ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ KADIN AYDIN PROFİLİ: NEZİHE MUHİDDİN ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 75, 68 - 81, 30.12.2019

Dilşad Türkmenoğlu Köse

Öz

Kadınların, erkek egemen bir dünyada seslerini duyurabilme mücadelesi modernleşme sürecine kadar dayandırılır. Türkiye Cumhuriyeti için bu sürecin en fazla ses getirmeye başladığı dönem, erken cumhuriyet dönemi olarak kabul edilmektedir. Kökeni Osmanlı İmparatorluğunun son demlerine dayanan ve Cumhuriyetle birlikte devam eden kadın haklarına ilişkin çalışmalar, dernek kurmak, dergi ve gazetelerde yayınlar yapmak ve kongreler düzenlemek gibi çeşitli alanlarda olmuştur. Kadın olma bilincinin gelişmesi, devamında da kadın hakları örgütlenmesi çalışmalarının merkezinde bir aydın profili olarak Nezihe Muhiddin yer aldığı söylenebilir. Batı literatüründe Intellectual - Intellectuals, intelligentsia, literati ve les clercs olarak karşımıza çıkan kavramların Türkiye literatüründeki karşılığı çoğunlukla aydın, münevver… vb. şekilde ele alınmaktadır. Çalışmada bu kavramların aydın kavramı ile ilişkisinden yola çıkılarak, Türk aydınının tasnifi yapılmaya çalışılmış ve asıl olarak Nezihe Muhiddin’in Türk aydın serüvenindeki yeri ortaya konulmaya odaklanılmıştır. Çalışma, üç ana başlık altında toplanmıştır: Birinci kısımda, aydın kavramı ve aydın kavramının Batıdaki karşılıklarından kaynaklanan anlam karmaşası ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. İkinci kısımda, bir aydında bulunması gereken kriterler, misyon ve aydın tiplerinden hareketle, Türk aydınının genel karakteristiği ortaya konulmuştur. Üçüncü kısımda, tarihimizin önde gelen aydınlarından Nezihe Muhiddin’in yaşamı ve fikir dünyası ile ele alınmıştır. Sonuçta ise, Türk aydın tipine uygun bir kadın olarak Nezihe Muhiddin, siyasal hayata katkıları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Nezihe Muhiddin

Kaynakça

• Balcı Meral ve Mervenur Tuzak (2017), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nezihe Muhiddin Özelinde Türk Kadınlarının Siyasi Hakları İçin Mücadelesi”, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1: 43-51. Batuhan, Hüseyin (2002), “Entelektüel Kavramı Üzerine”, Entelektüeller Gerekli mi?, Cogito, Sayı: 31, YKY, ss. 95- 101. Bauman, Zygmunt (1996), Yasa Koyucular ile Yorumcular, İstanbul, Metis Yayınları, 1996. Baykan, A.ve Ötüş, B (1999), Nezihe Muhiddin ve Türk Kadını 1931, İstanbul: İletişim Yayınları. Baykan, Ayşegül ve Belma Ötüş (2009), Nezihe Muhiddin ve Türk Kadını (1931), Türk Feminizminin Düşünsel Kökenleri ve Feminist Tarih Yazıcılığından Bir Örnek, İletişim Yayınları, İstanbul. Bottomore, B. Tom (1990), Seçkinler ve Toplum, Gündoğan Yayınları, Çeviren: Erol Mutlu, Ankara. Dinçyürek, Hatip Sena (2016), II. Abdülhamit Dönemi’nde Bir Genç Kız Dergisi: Hanımlara Mahsus Gazete’nin Hanım Kızlara Mahsus Kısmı”, Tarih ve Edebiyat Yazıları, Ayşegül Keskin Çolak’a Armağan, ss: 143-156. Doğramacı, E. (1997), Türkiye’de Kadının Dünü Ve Bugünü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Günay, Ertuğrul (1995), “Aydınlar, Devlet ve Demokrasi”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, Editör: Sabahattin Şen, Ankara, ss. 507- 514. Hilav, Selahattin (2002), “Entelektüeller ve Eylem”, Cogito, Sayı: 31, İstanbul, ss. 103- 106. Kılıçbay, Mehmet Ali (1995), “Türk Aydının Dünyasını Anlamak”, Türk Aydınının Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, İstanbul, ss. 175- 180. Mahçupyan, Etyen (2006), Hangi Entelektüeller?, Doğu- Batı,, Sayı:35, İstanbul, ss: 17-26. Mardin, Şerif (1991), “Aydınlar Konusunda Ülgener ve Bir İzah Denemesi”, Toplum ve Bilim, Sayı:24, İstanbul, ss. 9- 15. Mardin, Şerif (1991), “Aydınlar Konusunda Ülgener ve Bir İzah Denemesi”, Türkiye’de Din ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 251- 260. Oran, Baskın (1995), “Az gelişmiş ülkelerde Aydın ve Milliyetçilik”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Araştırma Dizisi Bağlam Yayınları, Hazırlayan: Sabahattin Şen, İstanbul, ss. 385- 389. Özlem, Doğan (1995), Felsefe Geleneği ve Aydınımız, Araştırma Dizisi Bağlam Yayınları, Derleyen: Sabahattin Şen, Ankara, ss. 205- 226. Özel, İsmail (1983), “Tanzimat’ın Getirdiği Aydın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt I. İletişim Yayınları, İstanbul, ss. 61- 66. Öztürk, E. (2007), Türk Kadınının Feminizme Bakışı, İstanbul: Karmat Yayınları. Subaşı, Necdet (2006), Türk Aydınının Din Anlayışı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Vergin, Nur (2006), “Entelektüel Olmak ya da Olmamanın Sosyolojik Belirlemeleri Üzerine Bir Deneme”, Doğu-Batı, Sayı: 37, Entelektüeller III. ss. 19. Yılmaz, Hadiye (2016), “1923 Yılı Mizah Basınında Kadınların Seçme-Seçilme Hakkı Ve Kadınlar Halk Fırkası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 59, Güz 2016, s. 263-296. Zihnioğlu, Y. (2003), Kadınsız İnkılâp (Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği), İstanbul: Metis Yayınları.