1965), AÜSBF Yayınları, Ankara 1969.
• Sander, Oral, Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Dağıtım, Ankara 2006.
• Singleton, Fred, Twentieth-Century Yugoslavia, Macmillan Press, London 1976.
• Son Posta, 12 Haziran 1952.
• Son Posta, 24 Şubat 1945.
• Son Posta, 9 Mart 1946.
• Sosyal, İsmail, Soğuk Savaş Dönemi ve Türkiye- Olaylar Kronolojisi (1945-1975), İsis Yay., İstanbul 1997.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları Cilt II (1945-1990), 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Şakir, Ziya, Türkiye Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Yunanistan Seyahat Hatıraları, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1953
• Ta Nea, 24-28 Kasım 1952.
• Ta Nea, 29 Kasım 1952.
• Ta Nea, 9 Haziran 1952.
• Tanin, 24 Şubat 1945.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, C 22, Seksen Dördüncü Birleşim, 18 Mayıs 1953.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 030.01.00.00, Kutu No: 102; Gömlek No: 634, Sıra No: 7.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 030.01.00.00, Kutu No: 102; Gömlek No: 634, Sıra No: 6.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 030.01.00.00, Kutu No: 102; Gömlek No: 634, Sıra No: 5.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon No: 30-1-0-0, Kutu No: 102, Gömlek No: 639, Sıra No: 3.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.01.0.0/111.703.3
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 30-18-1-2, Yer No: KUTU NO:137, GÖMLEK NO:79, SIRA NO: 9.
• Ulus, 24 Şubat 1945.
• Ulus, 3 Mayıs 1952.
• Umar, Ömer Osman, “İkinci Dünya Savaşı Sırasında Türk-Sovyet İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 20, 2004, s.369-412.
• Unat, Kadri, “İkinci Dünya Savaşı Öncesindeki Güvenlik Endişesi Temelli Türk Dış Politikası Bağlamında Celal Bayar’ın Belgrad ve Sofya Ziyaretleri (9-13 Mayıs 1938)”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C 9, S 28, 2021, s.334-352.
• Uzun, Hakan, “1919-1950 Yılları Arasında Türkiye -Yunanistan İlişkileri”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C 5, S 2, Kırşehir 2004, s.35-50.
• Vakit, 17 Haziran 1953.
• Vakit, 24 Şubat 1945.
• Vatan, 12 Nisan 1954.
• Vatan, 12-17 Nisan 1954.
• Vatan, 13-15 Nisan 1954.
• Vatan, 15 Nisan 1954.
• Vatan, 16 Nisan 1954.
• Vatan, 17 Nisan 1954.
• Vatan, 18 Nisan 1954.
• Vatan, 30 Mayıs 1954.
• Vatan, 31 Mayıs 1954.
• Vatan, 6-7 Haziran 1954.
• Vatan, 7-8 Haziran 1954.
• Vatan, 8 Ağustos 1952.
• Vatan, 8 Haziran 1954.
• Weisband, Edward, İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’nün Dış Politikası-III., Çev. M. Ali Kayabal, Cumhuriyet Yayınları, 2000.
• Yazıcı Özel, Serra, Basında Türk-Yunan İlişkileri (1950-1954), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Balkan Çalışmaları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2018.
• Yeni Asır, 29 Kasım 1952.
• Yılmaz, Samet, “Asya-Avrupa Diyaloğu: Zirve Diplomasisi Bağlamında Bir Değerlendirme”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2022, 9(2), s.189-205.