The Attitudes of The Turkish Press Toward Turkish and Its Contributions to Turkish from Its Establishment to The Second Constitutional Monarchy Period

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 426 - 445, 31.12.2023

Süheyla Yüksel

https://doi.org/10.22466/acusbd.1381338

Öz

This article presents the attitudes of the Turkish press toward the Turkish language from its establishment to the Second Constitutional Monarchy Period, its criticisms of the language, and its recommendations. The press aimed to reach the public and pioneered the inclusion of articles, debates, and letters about language. Debates showed the language problems and that these problems changed over time. The letters on the columns of periodicals allowed columnists and readers to gather around the same issues. This shows that the issue of language spelling was widespread among readers. Articles written about language also focused on the naming of the language. Conciseness was discussed in Arabic-Farsi words and noun phrases, which were frequently used, especially in official correspondence, and the discrepancies between written and spoken language. Writings in the periodicals showed the dilemma between the desire to achieve simplification and habits among Turkish intellectuals. Proposals were made in consensus for the rehabilitation of the alphabet and the language in general to resolve spelling problems. These proposals can be divided into establishing a society to regulate the rules of the language and books to facilitate the teaching and correct usage of Turkish.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Second Constitutional Monarchy, the press, newspapers, magazines, letters, debates of language

Başlangıçtan II. Meşrutiyet’e Türk Basınının Dil Konusundaki Tavrı ve Türkçeye Katkıları

Öz

Makalede başlangıçtan II. Meşrutiyet’e Türk basınının Türkçe konusundaki tavrı, eleştirileri, önerileri, bunların hangi mecralarda, nasıl dile getirildiği incelenmiştir. Bu süreçte basın halka ulaşabilmeyi, anlaşılırlığı hedeflemiş, dil konusundaki makalelere, tartışmalara, mektuplara sütunlarını açarak çalışmalar için yol açıcı olmuştur. Dil konusunda yapılan tartışmalar Türkçenin o yıllardaki problemlerini, bu problemlerin zamanla değiştiğini göstermektedir. Süreli yayın sütunlarındaki mektuplar ediplerle okuyucunun aynı mesele etrafında, aynı sütunda buluşmasını sağlamıştır. Bu birliktelik dil-imla konusunun okuyucular tarafından ilgiyle takip edildiğini göstermektedir. Lisana dair kaleme alınan yazılarda hâlihazırdaki dilin ismi konusunun gündeme geldiği anlaşılmaktadır. Sadelik bahsi, özellikle resmî yazışmalarda çokça kullanılan Arapça-Farsça kelimeler, tamlamalar, yazı dili-konuşma dili arasındaki uyuşmazlık merkezli işlenmiştir. Süreli yayınlardaki yazılar Türk aydınının sadeleşme arzusu ile alışkanlıkları arasında çelişki yaşadığını göstermektedir. İmla problemlerinin çözümü için alfabenin ıslahına yönelik teklifler sunulmuştur. Türk aydını, hâlihazırdaki dilin ıslahı konusunda hemfikirdir, süreli yayın sütunlarında buna dair öneriler de vardır. Bunları dilin kurallarını düzenleyecek bir cemiyet kurulması, Türkçenin öğrenimini, doğru kullanımını sağlayacak kitapların hazırlanması gerektiği başlıkları altında toplamak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, II. Meşrutiyet, basın, gazete, mecmua, mektup, dil tartışmaları

Kaynakça

• Ahmet Mithat. (1872). Osmanlıcanın ıslahı. Dağarcık, (1), 21-25.
• Ahmet Rasim. (1899). Âşık Coşkun Efendi’ye. Malumat, 8(179), 1187-1189.
• Ahmet Rasim (2016). Muharrir, şair edip (A. İ. Kolcu haz.). Salkımsöğüt Yayınevi.
• Akça, T. (2020). Musavvar terakki (1-50. sayılar / birinci sene) inceleme-seçilmiş metinler-dizin [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Akyıldız, Ali. (2003). Meclis-i mebusan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (28), 245-247.
• Avcu, Y. (2021). Musavver terakki (altıncı sene) inceleme-tahlili dizin-seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Ayata, Y. (1996). Servet-i fünun dergisi (256-305. sayılar) inceleme ve seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Bölükbaşı, R. T. (1905). Türklerin muhterem şairi Mehmet Emin Bey’e. Çocuk Bahçesi, (32), 2-6.
• Çelik, S. (2018). Servet gazetesi (1-100. sayılar) inceleme ve seçilmiş metinler). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Faik Reşat. (1891). Usul-i inşa. Mektep, 1(4), 39.
• Faik Reşat. (1897). Üdebadan iki iat arasında cereyan eden muhabere-i edebiye. Resimli Gazete, 1 (36), 423-424.
• Faik Reşat. (1899). Matbuat-ı dahiliye mümeyyizlerinden edib-i şehîr saadetli Reşat Beyefendi hazretlerinin lütfen irsal buyurdukları iltifatname-i âliyedir. Musavver Terakki, 2(30), 233-234.
• Fındıkçı, H. Ş. (2019). Servet-i fünûn dergisi (651-754. sayılar) -inceleme ve seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Gökalp, İ. S. (2003). Hazine-i fünun (27-52. sayılar) (inceleme ve seçilmiş metinler). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Gökçek, F. (2007). Bir Tartışmanın Hikâyesi Dekadanlar (1. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Göşen, Z. (2023). Musavver terakki (dördüncü sene) inceleme-tahlili dizin-seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Halil Rüştü. (1902). Lisana dair: İmla. Musavver Terakki, 4(46), 340-341.
• Huyugüzel, Ö. F. (2014). Necip Türkçü (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İmzasız. (1863). Islah-ı resm-i hatta dair bazı tasavvurat. Mecmua-i Fünun, 2(14), 69-74.
• İmzasız. (1867). Mukaddime. Muhbir, 1, 1-3.
• İmzasız. (1891). Tebyin-i maksat. Resimli Gazete, 1, 2-3.
• İmzasız. (1892). Resimli lügat. Mektep, 1(43), Ön dış kapak.
• İmzasız. (1894). Mukaddime. Malumat, (1), 3-4.
• Kahraman, A. (2010). Şinasi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (39), 166-169.
• Kahraman, A. (2003). XX. Yüzyılın ilk çeyreği içinde Türk edebiyatında eleştiri. Hece Eleştiri Özel Sayısı, 86-101.
• Kankal, A. (2004). Türkmen’in kidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı) (1. Baskı). Zafer Matbaası.
• Kaygusuz, B. N. (1955). Bir Roman Gibi (1. Baskı). İhsan Gümüşayak Matbaası.
• Kirkor Faik. (1897). Kariine. Musavver Terakki, 1(1), 1.
• Kolcu, A. (2004). Musavver fen ve edep mecmuası (inceleme, tahlili fihrist ve seçme metinler). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Kumsar, İ. A. (2015). Servet-i fünun’a muhalif bir süreli yayın: İrtika. Tübar, (38), 179-200.
• Kumsar, İ. A. (2016). Malûmât Hareketi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Levent, A. S. (1960). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri (1. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmet Celal. (1899). Edebiyat-ı cedide. İrtika, 1(14), 56.
• Mehmet Celal. (1899). Venüs denizden çıkıyor. Malumat, 8(171), 1015.
• Muallim Naci. (1887). Makale. Mecmua-i Muallim, (9), 35, 47-48.
• Muallim Naci. (1887). Makale. Mecmua-i Muallim, (12), 47-48.
• Münif (Reis-i Sani-i Meclis-i Ticaret). (1862). Mukaddime. Mecmua-i Fünun Eser-i Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye, (1),18-20.
• Namık Ekrem (Birecikli). (1904). Mütalaa, Musavver Terakki, 7(23),182.
• Namık Kemal. (1866). Lisan-ı Osmaninin edebiyatı hakkında bazı mülahazatı şamildir. Tasvir-i Efkâr, (416), (417), 1-4, 1-3.
• Nazım (Nabizade). (1888). Lisan ve edebiyat. Mürüvvet, 2(69), 3.
• Nerkiz, Ummuhan. (2023). Ahmet Rasim’in rumuz ve müstear isimleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (30), 336-364.
• Oktay, N. (2023, Ekim, 12-13). Yeni edebiyat kanonunun oluşumu ve muallim naci’nin durumu, Mehmet Genç Anısına Osmanlı Tarihi Sempozyumu, Artvin, Türkiye, https://osmanlitarihisempozyumu.artvin.edu.tr/.
• Polat, N. H. (1992). 1888’de bir lisan ve edebiyat münakaşası I, II. Yedi İklim, (4), (5), 33-36, 15-24.
• Şemsettin Sami. (1876). (Başlıksız). Sabah, (1),1.
• Şemsettin Sami (1881). Lisan-ı Türkî (Osmanî), Hafta, (12), 177-181.
• Şinasi. (1861). Mukaddime. Tercüman-ı Ahval, (1), 1.
• Şinasi (1864). (Başlıksız). Tasvir-i Efkâr, (256), 4.
• Tanpınar, A. H. (1976). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi (4. Baskı). Çağlayan Kitabevi.
• Tarakçı, C. (1994). Muallim Naci Efendi Hayatı ve Eserlerinin Tedkiki (1. Baskı). Furkan Kitabevi.
• Tuna, S. (2021). Musavver terakki (beşinci sene) inceleme-tahlili dizin-seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Türkçü, Necip. (2003). İzmir’de Türklük ve Türk Dili Hareketi Tarihi. İçinde Necip Türkçü’nün Hatıraları ve Dil Yazıları (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vassaf Kadri. (1899). Türkçe mektuplar: Aynen Türkçe yazılar hakkında bir ricâ-yı mahsusum. Servet Malumat, (342), 3.
• Yılmaz, R. (2019). Servet-i fünun dergisi (547-650. sayılar) inceleme ve seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Yasak, F. (2020). Servet malumat gazeteleri (301-400. sayılar) inceleme ve seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Yüksel, S. (1999). İki edip altı mektup (üdebadan iki zât arasında cereyan eden muhabere-i edebiyedir). Türklük Bilimi Araştırmaları, (8), 285-297.
• Yüksel, S. (2017). Edebiyat Tarihçisi ve Eğitimci Bir Osmanlı Aydın Faik Reşat (1. Baskı). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Yüksel, S. (2018). Yunan-latin mitolojisine ait isim ve terimlerin Türk edebiyatı belleğindeki ilk şekilleri. K. Kaya (Ed.), Batı edebiyatında bellek I. (305-326) içinde. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Zeki, Rumeysa Gökçen. (2023). Musavver terakki (yedinci sene) inceleme-tahlili dizin-seçilmiş metinler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Ziya Paşa. (1868). Şiir ve inşa. Hürriyet, (11), 4-7.