YENİ SİVİL ANAYASANIN YOL HARİTASI

Yıl 2024, Sayı: 73, 15 - 44, 25.10.2024

Hasan Tahsin Fendoğlu

Öz

Yeni sivil bir anayasanın yapımı gündemdeki yerini korumaktadır. Yeni sivil anayasa yapılma ihtiyacı, mevcut Meclisin yeni anayasa yapmaya yetkili olması, bu konudaki yöntem ve sürecin belli olmaması, yeni anayasada yer alması düşünülen konular bu yazının konusunu oluşturmaktadır. Mevcut 1982 Anayasasının, şu ana kadar yapılan değişikliklere rağmen uygulamada görülen aksaklıkları, daha önce kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Uzlaşma Komisyonu çalışmalarının olumlu ve olumsuz yönleri burada ele alınmıştır. Anayasa Uzlaşma Komisyonunun uzlaşamadığı konular incelenmiş, geleceğe bir perspektif çizilmeye çalışılmıştır. Yeni anayasa yapımı usul ve esas açısından analiz edilmiş anayasanın başlangıcı, temel hak ve hürriyetler, yasama, yürütme ve yargı konuları irdelenmiş, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde sağduyunun hâkim olması halinde, yeni bir anayasanın yapımında başarılı olunabileceği görüşüne ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anayasa, yeni ve sivil anayasa, yöntem ve esas

Route Map of the New Civilion Constitution

Öz

The construction of a new civilian constitution remains on the agenda. The need for a new civil constitution, the current Parliament is the authorized body to make a new constitution, the uncertainty of the method and process in this regard, and the issues that are considered to be included in the new constitution constitute the subject of this article. The shortcomings of the current 1982 Constitution, seen in practice despite the changes made so far, and the positive and negative aspects of the work of the Constitutional Reconciliation Commission of the Turkish Grand National Assembly, which was previously established, are discussed here. The issues on which the Constitutional Reconciliation Commission could not agree were examined and a perspective for the future was tried to be drawn. The making of a new constitution was analyzed in terms of procedure and substance, the beginning of the constitution, fundamental rights and freedoms, legislative, executive and judicial issues were examined, and the opinion was reached that if common sense prevails in the Grand National Assembly of Turkey, it can be successful in the making of a new constitution.

Anahtar Kelimeler

Constitution, new and civil constitution, method and basis.

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı, Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerin Anayasaları, (Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya, Hollanda, Polonya, Portekiz, İspanya), Ankara, Mayıs 2011.
• Ağırbaşlı Şennur, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü”, 2012 (101), Türkiye Barolar Birliği Dergisi, ss. 83-102.
• Anayasa Mahkemesi, Anayasa Yargısı, Cilt 29, Anayasa Mahkemesi Yayını, Ankara, 2012.
• Armağan S, “Dünya Devletleri Anayasalarında Lâiklik Prensibinin Düzenlenişi”, Yeni Türkiye Dergisi, Temmuz-Ağustos 1998, 732-741.
• Başdemir H Y- Kala M E (Editörler), Yeni Anayasa, -Usul ve Üslup Açısından Bir Arayış-, Türkiye Yazarlar Birliği Yayını, Ankara Şubat, 2022.
• Başgil A F, Din ve Lâiklik, İstanbul, 2007.
• Başgil, A F, Esas Teşkilat Hukuku, Birinci Cilt, Türkiye Siyasi rejimi ve Anayasa Prensipleri, Baha Matbaası, İst. 1960.
• Breet Sharffs, “Secularity and Secularism”, Uluslararası Anayasa Kongresi, C. III, İstanbul 2012.
• Doğru O, İnsan Hakları Avrupa İçtihatları, Beta, İstanbul, 1996.
• Eroğul C, Anatüzeye Giriş, İmaj Yayınları, Ankara, 1996.
• Fendoğlu H T, Anayasa Hukuku, 11’inci Baskı, Yetkin, Ankara, Ekim 2023.
• Fendoğlu H T, Darbeler ve Anayasalar, Yetkin, Ankara, 2021.
• Fendoğlu H T, “Adli Kolluk Üzerine”, Yargıtay Dergisi, Temmuz 1997, Cilt 23, Sy. 3, ss. 229-242.
• Fendoğlu H T, “Din Özgürlüğü Teori ve Uygulaması”, Yeni Türkiye Dergisi, Ank.1991, ss. 109-123.
• Fendoğlu H T, “TBMM Yeni Anayasa Yapabilir (mi)?”, Stratejik Düşünce, Aylık Uluslararası İlişkiler ve Strateji Dergisi, Ekim, 2011, Yıl 2, Sayı 23, s. 86-89.
• Fendoğlu H T, Çocuk Hukuku, Yetkin, Ankara
• Fendoğlu H T, “Alevilik ve Yeni Anayasa: Anayasal Perspektif”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, C. 4, Sy. 1, ss. 1-34.
• Fendoğlu H T, Parlamento Hukuku, Yetkin, Ankara 2022.
• Gökcan H T, “Bireysel Başvuru Yolu İle Türk Hukuk Sistemi Üzerindeki Etkilerine İlişkin Bir Değerlendirme”, Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu’na Armağan, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Armağanlar Dizisi: 1, Editörler R. Karasu, A. Güller, Yetkin, Ankara, 2023, ss. 89-123.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku, Bursa 2000, Ekin Kitabevi.
• Gören Z/İzgi Ö, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Yorumu, Madde Gerekçeleri, Anayasa Mahkemesi Kararları, Bilimsel Görüşler, Ankara, 2002, C. I.
• Hassen Ebrahim, The Soul of a Nation, Constitutuion-making in South Africa, Oxford University Press, 1998; PDF için bkz. https://www.tandfonline.com/ doi/pdf/10.1080/02587203.2000.11827592 (set: 15.7.2024).
• http://anayasaizleme.org/60-madde-uzerine/ (17.10.2014);
• http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/uyeler. aspx (set: 17.10.2014).
• Jeffrey E T, Understanding Rule of Law/Supremacy of Law and Underlying Obstacles in Turkey and Around the World”, Uluslararası Anayasa Kongresi, C. II, İstanbul 2012.
• Norman Redlich/John Attanasio/Joel K Goldstein, Understanding Constitutional Law, Third Edition, New York, 2024, LexisNexis Publication. Soysal M, Anayasanın Anlamı, 7. Baskı, İstanbul, 1987.
• Koçak M, “Dini İnançlara Uygun Yaşama Hakkının Sınırları: ABD Anayasası ve Yüksek Mahkeme’nin Mormon Kararı”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, C. I-II, ss. 421-428, Yetkin, Ankara.
• Koçak M, “Hukuk Devleti ve Türkiye”, Uluslararası Anayasa Kongresi, İstanbul 2012, C. II, s. 315-316.
• Lucas Prakke and Constantijn Kortmann (Editors), Constitutional Law of 15 EU Member States, Kluver, Deventer, 2004.
• Ran Hirschl, “Comparatine Constitutuional Law and Religion”, in: GinsburgDixon, Comparative Constitutional Law, 2011.
• Özbudun E, “Türkiye’de Siyasal Kültür ve Demokrasi”, Türkiye’de Demokrasi ve Siyasal Kültürün Gelişmesi, İzmir,1990.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 17. Baskı, Yetkin, Ankara 2017.
• Steven L. Emanuel, Constitutional Law, 29th Ed., Wolters Kluver, USA, 2011.
• Suzie Navot, The Constitutional Law of Israel, Kluver Law International, Wolters Kluver, The Netherlands, 2007.
• Tanör B/Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Tunç H, Türkiye’de Anayasa Yenileme Süreci ve Temel Sorunlar, Berikan yayınevi, 2 inci Baskı, Ankara 2012.
• Tunç H, Anayasa Hukukuna Giriş, 2. B., Nobel Dağıtım, Ankara 1999.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, ABD Kongresinde Yasama, Denetim ve Bütçe Süreçleri, Ankara 2019, ss. XVII+318).
• Türmen R, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Açısından Temel Hak ve Özgürlüklerin Kapsamı ve Sınırlamaları”, Yargıtay Dergisi, C. 28, Ocak-Nisan 2002, Sayı 1-2,
• Yazıcı S, “Yeni Bir Anayasanın Yapımı Sürecinde Türkiye: Yasakçılıktan Özgürlükçülüğe Otoritarizmden Demokrasiye, Vesayetçilikten Demokratik Temsile”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Yetkin, Ankara, ss. 739-810.
• Yüksel S, “Avrupa Konseyi Sistemi İçinde Bireysel Başvuru Yolu”, Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu’na Armağan, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Armağanlar Dizisi: 1, Editörler R. Karasu, A. Güller, Yetkin, Ankara, 2023, ss. 77-88.
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI
• AYMK. E: 1963/193, K: 1964/9, T: 29.1.1964, AYMKD. Sy. 2, s. 59.
• AYMK, E: 1973/37, K: 1975/22, T: 25.02.1975, AYMKD-13.
• AYMK, E: 1976/1, K: 1976/28, T: 25.5.1976, AYMKD-14, 189.
• AYMK, E. 1984/9, K. 1985/4, T:18.2.1985, AYMKD-21, 59.
• AYMK, E: 1984/9, K: 1985/4, T:18.2.1985, AYMKD-21, 59.
• AYMK. E: 1984/14, K: 1985/7, T: 13.6.1985, AYMKD, Sy. 21, s. 171 vd.
• AYMK. E: 1986/18, K: 1986/24, T: 9. 10. 1986, AMKD. Sy 22, s. 233 vd.
• AYMK, E:1983/2, K: 1983/2, T: 25.10.1983, AYMKD-20, 362 (Parti kapatma).
• FEDERAL YÜKSEK MAHKEME KARARLARI
• Jensen v. Quaring, 472 U.S. 478 (1985).
• Van Orden v. Perry; 545 U.S. 677 (2005).
• AİHS KARARLARI Golder/United Kingdom davası, 21.02.1995; Seri A, No.18.