İBNÜ’L-VEZÎR’DE AKIL-NAKİL İLİŞKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 72, 58 - 79, 25.05.2019

İbrahim Bayram

Öz

Zeydiyye fırkasına mensup iken Selefiyye mezhebine geçen ve
eserlerini bu anlayış üzerinden kaleme alan İbnü’l-Vezîr, itikadi görüşleri
arasında akıl-nakil ilişkisi meselesine de yer vermiştir. Bu konudaki
düşüncelerini, daha çok kelam ilmine ve onun ehlinin benimsediği tavra
yönelttiği eleştiriler üzerinden şekillendiren müellif,bu yoldan aklın nakil
karşısında takınması gereken tutuma işaret etmiştir.Bu meselede, nazar ve
istidlal yoluna başvurarak dininziyadeleşmesine, tevile yönelerek dinin
noksanlaşmasına sebep olduğunu düşündüğü iki yaklaşımı reddetmiştir.Bu iki
anlayışın, naslara hak ettiği değeri vermediğini ve akla nakil karşısında geniş
bir alan bıraktığını ima etmiş,onlara yönelik cevabını genelde Kur’an ve sünnet
üzerinden şekillendirmiştir. Bu meseleyle alakalı olarak akıl-nakil çatışması
mevzuunu de ele alan müellif, Selefiyye anlayışı doğrultusunda sarih ve sahih
olmaları halinde onların birbirini nakzetmeyeceğini belirtmiştir. Böyle bir
çatışmanın kabulüne neden olan ihtimalleri ise,zanni olduğu halde kati olduğu
düşünülen akli delilden hareket, sem῾îalandaki derinliğe karşın aklî sahadaki
zayıflık ve şer῾î ilimlerdeki geniş malumata karşın aklî ilimlerdeki cehalet
gibi maddeler üzerinden sıralamıştır.  

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Vezîr, akıl, nakil, Selefiyye

Kaynakça

• Ali Emir, Cabir İdris (1419),Menhecü’s-selef ve’l-mütekellimin fî muvafakati’l-akl li’n-nakl ve eserü’l-menheceyn fî’l-akide, Riyad, Mektebetu Edvai’s-Selef. Buhârî, Muhammed b. İsmail (1981),el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul, Çağrı Yayınları. Efendi, Said b. Ahmed (1428),Kavâidü’l-menhec inde İbni’l-Vezîr el-Yemânî beyne’n-nazariyye ve’t-tatbik, Kahire, Müessesetü’l-Muhtâr. Emirdağı, Haşim (2009),İbnü’l-Vezîr’in Hayatı, Şahsiyeti, Metodu ve Kelami Görüşleri,Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri. Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed (1413),Kânûnü’t-tevîl,Tlk. Mahmûd Bîcû, (y.y.). Hacer, Rızk (1404),İbnü’l-Vezîr el-Yemeni ve menhecuhü'l-kelamî, Cidde, ed-Dârü's-Suûdiyye. Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed el-Büstî (1425),el-Gunye ani’l-kelam ve ehlihi, Kahire, Dâru’l-Minhâc. İbn Batta, Ebû Abdullah Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed Ukberi (1415),el-İbane an şeriati'l-firkati'n-naciye ve mücanebeti'l-fıraki’l-mezmume,Thk. Rızâ b. Na‘sân Mu‘ti, Riyad, Dârü'r-Raye. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed (1423),İ’lâmü’l-muvakkiin an rabbi’l-âlemin,Tlk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Al-ü Selman, Demmâm, Dâru İbni’l-Cevzi. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî (1395),Lüm'atü'l-i'tikad, Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî (1410),Tahrîmu’n-nazar fi kütübi’l-kelam,Thk. Abdurrahman b. Muhammed Saîd Dımeşkıyye, Riyad, Dâru Âlemi’l-Kütüb. İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (1411),Der'ü te’âruzi'l-akl ve'n-nakl,Thk. Muhammed Reşad Salim, Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye. İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (1425),Mecmûu fetâvâ,Tertib: Abdurrahman Muhammed b. Kasım, Medine, Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif. İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (1976),er-Red ale'l-mantıkiyyîn, Lahor, İdâretu Tercümâni's-Sünne. İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (1412),Saydu’l-hâtır,Thk. Abdülkadir Muhammed Atâ, Beyrut, Dâru-l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî (t.y.),Telbîsü İblîs, Beyrut, Dâru’l-Kalem. İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (1349a),Tercihu esâlibi’l-Kur’ân ala esâlibi’l-Yunan. Kahire, (y.y.). İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (1349b),el-Burhanü'l-katı' fî isbati's-sani’ ve cemi’u macaet bihi'ş-şerai, Kahire, Matbaatü’s-Selefiyye. İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (1407),Îsârü'l-hak 'ale'l-halk fî reddi'l-hilâfât 'alâ mezâhibi'l-hak min usûli't-tevhîd, Beyrut, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (1412),el-Avâsım ve'l-kavâsım fi'z-zeb an sünneti Ebi'l-Kâsım,Thk. Şuayb el-Arnaut, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle. İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (1420),Tenkîhü’l-enzâr fi ma’rifeti ulûmi’l-âsâr,Thk. Muhammed Subhi b. Hasan Hallak ve Amir Hüseyin, Beyrut, Daru İbn Hazm. İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Murtaza el-Yemânî (t.y.),er-Ravzü’l-basim fi'z-zebbi an sünneti Ebi'l-Kâsım,İ'tena Ali b. Muhammed el-Amran, Mekke, Dâru Alemi’l-Fevaid. Müeyyedbillah, İbrâhim b. Kâsım b. İmam (1421),Tabakatü’z-Zeydiyyeti’l-kübra,Thk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecih, Amman, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekafiyye. Müslim, b. el-Haccâc el-Kuşeyrî (1981),el-Câmiü’s-Sahîh.İstanbul, Çağrı Yayınları. Özervarlı, M. Sait (2000),“İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdullah”,Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul, 240-242. Özervarlı, M. Sait (2009),“Selefiyye”,Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul, 399-402. Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin (1323),Muhassalu efkari'l-mütekaddimin ve'l-müteehhırin mine'l-ulema,Nşr. Ahmed Naci el-Cemali ve Muhammed Emin el-Hanci, Kahire, el-Matbaatü’l-Hüseyniyyeti’l-Mısriyye. Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahmân b. Muhammed (1412),ed-Dav'ü'l-lâmi li-ehli’l-karni’t-tâsi’, Beyrut, Dâru’l-Cîl. Subhi, Ahmed Mahmûd (1991),Fî ilmi'l-kelam: Zeydiyye,Beyrut, Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye. Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati (t.y.), el-İ’tisâm,Tlk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Al-ü Selman, [y.y.], Mektebetü’t-Tevhid. Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed Havlani (1348),el-Bedrü't-tali' bi-mehasin men ba'de'l-karni's-sabi', Kahire, Matbaatü's-Saade. Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed (1432),Şerhu’s-sudûr bi-tahrimi ref’i’l-kubûr, Riyad, Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye.