Türk-Yunan İlişkilerinin Gelişiminde Sanat ve Matbuat Cemiyetlerinin Rolü (1931-1932)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 14, 371 - 398, 28.10.2024

Hakan Şallı

https://doi.org/10.32953/abad.1525226

Öz

Bu çalışmanın amacı, 1930 yılından itibaren imzalanan çeşitli antlaşmalarla dostluk sürecine giren Türk-Yunan ilişkilerinin gelişimine katkı gösteren sanat ve matbuat cemiyetlerinin faaliyetlerini ortaya koyabilmektedir. Söz konusu süreçte siyasi ve diplomatik olarak sürdürülen çok yönlü ve yoğun ilişkiler, her iki ülkenin pek çok sahasında karşılık bulmuştur. Tiyatro, sinema ve matbuat cemiyetleri bu dostluk ortamından ilk olarak etkilenen ve aynı zamanda bu dostluğun gelişimine etki eden alanların başında gelmektedir. Türk ve Yunan tiyatro sanatçıları, sahip oldukları kültürleri Türkçe ve Yunancanın eş zamanlı olarak konuşulduğu oyunlarla sahneye taşımış, bu oyunlara birçok devlet görevlisi iştirak etmiş, bu oyunlar Türk ve Yunan seyirciler tarafından yan yana takip edilmiştir. Bu dönemdeki tiyatro oyunları kamuoyunda sanat mübadelesi olarak yorumlanırken, sineme alanında da benzer faaliyetler ve işbirlikleri yapılmıştır. Türk ve Yunan matbuat cemiyetleri de siyasi ve diplomatik ilişkilere paralel olarak bu sürecin en önemli dostluk nişanelerinden biri haline gelmiştir. Çalışmada, ilk olarak Türk-Yunan ilişkilerinin iyileşme evresi süreci ve dönemin siyasi aktörlerinin iki ülke arasında kurulan dostluk hakkındaki düşüncelerine değinilmiş ardından da Türkiye ve Yunanistan’daki sanat ve matbuat cemiyetlerinin bu sürece sunduğu katkılar örnekleriyle açıklamaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, Tiyatro, Sinema, Matbuat, İsmet Paşa, Venizelos, Kültür

THE ROLE OF ART AND PRESS SOCIETIES IN THE DEVELOPMENT OF TURKISH-GREEK RELATIONS (1931-1932)

Öz

The aim of this study is to reveal the activities of the art and press societies that contributed to the development of Turkish-Greek relations, which entered into a process of friendship with various agreements signed since 1930. The multifaceted and intense relations maintained politically and diplomatically during this period found a response in many areas of both countries. Theatre, cinema and press societies were among the first areas affected by this friendly atmosphere and at the same time influenced the development of this friendship. Turkish and Greek theatre artists brought their cultures to the stage with plays in which Turkish and Greek were spoken simultaneously, many state officials participated in these plays, and these plays were watched side by side by Turkish and Greek audiences. While the theatre plays of this period were interpreted as an exchange of arts by the public, similar activities and collaborations were also carried out in the field of cinema. Turkish and Greek press societies also became one of the most important symbols of friendship in this process, parallel to political and diplomatic relations. In the study, firstly, the process of the recovery phase of Turkish-Greek relations and the thoughts of the political actors of the period about the friendship established between the two countries were mentioned and then the contributions of the art and press societies in Turkey and Greece to this process were tried to be explained with examples.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Greece, Theatre, Cinema, Press, Ismet Pasha, Venizelos, Culture

Kaynakça

• Araştırma Eserleri
• ARAPÖZENGİ, Özlem, Türk Basınına Göre Türk-Yunan İlişkileri (1928-1938), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2019.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası, (Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• BARLAS, Dilek, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası -Makaleler-, haz. Berna Türkdoğan, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 2000, s. 275-280.
• BİLGE, A. Suat, Büyük Düş-Türk-Yunan Siyasî İlişkileri 1919-2000, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 2000.
• DEMİRÖZÜ, Damla, Savaştan Barışa Giden Yol Atatürk-Venizelos Dönemi Türkiye-Yunanistan İlişkileri, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• ERDEM, Nilüfer, “Yunan Tarihçilerin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (İLKE), S. 23, 2099, s. 93-128.
• FIRAT, Melek, “1923-1939 Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, C. 1, 5. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
• GÖNLÜBOL, Mehmet, SAR, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013.
• GÖNLÜBOL, Mehmet, SAR, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), 10. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara 2014. MUTLU, Mustafa, “Uluslararası İlişkilerin Gelişiminde Sporun Rolü: Türk-Yunan İlişkileri Örneği (1930-1931)”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 70, 2022, s. 339-354.
• ORAKÇI, Meryem, “Türk-Yunan İlişkilerinde Kısa Ömürlü Bir Girişim: Türk-Elen Dostluk Derneği (1952)”, BELGİ, S. 22, 2021, s. 531-554.
• ÖZGÖREN, Aydın, “Türk-Yunan İlişkileri Açısından Başbakan İsmet Paşa’nın Atina Ziyareti (3-6 Ekim 1931), Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 44, 2022, s. 313-362.
• ÖZSÜER, Esra, I. Dünya Savaşı’nda Yunanistan’ın Tarafsızlığına Karşı Venizelos – “Entente Cordiale”, İşbirliği ve Propaganda Çalışmaları, Atatürk Yolu Dergisi, S. 63, 2018, s. 241-274.
• SOYSAL, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945) , C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• ŞİMŞEK, Halil, “İkamet, Ticaret ve Seri Sefain Mukavelenamesi’nin Feshi ve Yunan Uyruklu Rumların Sınır Dışı Edilmeleri (1964)”, Yönetim Bilimleri Dergisi, C. 5, S. 1, 2007, s. 237-260.
• Türkiye ile Yunanistan Arasında İmzalanan İki Anlaşmalar, Önemli Belgeler, haz. Hulusi Kılıç, T.C. Dışişleri Bakanlığı Yunanistan Dairesi Başkanlığı, Ankara 1992.
• Süreli Yayınlar
• “Ankara Türk Ocağında Türk Yunan Milletlerinin Hars Münasebetleri Anlatıldı”, Vakit, S. 4723, 4 Mart 1931, s. 2.
• “Başvekil Dün Atina’ya Hareket Etti”, Cumhuriyet, S. 2660, 2 Ekim 1931, s. 1.
• “Başvekil ve Hariciye Vekili Bu Akşam Ege İle Pire’ye Hareket Ediyorlar”, Cumhuriyet, S. 2659, 1 Ekim 1931, s. 1.
• “Başvekilimiz Bu Sabah Triyesteden Peşteye Hareket Ediyor”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1-2.
• “Beyoğlu Fransız Tiyatrosunda Raşit Rıza Tiyatrosu”, Vakit, S. 5131, 24 Nisan 1932, s. 4.
• “Bir Gece ve Bir Hayat Raşit Rıza ile Maruf Bir Yunan Artisti Müşterek Temsil Veriyorlar”, Cumhuriyet, S. 2843, 5 Nisan 1932, s. 3.
• “Bir Gece ve Bir Hayat Raşit Rıza ile Maruf Bir Yunan Artisti Müşterek Temsil Veriyorlar”, Cumhuriyet, S. 2843, 5 Nisan 1932, s. 3.
• “Bir Gece ve Bir Hayat Raşit Rıza Tiyatrosu’nda Türkçe ve Yunanca Müşterek Temsil”, Vakit, S. 5135, 28 Nisan 1932, s. 5.
• “Bir Yunan tiyatrosu Bugün Şehrimize Geliyor”, Vakit, S. 4941, 11 Ekim 1931, s. 3.
• Cumhuriyet, S. 2325, 26 Ekim 1930, s. 1.
• Cumhuriyet, S. 2326, 27 Ekim 1930, s. 1.
• Cumhuriyet, S. 2450, 3 Mart 1931, s. 1.
• “Darülbedayi Yunanistan Turnesine Çıkmak İstiyor”, Cumhuriyet, S. 2244, 6 Ağustos 1930, s. 2.
• “Ege vapurunda Başvekil ismet Pş. Hz.ne”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1-2.
• “Eliza Hanım Tekrar Sahneye Dönmek İstediğini Raşit Rıza’ya Bildirdi”, Cumhuriyet, S. 2244, 6 Ağustos 1930, s. 2.
• Falih Rıfkı, “Çıkardıklarımız”, Milliyet, S. 1881, 9 Eylül 1931, s. 1.
• Fikret Adil, “Sinema Bir Balkan Film Şirketi Hakkında”, Vakit, S. 4701, 8 Şubat 1931, s. 7.
• “Garbî Trakya Seyyahları”, Cumhuriyet, S. 2939, 18 Temmuz 1932, s. 4.
• “Garbî Trakyadan Dün Bir Kafile Geldi”, Milliyet, S. 2306, 13 Temmuz 1932, s. 3.
• “Garbi Trakyalı Seyyahlar”, Akşam, S. 4941, 13 Temmuz 1932, s. 1.
• “Gazi Türkiyesi ve Yunanistan “, Son Posta, S. 773, 18 Eylül 1932, s. 2.
• “Gazimizin Telgrafları”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1-2.
• “Her Tarafta İthalâtı Tahdit İktisadî Buhrana Karşı Yunanistan’ın Tedbirleri”, Akşam, S. 4719, 29 Kasım 1931, s. 4.
• “İki Dost Millet Arasında Sanat Temasları”, Vakit, S. 4942, 12 Ekim 1931, s. 1-2.
• “İsmet Paşa’ı Stadyomda 100 Bin Kişi Alkışladı”, Cumhuriyet, S. 2663, 5 Ekim 1931, s. 1.
• “İsmet Paşa’ı Stadyomda 100 Bin Kişi Alkışladı”, Cumhuriyet, S. 2663, 5 Ekim 1931, s. 1.
• “M. Venizelos Bu Sabah Geliyor”, Cumhuriyet, S. 2330, 1 Kasım 1930, s. 1.
• “M. Venizelos Selânikte İlk Propaganda Nutkunu Söyledi”, Son Posta, S. 753, 29 Ağustos 1932, s. 3.
• “M. Venizelos’un Resmî Ziyaret Programı”, Cumhuriyet, S. 2325, 26 Ekim 1930, s. 3.
• “M. Venizelosun Ihtisasları”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1-2.
• Mehmet Asım, “Türk - Yunan dostluğunun kıymetli bir tezahürü”, Vakit, S. 5376, 26 Aralık 1931, s. 1-2.
• Mehmet Selim, “Matmazel Helen Papadaki 1932 de Tekrar Gelmek Üzere Şehrimizden Ayrıldı”, Serveti Fünûn, S. 1842-157, 3 Aralık 1931, s. 2-3.
• Mehmet Selim, “Sahne Hareketleri, Bir Gece ve Bir Hayat”, Vakit, S. 5135, 28 Nisan 1932, s. 5.
• “Mühim Bir Makale M. Venizelos Diyor Ki: İki Dost Memleket Arasındaki Münasebet… İstikbalde Çok Büyük ve Zengin Semereler Doğuracaktır”, Vakit, S. 4942, 12 Ekim 1931, s. 1, 6.
• “Müşterek Temsil Raşit Rıza ve Mm. Halkusi Çok Muvaffak Oldular”, Cumhuriyet, S. 2862, 27 Nisan 1932, s. 4.
• “Müşterek Temsil Türk ve Yunan Artistleri Bu Akşam Oynuyorlar”, Cumhuriyet, S. 2859, 24 Nisan 1932, s. 5.
• “Raşit Rıza Atina’da Büyük Bir Hüsnü Kabul Gördü”, Cumhuriyet, S. 2462, 15 Mart 1931. s. 4.
• “Raşit Rıza Atina’da Büyük Bir Hüsnü Kabul Gördü”, Cumhuriyet, S. 2462, 15 Mart 1931. s. 4.
• “Raşit Rıza Atina’da Nazırlar Tarafından Kabul Edildi”, Cumhuriyet, S. 2463, 16 Mart 1931, s. 2.
• “Raşit Rıza Bey Temsil Heyeti Vaki Davet üzerine Bugün Atina’ya Gidiyor”, Cumhuriyet, S. 2454, 7 Mart 1931, s. 1-2.
• “Raşit Rıza Bey Temsil Heyeti Vaki Davet Üzerine Bugün Atina’ya Gidiyor”, Cumhuriyet, S. 2454, 7 Mart 1931, s. 1-2.
• “Raşit Rıza Heyeti Atina’da Büyük Rağbet Gördü Sanatkârlarımız Türklük Namına Kıymetli Bir Propaganda Vesilesi Oluyorlar”, Cumhuriyet, S. 2472, 25 Mart 1931, s. 4.
• “Raşit Rıza Heyeti Atina’ya Gitti”, Milliyet, S. 2455, 8 Mart 1931, s. 2.
• “Raşit Rıza Projelerini Anlatıyor Yunanistan’la Tiyatro Mübadelesi Başlıyor”, Son Posta, S. 104, 8 Teşrinîsâni 1930, s. 7.
• “Raşit Rıza Projelerini Anlatıyor Yunanistan’la Tiyatro Mübadelesi Başlıyor”, Son Posta, S. 104, 8 Teşrinîsâni 1930, s. 7.
• “Raşit Rıza Temsil Heyeti Atina’da M. Venizelos İlk Temsilde Hazır Bulundu”, Hâkimiyeti Milliye, S. 3472, 15 Mart 1931, s. 1.
• “Raşit Rıza Temsillere Başlıyor”, Cumhuriyet, S. 2724, 6 Kânûnuevvel 1931, s. 4.
• “Raşit Rıza Trup Atina ve Selanik turnesine mi çıkacak?”, Vakit, S. 4508, 28 Temmuz 1930, s. 5.
• “Raşit Rıza Trupu Atina’ya Gitti”, Milliyet, S. 1822, 8 Mart 1931, s. 6; “Raşit Rıza Bey Gitti”, Son Posta, S. 222, 8 Mart 1931, s. 3.
• “Raşit Rıza Trupu İlk Temsilde M. Venizelos da Bulundu”, Milliyet, S. 1828, 14 Mart 1931, s. 1.
• “Raşit Rıza Trupu Yunanistan Turnesine Çıktı”, Resimli Uyanış Serveti Fünûn, S. 1804-119, 12 Mart 1931, s. 236.
• “Raşit Rıza ve Arkadaşları Fransız Tiyatrosu’nda Temsil Vereceklerdir”, Son Posta, S. 491, 6 Kânûnuevvel 1931, s. 1.
• “Sahnemizde Bir Yunan Piyesi Matmazel Elene’yla Raşit Rıza Bey Tarafından Temsil Edilecek”, Vakit, S. 5115, 5 Nisan 1932, s. 6.
• “Sahnemizde Bir Yunan Piyesi Matmazel Elene’yla Raşit Rıza Bey Tarafından Temsil Edilecek”, Vakit, No: 5115, 5 Nisan 1932, s. 6.
• Sait Tevfik, “Türk-Yunan Hududunda Hudut Üzerindeki Serbest Mıntıkada Hoş Manzaralara Tesadüf Edilir”, Son Posta, S. 719, 26 Temmuz 1932, s. 4.
• “Ses ve musiki san'atkârlarımızın Atinadaki muvaffakıyetleri”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1-2.
• “Soruyoruz! Kimdir Onlar?”, Cumhuriyet, No. 2478, 31 Mart 1931, s. 1.
• “Tevfik Rüştü beyin beyanatı”, Akşam, S. 4527, 21 Mayıs 1931, s. 1.
• “Tiyatro Mevsimi Bu Sene Şehrimize Avrupanın Tanınmış Birçok Artistleri ve Maruf Temsil Heyetleri Geliyor”, Milliyet, S. 20230, 5 Ekim 1931, s. 1, 5.
• “Türk Sanatını Korumak Lazım Yunan Operetlerinin Gördüğü Rağbet Belediyeyi İkaz Etmiyor Mu?”, Vakit, S. 4700, 7 Şubat 1931, s. 3.
• “Türk Yunan Muahedeleri İmzalandı”, Cumhuriyet, S. 2329, 31 Ekim 1930, s. 1, 3.
• “Türk - Yunan dostluk Birliği”, Milliyet, S. 2030, 5 Ekim 1931, s. 5.
• “Türk Yunan dostluğu M. Venizelos Golos'ta muhacirlere mühim bir nutuk irat etti”, Akşam, S. 4527, 21 Mayıs 1931, s. 1.
• “Türk Yunan Dostluğu M. Venizelos Muhalif Gazetelere Cevap Veriyor”, Akşam, S. 4672, 12 Ekim 1931, s. 1-2.
• “Türkçe ve Rumca İlk Piyes Raşit Rıza Heyeti’nde Yarın Akşamki Temsil”, Cumhuriyet, S.. 2858, 23 Nisan 1932, s. 2. “Türkçe ve Rumca İlk Piyes Raşit Rıza Heyeti’nde Yarın Akşamki Temsil”, Cumhuriyet, S. 2858, 23 Nisan 1932, s. 2.
• “Türkiye Yunanistan Dostluğu ve Muhalif Fırkalar Muhalif Fırka Lideri M. Papanastasyo (Son Posta) Muharririne Kanaatlerini İzah Ediyor”, Son Posta, S. 421, 26 Eylül 1931, s. 1, 6.
• “Türk-Yunan Dostluğu Garbî Trakyadan 270 Kişilik Bir Seyyah Kafilesi Geldi”, Vakit, S. 5211, 13 Temmuz 1932, s. 6. Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 1.
• “Venizelos ne yaptı? Türklerle Yunanlıların tarihi davası Avrupada Yunanlıların Asyada Türklerin hakimiyetile halledilmiş…”, Vakit, S. 5269, 9 Eylül 1932, s. 8.
• “Yeni Bir Film Abdülhamit ve Afrodit Filme Çekiliyor”, Akşam, S. 4927, 29 Haziran 1932, s. 7.
• “Yunan Artistleri Şerefine Verilen Çay”, Vakit, S. 4945, 15 Ekim 1931, s. 1.
• “Yunan harp malüllerinin İsmet Pş.ya Mektupları”, Vakit, S. 4940, 10 Ekim 1931, s. 2.
• “Yunan artistleri avdet ediyorlar”, Cumhuriyet, S. 2399, 9 Ocak 1931, s. 3.
• “Yunan gazeteciler Yunanlı meslektaşlar Bügün Geliyorlar”, Akşam, S. 4675, 15 Ekim 1931, s. 2.
• “Yunan gazeteciler birliğinde”, Vakit, S. 5045, 24 Ocak 1932, s. 1.
• “Yunan murahhaslar ile gazetecileri şehrimizde”, Vakit, S. 4946, 26 Ekim 1931, s. 6.
• Elektronik Kaynaklar
• ERDEM, Nilüfer, “Megali İdea”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/megali-idea/, (Erişim Tarihi: 22.10.2024).
• ŞALLI, Hakan, “Raşit Rıza Samako (1890-1961)”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/rasit-riza-samako-1890-1961/, (Erişim Tarihi: 12.05.2024).