Dağlı Eşkıyası Manav İbrahim'e Dair Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 14, 263 - 275, 28.10.2024

Cem Düzen

https://doi.org/10.32953/abad.1525564

Öz

Osmanlı Devleti’nin XVIII. ve XIX. yüzyılları, farklı kategorilerde tasnif edilen isyan hadiselerinin birbiri ardına patlak verdiği bir zaman aralığıdır. Bu isyan hadiselerinin en önemlilerinden birisi ise kuşkusuz 1791-1808 yılları arasında etkinliğini sürdüren dağlı isyanlarıdır. Kırcaali’de ortaya çıkan ve önü alınmaz bir şekilde Rumeli’nin her noktasına sirayet eden dağlı isyanları, tarihi çalışmalara araştırma konusu olan muhtelif isimleri miras bırakmıştır. Bu isimlerin en önemlilerinden biri de Manav İbrahim’dir. Manav İbrahim, dağlı eşkıyasının Rumeli’de etkin bir şekilde faaliyet gösterdiği zaman aralığı referans alınırsa nispeten kısa bir süreliğine adından bahsettirmiştir. Ancak kısa süreli etkinliğine rağmen Manav İbrahim’in yaşamı, dağlı eşkıyasının hangi iç dinamikler çerçevesinde türediğine ve faaliyet sahasını nasıl genişletebildiğine dair cevaplar barındırmaktadır. Bu bakımdan Manav İbrahim’e dair yapılan bir araştırma dağlı eşkıyasının profilini okumaya yardımcı olurken aynı zamanda Rumeli’de yaşanan kaotik döneme de ışık tutmaktadır. Bu çalışmada bir dağlı eşkıyası olarak tarihe mâl olan Manav İbrahim’in faaliyetleri kronolojik olarak değerlendirilmektedir. Bu minvalde cephede savaşmak üzere Anadolu’dan Rumeli’ye getirilen bir askerin zamanla nasıl eşkıya reisine dönüştüğü bilimsel veriler doğrultusunda incelenmektedir. Bu bağlamda Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ise çalışmaya dair temel referans noktası olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Manav İbrahim, Pazvandoğlu Osman, Balkan, Eşkıya

Kaynakça

• 1-Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri
• -Ali Emiri Tasnifi
• Sultan III. Selim (AE, SSLM.III)
• AE, SSLM.III, 166/9936.
• -Cevdet Tasnifi
• Cevdet Askeriye (C. AS)
• C. AS. 62/2919.
• Cevdet Dahiliye (C. DH)
• 323/16111, 33/1645, 211/10513, 43/2103.
• Cevdet Maliye (C. ML)
• 578/23730, 129/5648.
• Cevdet Zabtiye (C. ZB): 10/461.
• -Hatt-ı Humayun Tasnifi (HAT)
• 155/6512-A, 69/2930-C, 69/2930-B, 69/2930-F, 69/2930-G, HAT, 77/3172, 75/3112, 70/2947-A, 70/2947, 65/2844-A, 155/6512-A, 51/2376-E, 257/14755, 115/4648-C, 68/2909-F, 68/2909-D, 68/2909, 75/3121-A, 59/2652, 63/2764, 76/3125, 56/2559-C, 60/2665-A, 60/2665-E, 61/2692, 51/2376, 53/2465, 44/210, 57/2613-B, 46/2236, 47/2303-C, 47/2303-O, 66/2864, 71/2977, 44/2193-B, 43/2192-B, 135/5564, 58/2619-İ, 169/7219-A, 47/2285, 42/2111, 1417/57948, 41/2072, 41/2091, 60/2686-A, 48/2317, 56/2412-F, 52/2412-D, 48/2317-D, 49/2339, 49/2333, 50/2355-F, 50/2335, 217/11970, 59/2639, 57/2597, 82/3379-E, 64/2785. -Topkapı Sarayı Müze Arşivi (TS.MA): 866/4. 2-Telif Eserler
• ACAROĞLU, Mehmet Türker, Bulgaristan’da Yer Adları Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006. Ahmed Vasıf Efendi, “Mehâsinü’l Âsâr ve Haka’ikul Ahbâr”, haz. Hüseyin Sarıkaya, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2017.
• AKÇURA, Yusuf, Osmanlı İmparatorluğunun Dağılma Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• BARKEY, Karan, Eşkıyalar ve Devlet, çev. Zeynep Altok, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2016.
• BAŞER, Alper, Kırcaalili Emin Ağa, Çizgi Yayınları, Konya 2014.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Pazvandoğlu Osman”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXXIV, (2007), s. 209.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Yaş Anlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIII, (2013), s. 347.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Ziştovi Anlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, (2013), s. 471.
• Cabi Ömer Efendi, Cabi Tarihi, c. I, haz. Mehmet Ali Beyhan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, c. 6-7 Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1898.
• DOĞRU, Halime, Bir Kadı Defterinin Işığında Rumeli’de Yaşam, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• DÜZEN, Cem, Balkanlarda Tarihi Bir Karakter: Berkofça Ayanı Yusuf Ağa ve Faaliyetleri (1805-1817), Tarih Okulu Dergisi, sy. 58, (2022), 1619-1650.
• ESMER, Tolga Uğur, A Culture of Rebellion: Networks of Violence and Competing Discourses of Justice In The Ottoman Empire 1790-1808, The University of Chicago Doktora Tezi, Chicago 2009.
• GÖYÜNÇ, Nejad, “Kapudan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa”, Tarih Dergisi, c. II, (1952) s. 42.
• GRADEVA, Rossitsa, “Osman Pazvantoğlu Of Vidin: Beetwen Old and New, Interdisciplinary Journal Of Middle Eastern Studies”, ed. Andras Hamori-Bernard Lewis, Papers of Princeton, Princeton 2005, 111-112.
• HOBSBAWM, Eric J., Eşkıyalar, çev. Osman Akınhany, Agora Kitaplığı Yayınları, İstanbul 2011.
• HOBSBAWM, Eric J., İlkel Asiler 19. Ve 20. Yüzyıllarda Toplumsal Hareketin Arkaik Biçimleri Üzerine İncelemeler, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• İNGENÇ, Mustafa, “Anadolu Valisi Seyyid Ali Paşa Asi Miydi?”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya Özel Sayısı, (2014), S. 44.
• JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. V, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005. KARAL, Enver Ziya, Selim III’ün Hatt-ı Humayunları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• KIEL, Machıel, “İslimye”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXIII, (2001), s. 74.
• KOÇAN, Meryem vd, Rusçuk Ayanı Tirsinikli İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicül Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, c. III-IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmraratorluğu’nda Dağlı İsyanları (1791-1808), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• SERTOĞLU, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli-Haritalı, c. V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021. ŞİMŞEK, Eyyup, “Merkezi Otorite Karşısında Bir Dağlı Eşkıyası: Deli Kadri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 44, (2018), s. 269-287
• Türkçe Sözlük, (Yay. Haz. Şükrü Haluk Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Vakanüvis Halil Nuri Bey, Nuri Tarihi, haz. Seydi Vakkas Toprak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• ZENS, Robert, “Ottoman Provincial Notables In The Eıghteenth Century A Comparative Study”, Persvectives on the Ottoman Study, ed. Ekrem Causevic vd., Lıt Verlag 2010, s. 246.
• ZINKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. VII, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.