TÜRKİYE’DE 2001 VE 2010 YILLARI ARASINDA KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN SOSYAL GÜVENLİK KURUMU AÇIKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 70, 198 - 219, 05.01.2019

Hüseyin Yıldırım Duran Bülbül

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de 2001 ve 2010 yılları arasında gerçekleşmiş olan kayıt dışı
istihdamın sosyal güvenlik açıkları üzerindeki etkilerini ortaya koymak ve
sosyal güvenlik açıklarının giderilmesine yönelik çözüm önerileri sunmaktır. Amaç
doğrultusunda öncelikli olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’nun söz konusu yıllar
arasındaki gelir gider dengesi incelenmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun
verilerine göre aynı yıllar arasında kayıt dışı olarak istihdam edilmiş olan
kişiler asgari ücret düzeyinden sosyal sigortaya dahil edilerek prim ve işsizlik sigortası kesintileri hesaplanmış
ve sosyal güvenlik açıkları tekrar değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda 2007,
2008 ve 2009 yıllarında sosyal güvenlik açıklarının büyük oranda azaltılabileceği
diğer yıllarda ise SGK bütçesinin fazla verebileceği tespit edilmiştir. 2001 ve
2010 yılları arasında gerçekleşmiş olan yaklaşık 189 Milyar 936 Milyon TL’lik
açık yerine SGK bütçesinin on yıllık dönem sonunda yaklaşık 14 Milyar 40 Milyon
TL fazla verebileceği görülmüştür. Hesaplamalar sonucunda ulaşılan bulgular
kayıt dışı istihdamın sosyal güvenlik açıkları üzerinde önemli etkilerinin olduğunu
ve kayıt dışı istihdamın ortadan kaldırılması ile sosyal güvenlik açıklarının
giderilebileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kayıt Dışı İstihdam, Sosyal Güvenlik, Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Güvenlik Açığı

Kaynakça

• Alceylan, Ç. (2007). Sosyal Güvenlik Açıkları ve Dünden Bugüne Sosyal Güvenlik Sistemimiz. Bütçe Dünyası, 2(26), 70-85. Alper, Y. (2007). Kurumsal Yapıda "Tek Çatı" Hayata Geçti. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (53), 141-171. Ardor, H. N. (2009). Ekonomide Kayıt Dışılık. N. Özkaramete Coşkun (Ed.). Türkiye Ekonomisi Yeni Yapı (2000 - 2008). (1. Baskı). Ankara: İmaj Yayınevi. Aydemir, Ş. (1995). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi. İstanbul: Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayınları. Bakkal, U. (2007). Kayıt Dışı Ekonomi. İstanbul: Derin Yayınları. Bilgili, Ö. (2008). Yeni Sosyal Güvenlik Uygulaması. Ankara: Ankara SMMMO Yayınları. Bülbül, D. (2011). Türkiye’de Sosyal Güvenlik Açıklarının Seyri ve Çözüm Önerileri. Sosyal Güvenlik Dünyası, 14(74), 21-28. Çelik, H. (2006). Türkiye’de Sosyal Güvenlik Kurumlarında Yeniden Yapılandırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Çetintaş, H. ve Vergil, H. (2003). Türkiye'de Kayıt Dışı Ekonominin Tahmini. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4(1), 15-30. Demiray, M. S. (2006). Sosyal Güvenlik Kurumlarının Türk Kamu Mali Yapısı İçindeki Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Dinçer, B. (2007). Kayıt Dışı Ekonomi ve Rekabetçi Piyasalar Üzerine Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Devlet Planlama Teşkilatı. (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013: Sosyal Güvenlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu. (DPT: 2729, ÖİK:681). Ankara: DPT. Devlet Planlama Teşkilatı. (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: Kayıt dışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. (DPT: 2603, ÖİK : 614). Ankara: DPT. Durmuş, M. (2006). Kayıt Dışı Ekonominin Bazı Mali Yönleri: Türkiye Örneği. TİSK Akademi, 1(1), 140-159. Egeli, H. ve Özen, A. (2009). Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sisteminin Yeniden Yapılandırılmasına Yönelik Reform Sürecinin Değerlendirilmesi. Mevzuat Dergisi, 12(142), 1-15. Gelir İdaresi Başkanlığı. (2009). Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2008 - 2010). (Yayın No: 87). Ankara: GİB. Güloğlu, T. (2005). The Reality of Informal Employment in Turkey. Visiting Fellow Working Papers, International Programs, Cornell University. Gümüş, E. (2010). Türkiye’de Sosyal Güvenlik Sistemi: Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler. Seta Analiz, (24), 3-21. Güvercin, C. H. (2004). Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57(2), 89-95. Ilgın, Y. (1999). Kayıt Dışı Ekonomi ve Türkiye’deki Boyutları. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Devlet Planlama Teşkilatı İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Proje Yatırımları Değerlendirme ve Analiz Dairesi, Ankara. Karakaş, A. ve Karakaş, İ. (2004). İnşaat ile İhaleli İşlerde Asgari İşçilik Uygulamaları ve Mevzuatı. Ankara: Adalet Yayınevi. Meydanal, R. (2008). Kayıt Dışı İstihdam Nasıl Azaltılabilir?. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Sarılı, M. A. (2002). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Alınması Gereken Tedbirler. Bankacılar Dergisi, (41), 32-50. Sosyal Güvenlik Kurumu Teşkilatı Kanunu. (2003). T. C. Resmi Gazete, 25178, 24 Temmuz 2003. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. (2006). T. C. Resmi Gazete, 26200, 16 Haziran 2006. Şengül, S. (1997). Bir Hurafe: Kayıt Dışı Ekonomi, Vergi Sistemi ve Vergi İdaresinin İç Yüzü. Ankara: İmaj Yayınevi. Tuncay, A. C. ve Ekmekçi, Ö. (2009). Yeni Mevzuat Açısından Sosyal Güvenlik Hukukunun Esasları. (2. Bası). İstanbul: Legal Yayıncılık. Tunç, M. (2007). Kayıt Dışı İstihdamla Mücadelede Geliştirilen Stratejiler Uygulanan Politikalar ve Gelişmiş Ülke Örnekleri. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Ankara. Turan, E. (2004). Sosyal Güvenlik Hakkı. Kamu-İş: İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 7(3), 1-20. Yereli, A. B. ve Karadeniz, O. (2004). Kayıt Dışı İstihdam. Ankara: Odak Yayınevi. Yılmaz, G. A. (2006). Kayıt Dışı Ekonomi ve Çözüm Yolları. İstanbul: İSMMMO Yayınları. İnternet Kaynakları Asgari Ücret Karşılaştırması (30 Haziran 2001 - 01 Temmuz 2001), Erişim: http://www.alomaliye.com/karsilastir_30062001_01072001.htm, 12.10.2012. Asgari Ücret Karşılaştırması (Haziran 2002-Temmuz 2002), Erişim: http://www.alomaliye.com/karsilastir_30062002_01072002_19_5.htm, 12.10.2012. Asgari Ücret Karşılaştırması (Haziran 2004 - Temmuz 2004), Erişim: http://www.alomaliye.com/asgari_karsilastir_19_5_2004_2.htm, 12.10.2012. Asgari Ücret Karşılaştırması (Haziran 2008 - Temmuz 2008), Erişim: http://www.alomaliye.com/2008_iscilikler/2008_19_5_karsilastir_haz_tem.htm, 12.10.2012. Hazine Müsteşarlığı, İstatistikler - Kamu Finansmanı İstatistikleri - Merkezi Yönetim Borç İstatistikleri - Merkezi Yönetim İç Borç İstatistikleri - Borçlanma İstatistikleri – İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti, Erişim: www.hazine.gov.tr, 13.10.2012. Haziran 2009 - Temmuz 2009 Karşılaştırmalı Asgari Ücret Üzerinden İşçilik Maliyetleri, Erişim: http://www.alomaliye.com/2009_iscilikler/2009_ii/195_311209.htm, 13.10.2012. Haziran 2010 - Temmuz 2010 Karşılaştırmalı Asgari Ücret Üzerinden İşçilik Maliyetleri, Erişim: http://www.alomaliye.com/2010_iscilikler/195_2donem_karsilastir.htm, 13.10.2012. Palak, V. K. (2009). Halka Açık Olmayan İşletmelerde Kayıt Dışılık ve Denetim Zorlukları. IX. Türkiye Muhasebe Standartları Sempozyumu, Erişim: http://archive.ismmmo.org.tr/docs/SEMPOZYUMLAR/SEMPOZYUM_09/9%20paralel%20oturum%204/4%20veysel%20karani%20palak.pdf, 30.09.2018. 01.01.2005 - 31.12.2005 Tarihleri Arası İşçilik Maliyeti, Erişim: http://www.alomaliye.com/asg_010105_19_5.htm, 07.10.2012. 01.01.2006 - 31.12.2006 Tarihleri Arası İşçilik Maliyeti, Erişim: http://www.alomaliye.com/2006_19_5.htm, 07.10.2012. 01.01.2007 - 31.12.2007 Tarihleri Arası İşçilik Maliyetleri, Erişim: http://www.alomaliye.com/2007_iscilik.htm, 07.10.2012. 01.07.2003 - 31.12.2003 Tarihleri Arası İşçilik Maliyeti, Erişim: http://www.alomaliye.com/01072003_19_5.htm, 07.10.2012. T. C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Asgari Ücretin Net Hesabı ve İşverene Maliyeti, Erişim: http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/csgb/istatistikl r/yillar_asgari_ucret, 07.10.2012. Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri, Erişim: http://www.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul, 07.10.2012.