DEDEBALILARIN İZİNDE III: BALKANLARDA DEDEBALILAR CEMAATİ VE TIRNOVA KAZASI DEDEBALI KARYESİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 8, 173 - 295, 30.10.2021

Saim Savaş

https://doi.org/10.32953/abad.915945

Öz

Moğol baskısı sebebiyle Celâleddin Harezmşah ile birlikte Kirman Selçukluları ülkesinden ayrılıp Doğu Anadolu’ya geldikleri düşünülen Harezm Türklerinin bir kısmını oluşturan Kirmanlılar/Germiyanlılar arasında bulundukları anlaşılan Dedebalı cemaati ve muhtemelen bu cemaate adını veren Dedebalı, araştırma konumuzu teşkil etmiştir. Germiyanoğlu Yakup Bey’in 1321 tarihli Hacım Sultan Zaviyesi vakfiyesinde zaviye şeyhi olarak adı geçen Kirman/German/Germiyan Şeyhi Şeyh Mustafa oğlu Şeyh Dedebalı’nın bu cemaatle ilişkili olması kuvvetle muhtemeldir. Anadolu’da Kars-ı Maraş , Sivas, Niğde, Uşak, Manisa, Kütahya-Bursa, Balkanlarda ise Selanik, Ahyolu, Hrazgrad (Hezargrad/Razgrad?), Pravişte ve Tırnova taraflarında izlerine rastlanılan Dedebalıların, Germiyan beyliğinin Osmanlı hâkimiyetine girmesinden itibaren Osmanlı sürgün ve iskân politikaları gereğince Balkanlara doğru yayıldıkları söylenebilir.
Dedebalı cemaati ile ilgili çalışmalarımız üç bölüm halinde tasarlanmıştır. Bunlardan ilk ikisini yani “Uşak kazası Dedebalılar karyesi” ile “Harmancık kazası Dedebalı karyesi ve zaviyesi” ile ilgili makalelerimizi yayınlamış idik. Çalışma serisinin sonuncusunda Dedebalıların Balkanlardaki izleri ve Tırnova kazası Dedebalı cemaati/karyesi konusunda bazı değerlendirmeler yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkleri, Dedebalı, Dedebalı Cemaati, Dedebalı Obası, Tırnova

Kaynakça

• 75 Numaralı Gelibolu Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri ( 925 / 1519 ) I, Dizin ve Transkripsiyon, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2009.
• 111 Numaralı Kerkük Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri(Kanûnî Devri) Dizin, Transkripsiyon ve Tıpkıbasım, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, ANKARA 2003.
• Erdoğru, M. Akif - Bıyık, Ömer, T.T 0001/1 M. Numaralı Fatih Mehmed Devri Aydın İli Mufassal Defteri (Metin Ve İnceleme), İzmir 2015).
• H.984 (M.1576/1577) tarihli ve TKG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livā-i Çorum, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü yayını, Ankara 2014.
• H.982 (M.1574/1575) tarihli ve TKG.KK.TTd.178 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livā-i Sivas I, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü yayını, Ankara 2014.
• İnbaşı, Mehmet, 1570 (Hicrî 976) Tarihli Kayseri Tapu-Tahrir Defteri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları Yayın No: 60, Kayseri 2009.
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, TTK yayını, Ankara 2006.
• Canatar, Mehmet, “Vekilharç”, DİA, 43, ss.10-11.
• Demir, Selçuk, “XVI. Yüzyılda Niğbolu Sancağında Nesl-i Timurhanlar”, Balkan Tarihi, Cilt: 1, Editörler: Zafer Gölen-Abidin Temizer, Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları 1, 2016, ss.97-110.
• Karta, Nurullah, “XV. - XVI. Yüzyılda Pirlepe’de İskan Ve Nüfus”, Utek’13 Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Kongresi Bildiri Kitabı, II, Saraybosna 2013
• Kaya, Mevlüt, “Uygarlıklarda Kutsal Geyik Motifi ve Geyik Motifine Bağlı Yer Adları”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 11.
• Kepeci, Kâmil, Tarih Lûgati, İstanbul 1952.
• Kırpık, Cevdet, “İskân, İsyan ve Değişim: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kadirli”, OTAM, 40 /Güz 2016, 407-439.
• Kiel, Machiel, “Hezargrad”, DİA, 17, İstanbul 1998, s. 297-300.
• Koçu, Reşat Ekrem, “Aba, Abacılar”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 1, Tan Matbaası, İstanbul 1958.
• Koz, M. Sabri, “Abacılık”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, İstanbul 1993.
• Kumartaşlıoğlu, Satı, “GEYİK BOYNUZLARININ YATIRLARDA ŞİFA İÇİN KULLANIMI”, Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 107, ss.137-148.
• Kurt, Yılmaz, “KARS-I MAR‘AŞ SANCAĞI’NDA VAKIFLAR VE MÜLKLER”, ULUSLARARASI DULKADİR BEYLİĞİ SEMPOZYUMU 29 Nisan - 1 Mayıs 2011 KAHRAMANMARAŞ, Cilt:1, İstanbul 2012, ss.375-387.
• Manakıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî “Vilâyet-Nâme”, Hazırlayan: Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1958.
• Mandaloğlu, Mehmet, “TÜRK MİTOLOJİSİNDEN ANADOLU’YA TAŞINAN KÜLTÜR: GEYİK MOTİFİ”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27, Yaz 2013, ss.382-391
• Osmanlı Yer Adları: I, Rumeli Eyaleti (1514-1550), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 2013.
• Ongun, Berna Çaçan, “19. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı Esnaf Teşkilatına Bir Örnek: Belgradcık”, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (e-ISSN : 2602-4314) - Haziran-2019 - 3(2), ss.219-228.
• Özcan, Abdülkadir, “Sekban”, DİA, 36, ss.326-328.
• Özdeğer, Mehtap, 15-16. Yüzyıl Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul 2001.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3, İstanbul 1983.
• Savaş, Saim, “Dedebâli Cemaati ve Uşak Kazası Dedebalılar Köyü”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 32 Temmuz 2018, ss. 243-262;
• Savaş, Saim, “Dedebalıların İzinde II: Dedebalı Zaviyesi ve Harmancık Kazası Dedebalı Karyesi”, Vakıflar Dergisi 80. Yıl Özel Sayısı, Ankara 2019, ss. 211-243.
• Savaş, Saim, “Temettuat Defterleri Işığında Uşak/Eşme Yöresinde Harmandalı Aşireti”, Tuncer Baykara Armağanı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayını, Ankara 2011, ss.273-304.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük- https://sozluk.gov.tr/
• Turgut, Vedat, Yitirilen Mirasımız: Balkanlar’da Kurulan Osmanlı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Türk Dünyası Vakfı Yayınları 2016.