FAHREDDÎN-İ MÜSTEVFÎ, HAYATI VE BİN CİLTLİK KÜTÜPHANESİNDEN GERİYE KALANLAR

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 194 - 206, 31.12.2021

Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.53474/ad.1014009

Cited By: 1

Öz

Medeniyetin gelişme ve ilerlemesine vesile olan önemli unsurlarından birisi ilimdir. İnsanın ilminin çoğalmasıyla beraber kitaba olan ihtiyacı da artmıştır. Bu durum kitapların korunmasını ve kütüphanelerin kurulmasını gerektirmiştir. İslami dönemde, Kur’an-ı Kerim’in ve Hz. Peygamber'in (sav) ilim ve kitaba tavsiye ve teşvikleri doğrultusunda kitaba ve kütüphaneye olan ihtiyaç daha da ziyadeleşmiştir. Bu dönemde birçok sultan, hükümdar, devlet adamı ve âlim tarafından kütüphaneler inşa edilmiştir. Timurlular döneminde 15. yüzyıldan itibaren özellikle Timur’dan sonra Horasan bölgesinde toplumun istikrar ve sükûnete kavuşmasıyla ilmî ve kültürel faaliyetler daha da hız kazanmıştır. Bu dönemde birçok mühim şahsiyet tarafından Semerkand, Buhara, Herat, Şiraz, Kirman, Esterâbâd gibi şehirlerde birçok medrese ve kütüphane inşa edilmiş, ayrıca bazı âlimler de kendi kütüphanelerini kurmaya çalışmışlardır. 15. yüzyılda Sebzevâr şehrinde, kendi kütüphanesini kuran şahsiyetlerden biri de Fahreddîn-i Müstevfî’dir (787-868/ 1385-1464). Müstevfîyân olarak tanınan köklü bir aileye mensup olan Müstevfî, aile geleneğinden dolayı iyi bir eğitim aldıktan sonra devlet işleri ile meşgul oldu. Ancak kısa bir süre sonra devlet işlerinden uzaklaşarak hayatını ilim ve sanata vakfetti. Kendisiyle temasta olan Devletşah-i Semerkandî ve Mir Ali Şir-i Nevâî gibi şahsiyetler, onun fazilet, hikmet ve ilminden övgüyle söz etmiş nücûm, hey'et, hendese, şiir, hat ve inşa konularında vukufiyetini vurgulamışlardır. Fahreddîn-i Müstevfî’nin, evini adeta bir ilim merkezine dönüştürerek ilim ehli için bin ciltlik bir kütüphane kurduğu bilinmektedir. Kaynakların belirttiğine göre bu kütüphanenin tüm kitapları Müstevfî tarafından güvenilir nüshalar ile mukabele ve tashih edilmiş, bazen notlar ve izahlar düşürmüştür. Dolayısıyla Müstevfî’nin kütüphanesine ait kitaplar çok önem arz etmektedir. Bu makalede, Fahreddîn-i Müstevfî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve bin ciltlik kütüphanesinden kalan kitaplar hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Müstevfî, Kütüphane, Nüsha, Kitap, Timurî.

FAKHR AL-DİN MUSTEWFI, HIS LIFE AND REMNANTS OF HIS THOUSAND-VOLUME LIBRARY

Öz

Science is one of the important elements that contribute to the development and progress of human civilization. With the expansion and increase of people's knowledge, their need for books has also increased, thus necessitating the establishment of libraries in order to protect and benefit from books. In the Islamic period, the need for books and libraries increased even more with the advice and encouragement of the Qur'an and the Prophet (pbuh) for knowledge and books. During this period, libraries were built by many sultans, judges, state dignitaries and scholars. In the Timurid period, starting from the 15th century, especially after Timur's campaigns, scientific and cultural activities gained momentum as the society gained stability and tranquility. During this period, Shahruh Sulatn, Baysungur, Ulugbey, Pir Mohammad b. Omar Sheikh, Sultan Hossein Baygara, Mir Ali Shir-i Navai, Mewlana Abd al-rahman, Badi al-zaman Mirza, Khawja Afdal al-din Kirmâni, Gevhar Shad Hatun had many madrasas built in cities such as Samarkand, Bukhara, Harat, Shiraz, Kirman, and Esterabad. It's been a period of time. During this period, Fakhr al-din Mustewfî (787 - 868/ 1385 - 1464) was one of the personalities who established his library in his own house in the city of Sabhavar, close to Nishapur. Mustewfî, who is a member of a well-known family with the name Mustewfîyân, was busy with state affairs after receiving a good education due to his family tradition. However, he did not take long to get away from state affairs and devoted his life to science and art. Personalities such as Devwetshah Samerkandî and Mir Ali Shir Navai, who were in contact with him, spoke highly of his virtue, wisdom and knowledge, and emphasized his expertise in delegation, hendesede, poetry, calligraphy and construction. Fakhr al-din Mustewfî had transformed his house into a science center and established a library of a thousand volumes for scholars. According to the sources, all the books of this library were countered and corrected with reliable copies by Mustewfî, and sometimes notes and explanations were dropped. In this article, information will be given about Fakhr al-din Mustewfî's life, his scientific personality and his library of thousand volumes.

Anahtar Kelimeler

Fahreddîn-i Müstevfî, Library, manuscript, Book, Timurid

Kaynakça

• ‘Alâî, Tezkire-i ‘Alâî, İran, (Yazma eser), Dânişgâh-ı Tehran Kütüphanesi, nr. 3036.
• Abdürrezzâk-i Semerkandî, Matlau’s-sa’deyn, nşr. Abdülhüseyin Nevâî, İran, Pejuheşgâh-i Ulûm-i İnsânî, Tahran 1353hş/1974.
• Beliyânî, Takîyüddîn Muhammed-i Evhadî, Arafâtü’l-aşikîn ve ‘arasâtü’l-‘ârifîn, haz. Amine Fahr Ahmed, Tahran, Mirâs-ı mektûb 1389hş/2010.
• Beyhakî, Ali b. Zeyd, Tarih-i Beyhak, thk. Aliakbar-i Fayyâz, Meşhed 1350hş/1971.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân, el-Kānûnü’l-Mesʿûdî, (Yazma eser), Staatsbibliothek zu Berlin, nr. Ms. or. quart. 1613.
• Câmiu’l-menâkıb (Mecmua-yı Kasâid der medh-i Ehl-i Beyt), (Yazma eser), Tahran, Meclis Kütüphanesi, nr. 5679.
• Devletşâh-ı Semerkandî, Tezkiretü’ş-şuʿarâ; haz. Edward Braun, Tahran, İntişârât-ı Esâtîr 1382hş/2003.
• Erünsal, İsmail e. "Kütüphane", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2003, 27/32-35.
• Gülpâyegânî, Derviş Nâsır Ali, Şemsü’t-tevârîh, İsfahan 1345hş/1966.
• Hâce Nasîrüddîn-i Tûsî, er-Risâletü’l-Mu’îniyye, (Yazma eser), Taşkent, Ebu Reyhan Birûnî küt., nr. 8990.
• Hakîm Şâh-ı Kazvînî, Letâifnâme (Tercüme-i Mecâlisü’n-nefâis), haz. Ali Asgar Hikmet, Tahran 1323ş./1944.
• Harman, ömer faruk, “Âsaf b. Berahyâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara 1991, 3/455.
• Kâşânî, İzzüddin Mahmud, Keşfü’l-vücûhi’l-gur li-ma’âni Nazmi’d-dürer, (Yazma eser), Dânişgâh-ı Tahran küt, nr. 271.
• Kâşifî, Hüseynî Vâ’iz-i Herevî, Lübâbü'l-ihtîyârât fî ta'yîni'l-evkât, (Yazma eser), İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendî, nr. 1969.
• Kâtib Çelebî, Süllemü’l-vühûl ile’l-ʿulemâʾi’l-fuhûl, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul IRCICA 2010.
• Kâtibü'l-mülk Seyyid Bayezid-i Devrî, Mecmauatü'ş-şu'arâ, (Yazma eser), Danişgah-i Tahran Üniversitesi Kütüphanesi, nr. 2448.
• Kutbüddîn-i Şîrâzî, Terceme-i Usûl-i Öklîdis, (Yazma eser), Süleymaniye Küt, Yeni Cami, nr. 796.
• Mecmua-yı Eş’âr, (Yazma eser), Tahran, Meclis Kütüphanesi, nr. 8948.
• Mekkî es-Sabâ'î, Muhammed, Târih-i Kitâbhânehâ-yı Mesâcid, terc. Ahmed Emir Şâdmihr, Meşhed- Âstân-i Kuds, 1374hş/1995.
• Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin, Mürûcü’z-zeheb ve meʿâdinü’l-cevher, nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Kahire 1367/1948.
• Mîr Ali Şîr Nevâî, Mecâlisü’n-nefâis, haz. Suyima Ganiyeva, Özbekistan,Taşkent 1961.
• Mîr İmâdüddin-i Hemedânî, Tezkire-i Mîr İlâhî, Hindistan, Delhi 2013.
• Müderris-i Tebrizî, Muhammed Ali, Reyhânetü’ledeb fî terâcimi’l-marûfîn bi’l-kuna ve’l-lakab, Tahran, Kitab-forûşî-yi Hayyam, 1369hş/1990.
• Nazlâbâdî, Muhammed, Mesnevî-yi Cemâl u Celâl, haz. Şukûfe Kubâdî, Tahran, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî 1382hş/2003.
• Nurullah Kesâî, Medâris-i Nizâmiyye ve te'sîrât-ı ilmî ve ictimâ'î-yi ân, Tahran-Danişgah-ı Tahran, 1358hş/1979.
• Purcevadi, Nasrullah, “Mesnevi-yi cemal u celal ve sorayende-yı ân", Âine-i Mirâs, no. 24., Tahran 1383hş/2004.
• Sabâ, Mevlevî Muhammed Muzaffar Hüseyin, Tezkire-i Rûz-i Revşen, thk. Muhammed Hüseyin Rüknzâde Ademîyyet, Tahran- İslâmiyye 1343hş/1964.
• Safiyüddin Urmevî, Kitâbü’l-edvâr, (Yazma eser), Süleymaniye kütüphanesi Fatih nr. 3661.
• Sâmî, Şemseddin, Kâmûsü’l-a’lâm, İstanbul, I-VI, 1306-1316.
• Şüşterî, Ziyâüddîn Nûrullāh, Mecâlisü’l-mü’minîn, Tahran 1377hş/1998.
• Tabibzâde Mehmed Şükrî, Silsilenâme-i Sûfiyye, (Yazma eser), İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Hüdaiefendi, nr. 1098.
• Tevfîk fehd, "İlm-i ahkâm-ı nücûm", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2000, 22/ 124-126.
• Urmevî, Safiyüddin, Kitabü'l-Edvâr fî'l-mûsîka, nşr. Ariyo Rüstemî, Tahran- Miras Mektub 1380hş/2001.
• Vecihüddin Eşref, Bahr-i Zahhâr, haz. Azermidoht Safavî, Hindistan, 1393hş/2014.
• Velîhân-ı Şîrâzî, Muhammed Hâdî b. Muhammed, Sefînetü’l-le’âlî, (Yazma eser), Tahran, Meclis Kütüphanesi, nr. 8977.