XIX. YÜZYILDA İKTİSADİ LİBERALİZM AKIMININ OSMANLI TİCARET KANUNNAMESİ’NİN KABULÜNE ETKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 383 - 401, 01.12.2019

Nuran Koyuncu Yasin Yılmaz

Öz

Tanzimat Fermanı ile başlatılan Osmanlı hukukunun batılılaşması sürecinde 1850 Ticaret Kanunnamesi önemli bir yere sahiptir. Bu kanun batılı bir ülkeden tamamen iktibas yoluyla alınması itibariyle yeni bir durum arz eder. Ekonomik zaruretlerden dolayı alınan kanun bir çok eksikliğine rağmen 1926 yılına kadar yürürlükte kalır. Şüphesiz her hukuki düzenleme gibi bu kanunun da düşünsel bir arkaplanı mevcuttur. Kanunların metinleri kadar metin-dışı boyutları da incelenmelidir. Bu makalede 1850 Osmanlı Ticaret Kanunnamesi’nin kabulünde dolaylı bir şekilde de olsa iktisadi liberalizm akımının etkili olduğu hipotezi işlenmiştir. Kanunun kabulünde etkili olan devlet adamlarının ekonomik anlayışları konu hakkındaki birincil kaynak sayılabilir. Daha sonra kanun metni, kanuna ilişkin belgeler ve şerhler kaynak değeri taşır.

Anahtar Kelimeler

liberalizm, iktisadi liberalizm, ticaret kanunnamesi, kanunlaştırma, osmanlı hukuku

Kaynakça

• Ahmed Reşid, Hukuk-ı Ticaret, Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi Matbaası, İstanbul, 1311.
• Aktan, Coşkun Can, “Klasik Liberalizm, Neo Liberalizm ve Libertarianizm”, Amme İdaresi Dergisi, c. 28, 1995\1, ss.3-32.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2001.
• Aydın, Mustafa, Güncel Kültürde Temel Kavramlar, Açılım Kitap, İstanbul, 2011.
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yay. İstanbul, 2015.
• Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi - Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939)-, T.T.K. Yay., Ankara, 2010. Bozkurt, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, TTK, Ankara, 1996.
• Caniklioğlu, Meltem, Liberalizm, BDS Yayınları, İstanbul, 1996.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yay. Konya, 2011.
• Cin, Halil/Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay. İstanbul, 2011.
• Coşkun, Vahap, İnsan Hakları -Liberal Açıdan Bir Tahlil-, Liberte Yay., Ankara, 2014.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, A. MKT.UM., 100\55, 10.08.1268; C.İKTS, no: 1827; İ.MSM., 23\604, 08.06.1263; A.MKT.MHM., 31\95, 11.06.1266; İ. DH., no: 10966, 15.05.1265.
• Demir, Ömer/Acar, Mustafa, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara, 2002.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1984.
• Durhan, İbrahim, “1838 Tarihli Osmanlı-İngiliz Ticaret Sözleşmesi ve Sonuçları”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VI, S. 1-2, 2002, ss. 77-104.
• Engelhardt, E. P., Tanzimat ve Türkiye, Çev.: Ali Reşad, Kaknüs Yay. İstanbul, 1999
• Erdem, Fazıl Hüsnü, “Düşünce Özgürlüğü ve Demokrasi”, Ankara Barosu Dergisi, 1998\1, Ankara, ss. 5-36.
• Erdoğan, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993.
• Erdoğan, “Liberalizm ve Türkiye’deki Serüveni”, Bora, Tanıl -Gültekingil, Murat (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm (C. 7), İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, s. 23-40.
• Fındıkoğlu, Z. Fahri, Fransız İhtilali ve Tanzimat, Türkiye Felsefi, Harsi Ve İçtimai Araş. Merkezi, İstanbul, 1943, s. 100.
• Günay, Bekir, Mehmed Sadık Rıfat Paşa’nın Hayatı, Eserleri ve Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1992.
• Gürzumar, Fikri/Gürzumar, Tekin, Kanunnâme-i Ticaret ve Zeyilleri, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1962.
• Hayek, Friedrich August, “Liberalizm”, Çev.: Ünsal Çetin, Liberal Düşünce, C. 14, S. 55, Yaz 2009, sa. 197-224.
• İnalcık, Halil, Rönesans Avrupası -Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci-, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2013.
• İnan, Nurkut, "Kanunname-i Ticarete Göre Protestolar", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 22-23, S.1-4, 1965-1966, ss.829-846.
• Karakoç, Sarkis, Külliyat-ı Kavanin, Haz.: M. Akif Âydın vd., Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara, 2006.
• Karamursal, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, TTK, Ankara 1989.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı’da Değişim Modernleşme ve Uluslaşma, Çev.: Dilek Özdemir, İmge Yay., Ankara, 2006, s. 177-178.
• Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985.
• Kazgan, Gülten, İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974.
• Kazım, Ticaret Kanunnamesi Şerhi, Karabet Matbaası, İstanbul, 1323, 2. baskı.
• Kenanoğlu, M. Macit, Ticaret Kanunnamesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku, Lotus Yay., Ankara, 2005.
• Koloğlu, Orhan, “İlk Gazetelerimiz Aracılığıyla (1828-1867) Dilimize Giren Batı Kavram ve Sözcükleri”, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 5-9 Eylül 1990, C. IV, TTK, Ankara, 1994, ss. 1646-1649.
• Koyuncu, Nuran, “Osmanlı Devletine Liberalizmin Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 1-2, 2000, ss. 463-504.
• Kuran, Timur, Yollar Ayrılırken Ortadoğunun Geri Kalma Sürecinde İslâm Hukukunun Rolü, Çev.: Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2012.
• Kurdakul, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar, Döler Neşriyat, İstanbul, 1981.
• Kurdakul, Necdet, "Tanzimat Döneminin Gereğince Tanınmayan Düşünürü: Mehmed Sadık Rifat Paşa", Tarih ve Toplum, C. Xll, S. 71, 1989, ss. 56-62.
• Küçükkalay, A. Mesut, İktisadi Düşünce Tarihi, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev.: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993.
• Mardin, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yay., İstanbul, 1990.
• Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev.: M. Türköne/F. Unan/İ. Erdoğan, İletişim Yay. İstanbul, 1996.
• Meriç, Cemil, “Liberalizm Yahut Hür Bir Kümeste Hür Bir Tilki”, İlim, Kültür ve Sanatta Gerçek, S. 6, Yıl: I, Aralık 1978, ss. 18-25.
• Okan, Oya, Batı Düşüncesinde Liberalizm ve Tarihi Koşulları, TTK Yay., Ankara, 2001.
• Okumuş, Ejder, Türkiye’nin Laikleşme Serüveninde Tanzimat, İnsan Yay., İstanbul, 2017.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008.
• Russell, Bertrand, Batı Felsefesi Tarihi, (3. Cilt: Modern Felsefe), Çev.: Ahmet Fethi, Alfa, İstanbul, 2016.
• Sartori, Giovanni, Demokrasi Kuramı, Çev.: Deniz Baykal, Siyasi İlimler Türk Derneği Yay., Ankara, 1996.
• Sayar, Ahmet Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, Ötüken Yay., İstanbul, 2013.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK, Ankara, 1999.
• Tabakoğlu, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1985.
• Tahiroğlu, Bülent, “Tanzimat’tan Sonra Kanunlaştırma Hareketleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İletişim yay. İstanbul, 1985, ss. 588-601.
• Tekdemir, Aziz, Ticaret Nezareti, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, İstanbul, 2010.
• Tezel, Yahya S., “Bir Liberalin Ontolojisi ile İlgili Bazı Notlar”, Yeni Türkiye, S. 25, Ankara, 1999, s. 34-38.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Yedigün Matbaası, İstanbul, 1960.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat I, MEB Yay. İstanbul, 1999, s. 139-209.
• Yayla, Atilla, “Piyasa Ekonomisi ve Orman Kanunları”, Liberal, Mayıs 1994.
• Yılmaz, Yasin, Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi -Batıcı Perspektiften Bir İnşa Denemesi-, Bir Yay., İstanbul, 2018.