SHIPBUILDING ON THE DANUBE RIVER AND THE SIZE OF THE DANUBE NAVY

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 11, 111 - 149, 30.05.2023

Seyfullah Aslan

https://doi.org/10.32953/abad.1213003

Öz

While the Ottoman Empire was building its central navy in Tersâne-i Âmire, it was also building ships in the shipyards and ship stalls on the banks of the Danube River and giving them to the Danube navy administration. Especially, during the “War of the Holy League” that began after the Second Siege of Vienna in 1683 and along the wars that continued intermittently until 1718, the scale of activity of the Danube Navy increased significantly. Ottoman archival records include the shipyards where the navy was built; the types and numbers of ships built in the navy; repairment, maintenance and wintering of ships; they reveal the construction costs and expenses of ships in dozens of books and documents. In the light of these records and the information in the literature, the shipbuilding activities in the Danube River, the size of the navy that was prepared for the navigation and the issues related to the ships that were repaired and maintained after the navigation and the ones that were towed to the barracks were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Danube, Ship, Navy, Maritime

TUNA NEHRİ’NDE GEMİ İNŞAASI VE TUNA DONANMASI’NIN MEVCUDU (1683-1718)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu, Tersâne-i Âmire’de merkezî donanmasını inşa ederken aynı zamanda Tuna Nehri sahilinde bulunan tersâne ve gemi tezgâhlarında gemiler inşa ederek Tuna donanması yönetimine vermekteydi. Özellikle 1683’teki II. Viyana Kuşatması’ndan sonra başlayan “Kutsal İttifak Savaşları” döneminde ve 1718’e kadar fasılalarla devam eden savaşlarda Tuna Donanması’nın faaliyet ölçeği kayda değer oranda artmıştır. Osmanlı arşiv kayıtları, donanmanın inşa edildiği tersâneleri; donanmada inşa edilen gemi türlerini ve sayılarını; gemilerin tamir, bakım ve kışlatılmasını; gemilerin inşaa maliyetlerini ve masraflarını onlarca defterde ve evrakta ortaya koymaktadır. Bu kayıtlar ve literatürdeki bilgiler ışığında Tuna Nehri’ndeki gemi inşa faaliyetleri, sefere hazır edilen donanmanın mevcudu ve sefer sonrası tamir ve bakımı yapılan gemiler ile kışlağa çekilen gemilere dair hususlar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tuna, Gemi, Donanma, Denizcilik

Kaynakça

• Mühimme Defterleri (MD): nr. 98, 104, 106, 108, 110.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): nr. 1847, 2150, 2426, 2731, 2777, 2964, 3139, 3147, 3427, 3434, 3439, 3462, 4066, 5257, 5364, 6266, 6338, 6549, 6551, 7915, 8461, 8472, 8473, 8489, 9505, 9873, 9876, 9879, 9880, 9881, 9882, 9889, 9893, 10305, 17900, 17904.
• Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d): nr. 802, 803-A, 930, 1367.
• Başmuhasebe Salyâne Defterleri (D. SLY.d): nr. 33555, 33560, 33570.
• Başmuhasebe Tersâne Emini Defterleri (D. BŞM.TRE.d): nr. 14595, 14654.
• Kamil Kepeci Defterleri (KK.d): nr. 2477, 2763.
• Ali Emirî Tasnifi Belgeleri, Sultan IV. Mehmed (AE. SMMD.IV): nr. 5317.
• Ali Emirî Tasnifi Belgeleri, Sultan II. Süleyman (AE. SSÜL.II): nr. 2392.
• Ali Emirî Tasnifi Belgeleri, Sultan II. Ahmed (AE. SAMD.II): nr. 66.
• Ali Emirî Tasnifi Belgeleri, Sultan III. Ahmed (AE. SAMD.III): nr. 4355.
• Cevdet Tasnifi Belgeleri Askeriye (C. AS): nr. 47379.
• Cevdet Tasnifi Belgeleri Bahriye (C. BH): nr. 1134, 3854, 8494.
• İbnülemin Tasnifi Adliye (İE. ADL): nr. 702.
• İbnülemin Tasnifi Bahriye (İE. BH): nr. 91, 519, 900.
• Evâmir-i Maliye Kalemi Evrakı (D. EVM): nr. 30/67, 31/33.
• Maden Mukâtası Kalemi Evrakı (D. MMK): nr. 67/88.
• Ágoston, Gábor, Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, (çev.: Tanju Akad), Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), (haz.: Abdülkadir Özcan), TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Aslan, Seyfullah, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tuna Donanması: Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1683-1718), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2022.
• Aslan, Seyfullah, “Tuna Donanması’nın Kuruluşu Meselesi”, Kanûnî Sultan Süleyman ve Dönemi: Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar, Ed.: Muhammed Fatih Çalışır, Suraiya Roschan Faroqhi, Mehmet Şakir Yılmaz, İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020, s. 77-104.
• Bostan, İdris, 17. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Küre Yayınları, İstanbul 2018.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât: Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (haz.: Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu (TTK), Ankara 1995.
• Doğan, Güner, Sınırlar Üzerinde Bir Hayat: İtalyan General Kont Luigi Ferdinando Marsigli ve Osmanlı İmparatorluğu (1679-1732), İtalyan Dostluk Derneği, Ankara 2020.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “İbrahim Hamdi’ye Göre Silistre’den Vidin’e Tuna Kıyısındaki Osmanlı Şehirleri”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu Bildiriler, 11-13 Mayıs 2005, Eskişehir 2005, s. 243-252.
• Fatih Sultan Mehmed Döneminde Tuna Boyunda Osmanlı Düzeni: Niğbolu, Vidin ve Braniçeva Tahrir Defteri, (Haz.: Halil İnalcık, Evgeni Radushev, Uğur Altuğ), (Ed. Pál Fodor), Research Centre for the Humanities (HAS), Budapest 2018.
• Gradeva, Rossitsa, “Between Hinterland and Frontier: Ottoman Vidin, Fifteenth to Eighteenth Centuries”, The Frontiers of the Ottoman World, (Ed. A. C. S. Peacock), Oxford 2009, s. 331-351.
• Gradeva, Rossitsa, “War and Peace Along the Danube: Vidin at the end of the Seventeenth Century”, Rumeli Under the Ottomans, 15th - 18th Centuries: Institutions and Communities, The ISIS Pres, Istanbul 2004, 107-132. Gürçay, Lütfi, Gemici Dili, Deniz Basımevi, İstanbul 1968.
• Hammer, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, C. 12, (çev.: Vecdi Bütün), (haz. Erol Kılıç, Mümin Çevik), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1992.
• Höbelt, Lothar, “From Slankamen to Zenta: The Austrian War Effort in the East during the 1690s”, The Treaties of Carlowitz (1699): Antecedents, Course and Consequences, (Ed. by, Colin Heywood, Ivan Parvev), Brill, Leiden 2020, s. 153-175.
• Karagöz, Hakan, “Venedik (1716) ve Habsburg (1716-1717) Seferlerinde Vidin Şehrinin Askeri ve Lojistik Önemi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 2, Aralık 2013, s. 83-116.
• Marsili, Graf (Luigi Ferdinando Marsigli), Osmanlı İmparatorluğunun Zuhur ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askerî Vaziyeti, (çev.: M. Kaymakam Nazmi), Büyük Erkânıharbiye Matbaası, Ankara 1934.
• Oruç, Hatice, “Târîh-i Varadin Der Zemân-ı Sultân Ahmed Bin İbrahim”, Belgeler, Cilt XXXVI, S. 40, Aralık 2021, s. 51-190.
• Özcan, Abdülkadir “Pasarofça Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 34, İstanbul 2007, s. 177-181.
• Sevinç, Tahir, Sultanın Son Seferleri: 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme; İnceleme-Metin (1106-1133 / 1695-1721), (haz. Mehmet Topal), Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Ankara 2018.
• Türkal, Nazire Karaçay, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012.