Çevre Planlaması ve Yönetimi İçin Psiko-Sosyal Gereksinimlerin AHS (Analitik Hiyerarşi Süreci) Yöntemi Kullanılarak Belirlenmesi

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 50 - 65, 09.05.2020

Figen İlke , Mehmet İnceoğlu , Alper Çabuk

https://doi.org/10.5281/zenodo.3816682

Öz

Mekanların tasarlanmasında, insanın psikolojik gereksinimleri her geçen gün daha etkili olmaktadır. İnsan, içinde bulunduğu mekanda yaşamaktan, çalışmaktan ya da bulunmaktan mutlu olmalıdır. Bu bakımdan büyük, küçük tüm mekanlar tasarlanırken insanların tatmin edilmesi açısından, en önemli faktörlerden birisinin, insanın psiko-sosyal gereksinimleri olduğunu söyleyebiliriz. Mekana yönelik ana psiko-sosyal beklentiler; mekansal tatmin, mahremiyet, kişiselleştirme, kimlik, kültür, mekansal anlam olarak sıralanabilir. Bu psiko-sosyal gereksinimler ile doğrudan ilişkili olan mekansal özellikler ise işlev zenginliği ve işlevsel ilişkiler, estetik, mekan hiyerarşisi, moda, esneklik olarak sıralanabilir. Bu çalışmada; çevre ve tasarım psikolojileri ile ilgili genel bilgiler verilecek, tasarımdan etkilenecek bireylerin psiko-sosyal gereksinimlerini tasarım sürecine eklemeye yönelik çalışmalarda kullanılabilecek bir yöntem önerilecektir. Bu kapsamda, Eskişehir’de uygulanan anketlere bağlı olarak, mekana bağlı temel psiko-sosyal faktörler üzerinde odaklanılmıştır. Bu çalışmada hedef kitlenin kentsel tasarımdan beklentileri kullanım kolaylığı-işlevsellik, geleneksellik-kültür, mekan-işlev zenginliği, kimlik-kendine özgü olma, estetik olarak değerlendirilirken, kullanıcıların kentsel tasarımaçısından psiko-sosyal gereksinimleri ise; mahremiyet-içe dönüklük, kişiselleştirme-kimlik, estetik-kültür-moda olarak gruplandırılmıştır. Veriler, ankete katılan bireylerin yaş, eğitim durumu ve kentsel tasarımdan temel beklentileri ile çaprazlanarak farklı yaş ve eğitim grupları için ana psiko-sosyal gereksinimler tespit edilmiştir. Bu çalışma, çalışmadaki faktörler değiştirilerek, çeşitlendirilerek veya artırılarak farklı mimari tasarım, iç mekan tasarımı, peyzaj tasarımı gibi tasarım çalışmaları için kullanıcıya yönelik psiko-sosyal gereksinimlerin belirlenmesi amacıyla kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

Psiko-sosyal gereksinim, Çevre psikolojisi, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Mekansal Planlama ve Tasarım, Kentsel Tasarım

Kaynakça

• Akpınar, N., (1995). Madencilik Sonrası Alan Kullanım Alternatiflerinin Değerlendirilmesinde Bulanık Set Tekniğinden yararlanılması, AÜZF Araştırma Yayın No:1430, Ankara.
• Altaş, N., & Özsoy, A., (1997). Spacial Adaptability and Flexibility as Parameters of user Satisfaction for Quality Housing, Building Environment, Vol:33, No:5, September.
• Altaş, N., (1994). Kalite kavramı üzerine bir inceleme: Fiziksel çevrede kalite parametreleri modeli.
• Altman, I., & Rogoff, B., (1987). World views in psychology: Trait, interactional, organismic, and transactional perspectives. In: D. Stokols and I. Altman, Editors, Handbook of environmental psychology, Vol. 1, Wiley, pp. 7–40, New York.
• Altman, I., (1973). Some perspectives on the study of man–environment phenomena, Representative Research in Social Psychology, 4, pp. 109–126.
• Altman, l., & Cheemers, M., (1980). Culture and Environment Monterey, CA: Brooks/Cole.
• Aydınlı, S., (1993). Mimarlıkta Estetik Değerler, İ.T.Ü. Mimarlık Fak. Baskı Atölyesi, İstanbul.
• Barker, R., (1968). Ecological Psychology, Stanford CA: Stanford University Press.
• Berlyne, D., (1971). Aesthetic and Psychobiology, N.Y. Appleton Century Crofts, New York.
• Brent, R., & Schwarz, B., (1999). Aging, autonomy and architecture: Advances in assisted living, Johns Hopkins University Press, Baltimore, MD.
• Canter, D., (1977). The Psychology of Place The Architectural Press Ltd, London.
• Canter, D., (1988). Environmental Perspectives, Avebury.
• Carp, F., (1987). Environment and aging. In: D. Stokols and I. Altman, Editors, Handbook of environmental psychology, Vol. 1, Wiley, pp. 329–360, New York.
• Cohen, U., & Weisman, G., (1991). Holding on to home: Designing environments for people with dementia, Johns Hopkins University Press, Baltimore, MD.
• Craik, K., (1973). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 24, pp. 403–422.
• Cücenoğlu, D., (1996). İnsan ve Davranışı, Psikolojinin Temel Kavramları Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Çabuk, A., (1996). Turizm-Çevre İlişkisi : Gündem 21 Kapsamında Turizmde Çevre Bilinci Kazandırılması Üzerine Bir Araştırma, Ankara.
• Gins, A., & Gins, M., (1979). The Mechanizm of Meaning, Hanry N. Abrams Inc. Publishers, New York.
• Göregenli, M., (2003). Sürgünün Sonu ya da Eve Dönüş, Tol Dergisi, Kış 2003.
• Holahan, C., (1986). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 37, pp. 381–407.
• İmamoğlu, V., (2003). Mekan ve İnsan Psikolojisi, Tol Dergisi, Kış 2003.
• Ittelson, W., (2003). Environment Perception and Contemporary Conceptual Theory, New York Seminar Press.
• Lawton, M., & Nahemow, L., (1973). Ecology and the aging process, In: C. Eisdorfer and M.P. Lawton, Editors, Psychology of adult development and aging, American Psychological Association, Washington, DC.
• Lawton, M., (1986). Environment and aging, Center for the Study of Aging, Albany, New York.
• Lawton, M., & Simon, B., (1968). The ecology of social relationships in housing for the elderly, Gerontologist 8, pp. 108–115.
• Moore, K., VanHaitsma, K., Curytob, K., & Sapersteinc, A., (2003). A pragmatic environmental psychology: A metatheoretical inquiry into the work of M. Powell Lawton, Volume 23, Issue 4.
• Moos, R., & Lemke, S., (1994). Multiphasic environmental assessment procedure: A user's guide, Department of Veterans Affairs and Stanford University Medical Center, Palo Alto, CA.
• Morval, J., (1981). Çevre Psikolojisine Giriş, çev. Nuri Bilgin.
• Nasar, J., (1989). Symbolic Meanings of House Styles “Environment and Behaviour”, v.21 n.3,May 89 pp. 235-257.
• Proshansky, H., (1976). Comment and environmental and social psychology, Personality and Social Psychology Bulletin, 2, pp. 359-363
• Proshansky, H., (1978). The city and self-identity. Environment and Behavior, 10, pp. 147-169.
• Rapoport, A., (1990). A cross-cultural aspects of environmental design. l. Altman, C. Wohlwill. Ed., Human Behavior and Environment: Culture and Environment. New York: Plenum, pp.7-46.
• Rapaport, A., (1969). House Form and Culture Prentice-Hall, INC., Englewood Cliffs, N.J.
• Rapaport, A., (1977). Human Aspects of Urban Form Pergamon Press Oxford, New York, Toronto, Sydney Paris, Frankfurt.
• Regnier, V., & Pynoos, J., (1987). Housing the aged: Design directives and policy considerations, Elsevier, New York.
• Russell, J., & Ward, L., (1982). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 33, pp. 651–688.
• Saaty, T., L., (1980). The Analytical Hierarchy Process, Mc Graw Hill, New York.
• Saegert, S., & Winkel, G., (1990). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 41, pp. 441–477.
• Stokols, D., (1978). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 29, pp. 253–295.
• Stokols, D., (1987). Conceptual strategies of environmental psychology. In: D. Stokols and I. Altman, Editors, Handbook of environmental psychology Vol. 1, Wiley, pp. 41–70, New York.
• Sundstrom, E., Bell, P., Busby, P., & Asmus, C., (1996). Environmental psychology, Annual Review of Psychology 47, pp. 485–512.
• Şentürk, A., (1995). Mimaride Estetik Olgusu, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
• Uluoğlu, B., (2003). Tasarlama Araştırmaları – Biliş Çalışmaları İlişkileri Üzerine Bir İrdeleme, Tol Dergisi, Kış 2003.