İSLAM HUKUKUNDA MÜLKİYETİ KISITLAYAN BİR SEBEP OLARAK KOMŞULUK HAKKI (HAKKU’L-CİVAR)

Yıl 2022, Sayı: 68, 339 - 363, 21.06.2022

Mustafa Ünal

Öz

İslâm hukuku, kişilerin özel mülkiyet haklarını tanımıştır. Ancak mülkiyet hakkı sınırsız bir hak olarak görülmemiştir. Başka birisinin hakkını ihlal ettiği takdirde bu hakkın sınırlandırılacağı kabul edilmiştir. Mülkiyet hakkının farklı kısıtlanma neden-leri bulunmaktadır. Bunlar kanundan kay-naklanabileceği gibi özel hukuk işlemlerin-den de kaynaklanabilir. Mülkiyet hakkını sınırlandıran nedenlerden biri de irtifak haklarıdır. İrtifak hakları hem kanundan kaynaklanabilmekte hem de özel hukuk ilişkileri ile tesis edilebilmektedir. Konumu-zu teşkil eden komşuluk hakkı ise kanun-dan kaynaklanan bir mülkiyet hakkını kısıt-layıcı nedendir. İslâm hukukçularının bir kısmı bu hakkı irtifak hakkı olarak nitelen-dirmişken, diğer bir kısmı mülkiyeti kısıtla-yan bir neden olarak değerlendirmiştir.
Mâlikin fiillerinin sınırlandırılması hususu, İslâm hukukçuları arasında tartışmalıdır. Bu fiillerin sınırlandırılamayacağını ifade edenler olmakla birlikte fahiş bir zarar do-ğurması durumunda sınırlandırılabileceğini ifade edenler de vardır. Bu görüşe göre malikin fiilinin fahiş bir zarar neden olması durumunda, mülkiyet hakkının kısıtlanma-sından söz edilecektir. Bir zararın fahiş nitelikte olup olmamasının değerlendirme-sini mahkeme yapacaktır. Komşuluk hakkı-nın bir mülkiyeti sınırlandırıcı neden olması da ancak fahiş zararın bulunması duru-munda söz konusu olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mülkiyet Hakkı, İrtifak Hakkı, Mülkiyetin Kısıtlanması, Komşuluk Hakkı, Fahiş Zarar.

Kaynakça

• Abik Y, “Taşınmaz Malikinin Olumlu Müdahaleler Nedeniyle Komşulara Karşı Sorumluluğu”, C. 14, S. 3-4, 2010, EÜHFD, ss. 145-186.
• Akgündüz A, Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmusu, OSAV Yayınları, İstanbul, 2018.
• Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Çev.: Rasim Gündoğdu, Osman Erdem, DİB Yayınları, İstanbul, 2017.
• Âtıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye Şerhi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1318.
• Avcı M, Türk Hukuk Tarihi, Atlas Akademi Yayınları, Konya, 2021.
• Aydın M. Â, Türk Hukuk Tarihi, 14. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2017.
• Aykanat M/Aydın M, “Osmanlı Hukukunda Bina ve Yapı Eseri Malikinin Sorumluluğu”, C. 28, S. 1, 2020, SÜHFD, ss. 209-236.
• Bardakoğlu A, “Hak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. XV, TDV Yayınları, İstanbul, 1997.
• Berki A H, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul, 1979.
• Bilgin A, “İslam Hukukunda İrtifak Haklarının Mahiyeti”, C. 5, S. 5, 1992, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 79-113.
• Bilmen Ö N, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, ty.
• Can A, “Kur’ân ve Sünnet Işığında Komşuluğun Yeri”, S. 21, 2013, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 203-244.
• Cin H/Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi, OSAV Yayınları, İstanbul, 2017.
• Çalış H, İslam Hukukunda Özel Mülkiyet ve Sınırlamaları, Yediveren Yayınları, Konya, 2004.
• Demir F, İslam Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı, DİB Yayınları, Ankara, 2012.
• Develioğlu F, Lûgat. Doğuş Ltd. Şti. Matbaası, Ankara, 1970.
• Dinçbudak Solak B, “Mülkiyet Hakkının Komşuluk Hukuku Bakımından Kısıtlanması”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2018.
• Dönmez İ K, “Şüf‘a”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 2010.
• Ebû Bekir bin Ebî Şeybe, Kitabü’l-Musannef fi’l-Ehâdis ve’l-Âsâr, Thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyâd, Mektebü’r-Rüşd, 1409.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî el-Ezdî, Sünen-i Ebû Davud Tercüme ve Şerhi, Çev.: Necati Yeniel/ Hüseyin Kayapınar. Şamil Yayınevi, İstanbul, 1987.
• Ebu’l-Hüseyn Müslim, b. İsmail el-Haccâc el-Kuşeyrî el-Nîsâburî, Sahîh-i Müslim, Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Daru’l-İhyau’l-Kütübü’l-Arabiyye - Faysal İsâ el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1431.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin, Şu‘abu’l-İmân, yy. Mektebetü’r-Rüşd, 2003/1423.
• El-Buhârî, Muhammed, Sahîh-i Buhârî, Çev.: Soner Duman/ Halil Aldemir vd., Karınca&Polen Yayınları, İstanbul, 2017.
• El-Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdrîs el-Buhûtî, Keşşâfu’l-Kınâ‘ an-Metni’l-İknâ‘, Thk.: Hilal Museylihî Mustafa Hilal, Mektebetü’n-Nasr, Riyâd, ty.
• el-Hafîf, Ali, Ahkâmü’l-Muâmelâti’ş-Şer’iyye, Çev.: Rahmi Yaran. TDV Yayınları, Ankara, 2018.
• el-Hafîf, Ali, el-Milkiyye fi-Şeriati’l-İslâmiyye, Daru’l-Fikri’l-Arabi, Beyrut, 1996/1416.
• el-Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Hanefî, Bedâ’iu’s-Sanâ-i fî Tertibi’ş-Şerâi, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1406/1986.
• Erdoğan M, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2005.
• Et-Tirmizî Ebû İsa, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk, Sünen-i Tirmizi, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve Muhammed Fuâd Abdulbâki ve İbrahi Atvah, Şirket-i Mektebe ve Matbaat-ı Mustafa el-Bâb-i Halebî, Mısır, 1975/1395.
• ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz, Hakku’l-Câr, Thk.: Ebî İsmail Haşim b. İsmail es-Sak. yy., Daru’l-İlmi’l-Kütübü’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1985/1405.
• Günay H. M, “İslâm Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması”, S. 16, 1996, Çerçeve Dergisi, s. 168-171.
• Hacak H, “İrtifak” TDV İslâm Ansiklopedisi, c. XXII. TDV Yayınları, İstanbul, 2000.
• Hacak H, “Milk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 2005. Hacak H, “İslam Hukukunda İrtifak Hakları ve İlgili Kavramların Gelişimi”, Marmara Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1993.
• Hacak H, “İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul, 2000. Hacı Reşid Paşa, Ruhu’l Mecelle, İstanbul, Dâru’l Hilafet-i’l Âliye, 1326.
• Hammâd, Nezih, İktisadî Fıkıh Terimleri, Çev.: Recep Ulusoy. İz Yayıncılık, İstanbul, 1996. Heyet, El-Mevsûatü’l-Fıkhiyye, Kuveyt, Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 6. Baskı, 1404/1983.
• Hüseyin Galip, Kamûs-ı Hukuk, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul, 1305. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• İbn Mâce Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen-i İbn Mâce, Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. yy., Daru’l-İhyau’l-Kütübü’l-Arabiyye – Faysal İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1431.
• İbn Teymiyye el-Harrânî, Takıyyüddin Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm, Mecmu’u’l-Feteva, Thk.: Abdurrahman b. Mahmud b. Kâsım. Medinet’il-Münevvere, Mucemmâü’l-Melik Fahd li-Tabâati’l-Mushafı’ş-Şerif, 1416/1990.
• Karaman H, Mukayeseli İslâm Hukuku, C. III, 9. Baskı İz Yayıncılık, İstanbul, 2016. Kaşıkçı O, “Mecelle’de Kat Mülkiyeti”, C. 2, S. 1, 1998, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 133-146.
• Kaşıkçı O, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, OSAV Yayınları, İstanbul, 1997. Kılıç S, “Osmanlı Komşuluk Hukukunda Mülkiyet Haklarının Sınırlandırılması: Zarar-ı Fahiş”, C. VII, S. 12, 2022, İMHFD, ss. 1-33.
• Konya Kadı Sicili (1070-1071 / 1659-1661), Defter 10, haz. İzzet Sak, Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014.
• Konya Kadı Sicili (1071-1072 / 1661-1662), Defter 11, haz. İzzet Sak, Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014.
• Konya Kadı Sicili (970-1019), Defter 1, haz. Leyla Özpolat, İzzet Sak. Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, (1103-1104 / 1692-1693), Defter 38, haz. İbrahim Solak, İzzet Sak, Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016.
• Konya Kadı Sicili, (1138-1139 / 1726-1727), Defter 50, haz. İzzet Sak, Cemal Çetin, Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014.
• Köprülü B/Kaneti S, Sınırlı Aynî Haklar, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982-1983.
• Köse S, İslâm Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, İFAV Yayınları, İstanbul, 1997.
• Kurtoğlu S, İslâm Hukuku Dersleri, Fatih Matbaası, İstanbul, 1973.
• Mâlik b. Enes, Muvatta’, Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Daru’l-İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1406/1985.
• Muhammed Kadri Paşa, Mürşidü’l-Hayrân ilâ Maʿrifeti Aḥvâli’l-İnsân, Bulâk, Matbaatü’l-Kübra el-Emiriyyeti bi-Bulâk, 2. Baskı, 1308/1891.
• Nebioğlu A N, “Taşınmaz Mülkiyetinin Kapsamı ve Kısıtlamaları”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa, 2017.
• Ömer Hilmi Efendi, “Mirâtü’l-Mecelle”, Medresetü’l-Hukuk (Beşinci Kısım Mecelle), Der Matbaa-i Mekteb-i Sanâyi‘-i Şahâne, İstanbul, 1298, sy. 5/1.
• Öztürk İ/Özyurt K, Rana, İslam’da İletişim, Toplu Yaşam ve Komşuluk. yy., İksad Yayınları, 2018.
• Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed, Masadıru’l-Hak fi’l-Fıkhi’l-İslâmi, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1953-1954.
• Şehy Bedreddin Simâvî, Câmiu’l-Fusuleyn (Yargılama Usulüne Dair), ed. Hacı Yunus Apaydın, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
• Şemsi Efendi, “İlk Mecelle Şerhi: Şemsî Efendi’nin Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Kavâ’id-i Külliyesinin Şerhi Adlı Eseri”, haz. Sami Erdem, S. 29, 2020, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, ss. 47-101.
• Şemsü’l-eimmetü’s-Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, el-Mebsut, Daru’l-Ma‘rufe, Beyrut, 1414/1994.
• Topal Ş, İslâm Hukukunda Satış Akdi ve Mülkiyet, STS Yayınları, Ankara, 2014.
• Türk Hukuk Lûgati, Türk Hukuk Kurumu, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1991.
• Ünal M, Sınırlı Aynî Haklar, Savaş Yayınevi, Ankara, 2021.
• Ünal M, İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Yazır, Elmalılı M. H, Alfabetik İslâm Hukuku ve Fıkıh Istılâhları Kamusu, Haz.: Sıtkı Gülle, Eser Neşriyat, İstanbul, 1997.
• Yıldırım İ, “Şüf‘a-Önalım Hakkı: Mecelle ve Türk Medeni Kanunu Merkezli Bir Mukayese”, S. 31, 2018, İHAD, ss. 317-336.
• Yılmaz E, Hukuk Sözlüğü, Doruk Kitap ve Yayınevi, Ankara, 1976. Yılmaz Y, “Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu”, C. 24, S. 2, 2018, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırmaları Dergisi, ss. 1146-1173.
• Yusuf Musa, Muhammed, el-Emval ve Nazariyetü’l-akd fi’l-fıkhi’l-İslamî, Daru’l-Fikri’l-Arabî, Beyrut, 1987.
• Zerkâ M A, el-Fıkhü’l-İslamî fi Sevbihi’l-Cedid: el-Medhal ila Nazariyyeti’l-İltizami’l-Amme fi’l-Fıkhi’l-İslamî, Şam, 1965.
• Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Receb b. El-Hasan es-Selâmî el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, el-Kavâidi’l-İbn Receb, Mektebetü’l-Hânci, Kahire, ty.
• Zuhaylî V, el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhu, Çev.: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, Fehmi Ulus, Abdurrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız, İstanbul, 1994.
• Zuhaylî V, Nazariyatu’d-Damân, Dımaşk, Dâru’l-Fikr, 1998.
• http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/, (s.e.t.: 31. 03. 2022).
• http://kadisicilleri.istanbul, (s.e.t.: 31. 03. 2022)