TÜRK HUKUK TARİHİ AÇISINDAN İSLÂM HUKUKUNDA KIYMETLİ EVRAK

Yıl 2023, Sayı: 71, 419 - 450, 20.11.2023

Sefa Er

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391697

Öz

Kıymetli evrak bugünkü anlamını son yüzyılda kazanmıştır. Ancak ilk dönemlerinden bu yana İslâm hukukunun benimsendiği toplumlarda çeşitli kıymetli evrak türleri kullanılmaktadır. Modern hukuktaki sınırlı sayı ilkesi ve katı şekil kurallarının aksine, İslâm hukukunda kıymetli evrak ve düzenlenme biçimine dair dar bir çerçeve çizilmemiştir. Dolayısıyla evrensel hukuki düzenlemelere konu olan bütün kıymetli evrak türleri, düzenleme biçimi itibariyle İslâm hukukunun hiçbir ilkesi ile çelişmemektedir. Bu itibarla İslâm hukukunun farklı dönemlerinde kullanılan değişik kıymetli evrak türlerinin, modern hukukta öngörülen şekillere göre tanzim edilmesi mümkün görülmektedir. Türklerin İslâmiyet’i kabulüyle birlikte Türk devletlerinde hukuk sisteminin temelini İslâm hukuku oluşturmuş; Osmanlı Devleti’nde de bazı hukuk dallarında yüzyıllarca İslâm hukuku esasları benimsenmiştir. Bu kapsamda İslâm hukukundaki kıymetli evrak türleri de Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu husus tarihi gelişim süreci içerisinde Türk hukuk tarihi açısından büyük öneme sahip olup İslâm hukukunda kıymetli evrakın incelenmesi günümüz kıymetli evrak hukukunun temellerinin anlaşılması, uyuşmazlıkların Türk toplumuna yerleşmiş olan hakkaniyet ve adalet anlayışı çerçevesinde çözülmesi bakımından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk hukuk tarihi, İslâm hukukunda kıymetli evrak, kambiyo senedi, emtia senetleri, hisse senetleri, sakk, süftece, sakkud deyn

Kaynakça

• Apaydın H Y, “Karz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 24, İstanbul, 2001, ss. 520-525.
• Atalay A, “İslâm Hukukunda Kabz”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2012.
• Atar F, ‘Şürût ve Sicillat’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 39, İstanbul, 2010, ss. 270-273.
• Aybakan B, “Muamelat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 30, İstanbul, 2005, ss. 316-317.
• Aydın A, “İslâm Hukukunda Kıymetli Evrak Kambiyo Senetleri, Hisse Senedi ve Borsa” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1995.
• Aydın A, İslâm Hukuku Açısından Mali Piyasa ve Mali Piyasa Araçları, 1. Baskı, Burç Yayınevi, Konya, 2015.
• Aydın M A, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.
• Aydın M A, “İslam Hukuku'nun Osmanlı Devleti'nde Kanun Hukukuna Doğru Geçirdiği Evrim”, S. 1, 2006, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, ss. 11-21.
• Baltacı B, “Bakara Suresi 282. Ayetin Genel Özellikleri ve Fıkhî Kavramları”, C. 8, S. 1, 2008, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 147-177.
• Bayındır A, Ticaret ve Faiz, 1. Baskı, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007.
• Bayındır S, "Sermaye ve Tarihsel Süreçte Mali Aracı Kurumların Sermayeye Yaklaşım Tarzı", S. 4, 2001, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, ss. 175.190.
• Bayındır S, “Finansal Türev Varlıklar ve Bu Varlıklar Üzerine Yapılan Sözleşmelerin Fıkhî Tahlili”, S. 12, 2005, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 51-73.
• Beki A, “İslâm Hukukunda ve Türk Mevzu Hukukunda Kıymetli Evrak”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 1995.
• Beki A, İslâm’da Güncel Ticari Meseleler, 2. Baskı, Bekke Yayınları, Kayseri, 2005.
• Beroje S, “İslam Hukuku İle Beşeri Hukukun Birbirinden Yararlanma İmkânı Üzerine”, C. 2, S. 2, 2018, International Journal of Social And Humanities Sciences, ss. 129-143.
• Boynukalın M, “Senet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 36, İstanbul, 2009, ss. 518-519.
• Bozer A/ Göle C, Kıymetli Evrak Hukuku, 7. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2017.
• Bozgeyik H, Poliçede Müracaat Hakkı, 1. Baskı, Seçkin, Ankara, 2003.
• Cin H/ Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi C. II, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1989.
• Cin H/ Akyılmaz G, Türk Hukuk Tarihi, 2. Baskı, Sayram, Konya, 2008.
• Çakıcı M, “19. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Kıymetli Evrakların Hukuki ve İktisadi İşlevleri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Çalış H, “Borçlar Hukuku (İslâm Hukukunda)”, İslâm Hukuku, Talip Türcan (Ed.), 5. Baskı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2017.
• Çelik A/ Yıldırım T, “Abbasiler Dönemi Bağdat Çarşıları”, C. 23, S. 1, 2013, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 241-253.
• Domaniç H, Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1975.
• Döndüren H, İslâmi Ölçülerle Ticaret Rehberi, Erkam Yayınları, İstanbul, 1998.
• Durmuş A, “Fıkhi Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• Eminoğlu E, Abbâs ibni Hamza es-Sabrânî-Kitâbü’l Ef’âl (Kıpçakça Satır Arası Sözlük), 1. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2011.
• Goitein S D, A Mediterranean Society: Economic Foundations I, University of California Press, Berkeley, 1967.
• Gümüş M, “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumlar”, S. 14, 2013, Tarih Okulu Dergisi, ss. 163-200.
• Güner G, “Eski Türkler Çek Yazar Mıydı?”, C. 1, S. 5, 2016, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, ss. 34-41.
• Güran T, İktisat Tarihi, Acar Matbaacılık, İstanbul, 1999.
• Quinn S/ Roberds W, “The Evolution Of The Check As A Means Of Payment: A Historical Survey”, C. 4, S. 93, 2008, Economic Review, ss. 1-28 (https://www.frbatlanta.org/-/media/documents/research/ publications/economic-review/2008/vol93no4_quinn_roberds.pdf.) (s.e.t. 01.07.2023).
• İmregün O, Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
• İnalcık H, “Havale”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 16, İstanbul, 1997, s. 512-513.
• Kallek C, “Sak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 35, İstanbul, 2008, ss. 584-586.
• Kallek C, “Süftece”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 38, İstanbul, 2010, ss. 19-21.
• Kallek C, “İslâm’da Teşebbüs Ruhu”, Sabahattin Zaim İslâm ve Ekonomi Sempozyumu II – III, İkder, İstanbul, 2012.
• Karaaslan M A, “İslâm Deniz Ticaret Hukukunda Hukuki Sorumluluk”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2009.
• Karaman F/ Ural İ, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
• Karaman H, Mukayeseli İslâm Hukuku C. II, 1. Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Kaya A, “İktisadi ve Ticari Hayata Dair Fıkhi Problemler”, İslâm Hukuku, Talip Türcan (Ed.), 5. Baskı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2017.
• Keleş A, “İslâm’a Göre Para”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 1998.
• Kendigelen A, Çek Hukuku, 5. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2019.
• Kılınç A/ Karakaya H, “Batılı Devletlerin Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin Uygulanmasına Yönelik Eleştirilerin Değerlendirilmesi”, C. 2, S. 1, 2022, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, ss. 59-89.
• Kınacıoğlu N, Kıymetli Evrak Hukuku, 3. Baskı, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1987.
• Kırca İ/ Kendigelen A, Kıymetli Evrak Hukuku Genel Esaslar Kambiyo Senetleri, 1. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2019.
• Kıratlı M/ Çakıcı M, “Osmanlı Devleti ile İslâm Dünyasında Kıymetli Evrak ve Türkiye Cumhuriyeti’ne Etkileri”, C. 2, S. 69, 2022, Adalet Dergisi, ss. 375-403.
• Kispet M, “İslâm Hukukuna Göre Satım Akdinde Malın Kabz ve Teslimi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2010.
• Oruç F E, “İslâm Hukukunda Deyn”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2011.
• Öztan F, Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Turhan Yayınları, Ankara, 1997.
• Paçacı İ, İslâm Ticaret Hukuku, 1. Baskı, İlahiyat, Ankara, 2022.
• Pamuk Ş, Osmanlı İmparatorluğu'nda Paranın Tarihi, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2002.
• Poroy R/ Tekinalp Ü, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 22. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2018.
• Reisoğlu S, Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Çek, 3. Baskı, Ankara, 2003.
• Saylan Ş, “İslâm Hukukunda Senet Tanzimi ve Senetlerin Şekil Şartları”, C. 3, S. 1, 2016, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 63-90.
• Şentürk N, “İslam Hukuku ile Modern Hukukun Karakteristik Özellikleri ve Birbirinden Yararlanma İmkânı”, S. 7, 2021, İlahiyat, ss. 155-165.
• Tabakoğlu A, Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul, 2008.
• Tanör B, Osmanlı -Türk Anayasal Gelişmeleri (1789–1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Tekil F, Kıymetli Evrak Hukuku, 2. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1994.
• Turan M F, “İslâm Hukuku Açısından Usulsüz Vedia Akdi”, S. 15, 2010, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, ss. 401-430.
• Uygun A, “Cambridge Kahire Geniza Koleksiyonunda Büyüsel Metinler”, C. 5, S. 2, 2016, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, ss. 355-374.
• Üçok C/ Mumcu A, Türk Hukuk Tarihi, 2. Baskı, Savaş Yayınları, Ankara, 1991.
• Warner D/ Siedel G/ Lieberman J K vd., The Legal Environment and Advanced Business Law, Flat World Knowledge, Boston, 2011. (https://2012books.lardbucket.org/pdfs/the-legal-environment-and- business-law-v1.0.pdf, s.e.t. 01.07.2023).
• Yeniçeri C, “Cehbez”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 7, İstanbul, 1993, ss. 222-223.