GÜMRÜK HUKUKUNDA HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİNİN ÖNEMİ: DANIŞTAY KARARI IŞIĞINDA BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 82 Sayı: 3, 1 - 35, 26.07.2024

Muradiye Çevikçelik

https://doi.org/10.30915/abd.1332222

Öz

Hukuk devleti, kendi koyduğu ve önceden ilan ettiği açık ve genel hukuk kurallarıyla kendini bağlı görev devlettir. Hukuk devleti ilkesi, kamu yararını gerçekleştirmeyi amaçladığı için kamu gücüyle donatılan idarenin eylem ve işlemlerinde hukuka kurallarıyla bağlı olmasını, hukuki güvenlik ve istikrarı, idarenin eylem ve işlemleri neticesinde meydana gelen zararlardan mali olarak sorumlu tutulmasını, idarenin ve devletin organlarının eylem ve işlemleri karşısında bireylerin başvurabileceği etkili koruma mekanizmalarını ve bağımsız bir yargı sistemini gerektirir. Bu makalede, gümrük hukukuna ilişkin bir uyuşmazlık hakkında verilen Danıştay kararından hareketle, hukuk devletinin unsurlarından biri olan hukuki güvenlik ilkesinin önemi üzerinde durulmuştur. Makale kapsamında öncelikle uyuşmazlığa konu olan olay ve mahkemelerin yaklaşımları incelenmiştir. Devamında hukuki güvenlik ilkesi ışığında, söz konusu uyuşmazlık ve mahkeme kararları değerlendirilmiştir. Sonuç olarak dış ticaret işlemlerinin tamamlanmasının uzun zaman alması ve gümrük vergilerinin ithalat ve ihracat işlemlerinde önemli bir maliyet kalemi olması nedeniyle hukuki güvenlik ilkesinin gümrük hukukuna hâkim kılınması, gümrük mevzuatındaki değişikliklerin idari istikrar ve öngörülebilirlik ilkeleri gözetilerek yapılması ve bu değişikliklerde kademeli bir geçişi sağlamak üzere geçiş hükümlerine yer verilmesi gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gümrük Vergisi, Haklı Beklenti, Hukuk Devleti, Hukuki Güvenlik İlkesi, Öngörülebilirlik

THE IMPORTANCE OF THE PRINCIPLE OF LEGAL SECURITY IN CUSTOMS LAW: A REVIEW IN THE LIGHT OF A DECISION OF THE COUNCIL OF STATE

Öz

The state governed by the rule of law is a state bound by legal rules established and declared beforehand by itself. These rules should be clear, general, and respectful of fundamental rights and freedoms. The principle of the rule of law requires that the administration must be bound by legal rules in its acts and actions and should be held financially responsible for the losses that occurred as a result of its acts and actions. Legal security, stability, and an independent judicial system are essential for the rule of law. Moreover, effective protection mechanisms that individuals can use against actions and transactions of state organs and the administration are also necessary. In this article, the importance of the principle of legal security, one of the elements of the rule of law, is emphasized based on a decision of the Council of State on a dispute regarding customs law. Within the scope of the article, first of all, the event that is the subject of the dispute and approaches taken by courts were examined. Subsequently, in light of the principle of legal security, the dispute and court decisions were evaluated. Finally, it is concluded that the principle of legal security should be made dominant over customs law, since foreign trade transactions may take a considerable amount of time and customs duties represent a significant cost item in import and export processes. It is also advised that any changes in customs legislation should be made by considering the principles of administrative stability and predictability. Furthermore, transitional provisions should be set in these changes to ensure a gradual transition.

Anahtar Kelimeler

Customs Duty, Legitimate Expectation, The Rule of Law, The Principle of Legal Security, Predictability

Kaynakça

• Akça, Ayşe Merve, “İdare Hukukunda Kazanılmış Hak”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6, Sayı 83, Aralık 2018, s. 577-596.
• Akıllıoğlu, Tekin, “Ekonomik Anlamda Yönetsel İşlemlerin Geriye Yürümezlik Kuralı Karşısında Çeşitli Durumları”, Prof. Dr. Aziz Köklü’nün Anısına Armağan, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1984, s. 33-51.
• Akıllıoğlu, Tekin, “Yönetsel İşlemlerde Yürürlüğe Giriş Sorunu”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, Haziran 1979, s. 33-44.
• Aktan, Coşkun Can, “Anayasal İktisat ve Vergilendirmede Hukuki Güvenlik İlkesi”, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, 2017, s. 101-116.
• Aktaş, Sururi, Prosedürel Doğal Hukuk Lon L. Fuller’in Hukuk Kavramı, İstanbul, On İki Levha, 1. Baskı, 2011.
• Akyıldız, Ali, “Danıştay ve Hukuk Devleti”, in Ali Rıza Çoban, Bilal Canatan ve Adnan Küçük (Eds.), Hukuk Devleti: Hukukî Bir İlke Siyasî Bir İdeal, Ankara, Adres Yayınları, 2008, s. 457-553.
• Akyılmaz, Bahtiyar, Murat Sezginer ve Cemil Kaya, Türk İdare Hukuku, Ankara, Savaş, 12. Baskı, 2020.
• Altındağ, Halil, Yürürlükte Olan Yasalara ve İdari Düzenleyici İşlemlere Güvenden Kaynaklanan Haklı Beklenti Kavramı ve Korunması (Danışman Aydın Gülan), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2010 (https://tez.yok.gov.tr, Tez No: 264851).
• Altundiş, Mehmet, “Hukuki Güvenlik İlkesi”, Yasama Dergisi, Sayı 10, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık 2008, s. 60-94.
• Arıkan, Abdullah, Vergi Hukukunda Hukuki Güvenlik İlkesi, Ankara, Adalet, 1. Baskı, 2022.
• Arslan, Zühtü, “Devletin Hukuku, Hukuk Devleti ve Özgürlük Sarkacı”, in Hayrettin Ökçesiz (Haz.), Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 6. Kitap, İstanbul, İstanbul Barosu, 2003, s. 36-55.
• Aydın, Alper, “Vergi Mahkemelerinde Kanuni Hâkim Güvencesinin Uygulanmasına Dair Bir İnceleme”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Aralık 2023, s. 449-466.
• Ayyıldız, Yaşar ve Kadir Ayyıldırım, “Vergilendirmede Geçmişe Yürümezlik İlkesinin Türk Vergi Hukukundaki Yeri”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2015, s. 57-74.
• Balkar, Kemal Galip, “İdari Kararlarda Makable Şumul Meselesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, 1960, s. 210-212.
• Balta, Tahsin Bekir ve Hüseyin Nail Kubalı, “Türkiye’de Hukuk Devleti Anlayışı”, AÜSBFD, Cilt 15, Sayı 3, 1960, s. 1-10.
• Başaran Yavaşlar, Funda, “Hukuki Güvenlik İlkesinin Bir Alt İlkesi Olarak Vergi Hukukunda Yasallık İlkesi”, in Ece Göztepe (Haz.), Kamu Hukukçuları Platformu, Hukuk Güvenliği, Ankara, TBB Yayınları, 2015, s. 189-238.
• Batı, Murat, Vergi Hukuku (Genel Hükümler) Vergi Tekniği – Vergi Yargısı – Kamu İcra, Ankara, Seçkin, 3. Baskı, 2023.
• Bıyıklı, Hasan İsmet, “Fransız ve Türk Hukuk Sistemlerinde İdari İşlemlerin Geriye Yürümezliği İlkesi”, Danıştay Dergisi, Cilt 3, Sayı 11, 1973, s. 82-132.
• Boz, Selman Sacit, İdare Hukukunda Haklı Beklentinin Korunması, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2017.
• Can, Osman, “Belirlilik İlkesine Anayasal Bakış”, AÜEHFD, Cilt 9, Sayı 1-2, 2005, s. 89-125.
• Çağan, Nami, “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 37, Sayı 1, 1980, s. 129-151.
• Çağlar, Selda, “Hukuk Devleti Açısından Hukuki Belirlilik - Hukuk Güvenliği İlişkisi”, in Ece Göztepe (Haz.), Kamu Hukukçuları Platformu, Hukuk Güvenliği, Ankara, TBB Yayınları, 2015, s. 25-139.
• Çağlayan, Ramazan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti İlkesi”, AÜEHFD, Cilt 2, Sayı 1, 1998, s. 41-54.
• Çaptuğ, Mehpare, “Hukuki Güvenlik İlkesinin Kavramsal Gelişimi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 17, Haziran 2021, s. 133-160.
• Çaptuğ, Mehpare, İdari Usul Hukukunda Hukuki Güvenlik İlkesi, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2020.
• Çevikçelik, Muradiye, Gümrük Hukukunda İdari Faaliyet ve Uyuşmazlık Çözüm Yolları, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2023.
• Çoban Atik, Ayşegül, “İdare Hukukunda Kazanılmış Hak İlkesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 1, 2013, s. 11-53.
• Dalkılıç, Elvin Evrim, Avrupa ve Türk İdare Hukukunda Hukuki Güvenlik ve Meşru Beklentilerin Korunması, Ankara, Turhan, 1. Baskı, 2016.
• Dölek, Ali, Gümrük İşlemleri, İstanbul, Umut Kitap, 3. Baskı, 2017.
• Durdu, Muhammet, “Anayasalarımızda Yer Alan İktisadi Hükümlerin Hukuki Çerçevesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Aralık 2019, s. 111-134.
• Ekeryılmaz, Şebnem ve Temel Gürdal, “Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu Kararının Geriye Yürümezlik İlkesi Çerçevesinde Hukuksal Analizi”, Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, Kasım 2018, s. 185-193.
• Ercan, Tayfun, Gümrük Hukuku, Bursa, Ekin, 1. Baskı, 2019.
• Erguvan, Derya Deviner, İdari İşlemin Geriye Yürümezliği İlkesi ve Geri Alma İstisnası (Danışman Muhsin Öğütçü), İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Doktora tezi, 2016 (https://tez.yok.gov.tr, Tez No: 441474).
• Erguvan, Derya Deviner, “Türk İdare Hukuku’nda Haklı Beklentilerin Korunması İlkesi”, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan, DEÜHFD, Cilt 21, Özel Sayı, 2019, s. 1711-1765.
• Forsyth, C. F, “Haklı Beklentiler’in Doğuşu ve Korunması”, Çev. Esin Örücü, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt 7, Sayı 1-3, 1986, s. 121-139.
• Gözler, Kemal, İdare Hukuku, Cilt I, Bursa, Ekin, 3. Baskı, 2019.
• Günday, Metin, İdare Hukuku, Ankara, İmaj, 11. Baskı, 2017.
• Gündüz, Fatma Ebru, “İdari Yaptırımların Zaman Bakımından Uygulanması”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 32, Ekim 2017, s. 33-60.
• Güneş, Ahmet M, Hukuk Metodolojisi, Bursa, Ekin, 4. Baskı, 2021. Karahanoğulları, Onur, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Yargı Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), Ankara, Turhan, 3. Baskı, 2015.
• Karakoç, Derya, “2547 Sayılı Yükseköğretim Kanununun Yargı Kararlarına Yansıyan Geçici Maddelerinin Kazanılmış Hak Açısından İncelenmesi”, İÜHFM, Cilt 69, Sayı l-2, 2011, s. 1003-1018.
• Keskin, Esra ve Mustafa Mıynat, “Genel Tebliğler Işığında Vergi Hukukunda Geriye Yürümezlik İlkesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 12, Sayı 148, Ocak 2024, s. 119-135.
• Kırbaş, Sadık, Vergi Hukuku Temel Kavramlar İlkeler ve Kurumlar, Ankara, Siyasal Kitabevi, 20. Baskı, 2015.
• Köküsarı, İsmail, Anayasa Hukukunda Hukuki Güvenlik İlkesi, Ankara, Adalet, 1. Baskı, 2015.
• Marmor, Andrei. “Hukuk Devleti ve Sınırları”, Çev. Sevda Gültekin Göktolga, in Ali Rıza Çoban, Bilal Canatan ve Adnan Küçük (Eds.), Hukuk Devleti: Hukukî Bir İlke Siyasî Bir İdeal, Ankara, Adres Yayınları, 2008, s. 169-207.
• Oğurlu, Yücel, İdare Hukukunda Kazanılmış Haklara Saygı ve Haklı Beklentiler Sorunu, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2003.
• Öncel, Mualla, Ahmet Kumrulu ve Nami Çağan, Vergi Hukuku, Ankara, Turhan, 25. Baskı, 2016.
• Özdemir, Selman, “İmar Hukukunda Kazanılmış Hak Kavramı ve Kavramın Kentleşmeye Etkileri”, Türk İdare Dergisi, Sayı 471-472, Haziran-Eylül 2011, s. 169-196.
• Özdemir, Selman, “İmar Para Cezaları Özelinde İdarî Yaptırımların Zaman Bakımından Uygulanması”, Türk İdare Dergisi, Sayı 473, Aralık 2011, s. 113-132.
• Özgüven, Ali Volkan, Türk Vergi Hukukunda Geriye Yürümezlik İlkesi (Danışman Mustafa Akkaya), Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2006 (https://tez.yok.gov.tr, Tez No: 191475).
• Sandstorm, Mark R., “Import Relief, Unfair Trade Practices and the Generalized System of Preferences”, Lawyer of the Americas, Cilt 11, Sayı 2/3, Yaz-Sonbahar 1979, s. 359-373.
• Sarıcaoğlu, Ercan ve Abdullah Arıkan, “Gerçek Olmayan Geçmişe Yürüme v.s. Haklı Beklentilerin Korunması İlkesi: 7194 Sayılı Kanun Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 2, 2021, s. 1501-1540.
• Saygın, Engin, “Haklı Beklentilerin Korunması İlkesine Yönelik Türk ve İngiliz İdare Hukuku Yaklaşımı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, TBB Dergisi, Sayı 126, 2016, s. 211-234.
• Selen, Ufuk, Gümrük İşlemleri ve Vergilendirilmesi, Bursa, Ekin, 9. Baskı, 2017.
• Şahan, Özgür, “Cumhurbaşkanı’nın Vergi ile İlgili Düzenleme Yapma Yetkisi, Yetkinin Sınırları ve Yargısal Denetimi”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 2, 2019, s. 693-711.
• Şahin, Yahya, “Yasa ve Düzenleyici İdari İşlemlerin Değişmesinin Kazanılmış Haklar Yönünden İncelenmesi”, Danıştay Dergisi, Cilt 39, Sayı 120, 2009, I- XXVIII.
• Tan, Turgut, İdari İşlemin Geri Alınması, Ankara, Sevinç Matbaası, 1970.
• Tekin, Abdulkadir ve Ümit Engin Tekin, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’na Göre Gümrük İşlemleri Mevzuat-Teori-Uygulama-Vergilendirme, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2018.
• Temel, Mehmet, “Cumhuriyet Arşivi Belgelerine Göre Türkiye-Meksika İlişkileri”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt 18, Sayı 39, Bahar 2017, s. 60-80.
• Toroslu, Mahmut Vefa, Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebesi, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2013.
• Tuncer, Selahattin, Gümrükler ve Gümrük Vergileri (Teori-Uygulama), Ankara, Yaklaşım Yayınları, 2001.
• Ulusoy, Ali, Yeni Türk İdare Hukuku, Ankara, Yetkin, 4. Baskı, 2021.
• United Nations, Proceedings of the United Nations Conference on Trade and Development, Cilt 1, New York, United Nations Publication, 1968.
• Vurucu, Mehmet ve Mustafa Ufuk Arı, Güncel Gelişmeler Işığında Bankacılıkta Dış Ticaret İşlemleri, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2017.
• Yılmaz, Ejder, Hukuk Sözlüğü, Ankara, Yetkin, 3. Baskı, 2005.
• Yılmaz, Elif, “İdari İşlemlerin Geriye Yürümezliği”, International Journal of Social Sciences and Education Research, Cilt 1, Sayı 4, 2015, s. 1024-1036.
• Yılmaz, Harun, Türk İdare Hukukunda İdari İstikrar İlkesi, İstanbul, On İki Levha, 1. Baskı, 2019.
• Kararlara Erişim: Lexpera.