Xanthos South City Gate and Its Phases

Yıl 2017, Sayı: 20, 177 - 212, 01.06.2017

Hülya Kökmen Seyirci

Öz

Three gates providing access to the city from the east, west, and south have been identified on the oft-restored walls of Xanthos. This ancient city has been inhabited uninterruptedly from the Archaic period until the Middle Ages. This article focuses on the detailed study of the entrance designated as the “South Gate” that provided access to the city from the direction of the Xanthos Plain in the south. An exhaustive study of this gate had not been conducted to date. Providing access to the city via a stone-paved road that has just been unearthed outside the city, the gate had not been fully excavated due to the modern asphalt road laid immediately next to it. Due to available data and the structure of the land, it appears that the entry had a single corridor that underwent certain structural changes after its initial construction. Three different phases mark the history of this gate. The first phase of the gate must have been designed along with the city walls. As part of the defense system, the sheltered passageway has been designed as a deep corridor between the two towers. Featuring the Lesbian-style polygonal masonry used in some buildings dated to the city’s Late Archaic-Early Classical period, the towers offer approximate information on the dating of the gate’s first phase. During the Hellenistic period the gate was used in its current state with only inscriptions being added. The structural elements from the gate’s first phase were preserved during the second building stage in the 1st century A.D. According to an inscription, a single-bay arched gate known as the Gate of Vespasian was added to the north part of this span during the Pax Romana. Largely intact today and serving as one of the key symbols of the city, the upper part of the structure displays a Doric frieze. Three of the metopes feature busts of Artemis and Apollo with Leto at the center, alongside the leading gods of Lycia. The final phase of the monument’s use took place in the Early Christian Period during which the entire region faced serious threats. During this period the architectural elements of the first two phases were preserved. However, to the south-facing façade of the arched gate constructed in the second phase was added a broad bay comprised of large blocks that could be safely shut.

Ksanthos Güney Kent Kapısı ve Evreleri

Öz

Kuzeye doğru yükselen kayalık bir coğrafyada konumlanmış olan Ksanthos Antik Kenti’nin, yerleşim alanı olarak varlığı arkeolojik buluntular ışığında 1. binin ilk yarısına kadar uzanmaktadır. Kent içindeki seramik bulgular ve özellikle kentin doğu ve güneydoğusunda ele geçen mezar yapıları henüz Arkaik Dönem itibarı ile tahkimatlı bir yerleşime işaret etmektedirler. Kentteki yaşamın nihai olarak sonlandığı 13. yy.’a kadar çeşitli yapım ve onarım evreleri geçirdiği anlaşılan sur duvarları, günümüzdeki çoğunlukla kalıntı olarak izlenebilen uzantısı içinde çok sayıda giriş barındırmış olmalıdır, ancak günümüzde doğu, batı ve güney yönlerde kente girişi sağlayan üç kapı ile karşılaşılmaktadır1. Batıya açılan kapı, Roma İmparatorluk Dönemi devşirme malzeme kullanımından da anlaşıldığı gibi Bizans Dönemi içinde son şeklini almıştır, ancak kent içinden doğrudan Eşen Çayı’na açılan bu kapının varlığı kentin ilk iskânı ile birlikte düşünülmelidir. Doğuda, yapı malzemesi lentosu dışında özgün konumunda korunan kapı, kentin aslında kuzeyine, dolayısıyla Sidyma, Tlos ve Telmessos’a uzanan yola açılmakta idi. Konumu yanında günümüzdeki anıtsal görüntüsü, boyutları ve farklı yapım evreleri içeren kalıntıları ile en dikkat çeken kapı kentin güneyinde yer almaktadır. Bu çalışma kapsamında ayrıntıları ile değerlendirilecek olan ve üzerindeki bir yazıtın dönemi nedeniyle Vespasianus Takı olarak da adlandırılan bu kapı Res. 1-2 Patara ve Eşen Çayı üzerindeki bir köprü2 vasıtası ile Letoon’a uzanan yollara açılmakta idi. Toplam 3 yapım evresi içerdiği anlaşılan kapının en dikkat çeken yanı büyük oranda korunan kemerli yapısıdır. Kentin Roma İmparatorluk Dönemi mimarisinin erken örneklerinden olan bu tak, Lykia hatta Anadolu genelinde Vespasianus Dönemi’ne ait neredeyse sağlam bir şekilde günümüze ulaşan az sayıdaki yapıdan biri olması nedeniyle oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu yapı, burada ele alınacak mimari dokunun kente girişteki en son elemanıdır. Yapının güneyine doğru uzanan kalıntılar, Roma Dönemi kentinin simgelerinden biri olan bu kapı öncesinde daha anıtsal bir kapı sisteminin varlığını ortaya koymaktadırlar.

Kaynakça

• Akarca 1998 A. Akarca, Şehir ve Savunması3 (1998).
• Aktaş 2016 Ş. Aktaş, “Der Ehrenbogen für den Statthalter Mettius-Modestus”, bk.: H. İşkan – C. Schuler – Ş. Aktaş – D. Reitzenstein – A. Schmölder-Veit – M. Koçak (ed.), Patara Lykiens Tor zur Römischen Welt (2016) 79-82.
• Aran 1971 B. Aran, Anadolu’da Roma Devri Mimarisi (1971).
• Bean 1998 G. E. Bean, Eskiçağda Lykia Bölgesi2 (1998).
• Benndorf – Niemann 1884 O. Benndorf – G. Niemann, Reisen in Lykien und Karien I (1884).
• Büyüközer 2015 A. Büyüközer, “Lagina Hekate Kutsal Alanı Güney Propylonu”, Cedrus III, 2015, 67-87.
• Cavalier 2005 L. Cavalier, Architecture Romaine D’asie Mineure les Monuments de Xanthos et Leur Ornamentation (2005).
• Cavalier 2006 L. Cavalier, “Observations sur L’architecture de Xanthos à l’époque Archaïque”, REA 108, 2006, 327-354.
• Coulton – Milner – Reyes 1988 J. J. Coulton – N. P. Milner – A. T. Reyes, “Balboura Survey. Onesimos and Meleager”, AnatSt 38, 1988, 121-145.
• Coulton 1964 J. J. Coulton, “The Stoa by the Harbour at Perachora”, BSA 59, 1964, 101-131.
• Coulton 1968 J. J. Coulton, “The Stoa at the Amphiaraion, Oropos”, BSA 63, 1968, 147-183.
• Coulton 1976 J. J. Coulton, The Architectural Development of the Greek Stoa (1976).
• Curtis 1908 C. D. Curtis, “Roman Monumental Arches”, Supplementary Papers American School of Classical Studies in Rome Vol. 2, 1908, 26-83. de Bernardi Ferrero 1970
• D. de Bernardi Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore III (1970). de Bernardi Ferrero 1990
• D. de Bernardi Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore IV - Batı Anadolu’nun Eskiçağ Tiyatroları, E. Özbayoğlu (çev.) (1990).
• Demargne – Metzger 1966
• P. Demargne – H. Metzger, Guide de Xanthos. Xanthos Klavuzu, S. İnal (çev.) (1966).
• Demargne 1955 P. Demargne, “Les fouilles de Xanthos en Lycie (campagne 1954)”, CRAI 99-1, 1955, 104-110.
• Demargne 1957a P. Demargne, “Fouilles de Xanthos Rapport sur les Resultats de la Campagne de 1954”, TAD 7.1, 1957, 9-10.
• Demargne 1957b P. Demargne, “Fouilles de Xanthos Rapport sur les Resultats de la Campagne de L’Année 1956”, TAD 7.1, 1957, 5-8.
• des Courtils – Cavalier – Lemaitre 2015
• J. des Courtils – L. Cavalier – S. Lemaitre, “Le Rempart de Xanthos: Recherches 1993-2010”, bk.: B. Beck-Brandt, v.d. (ed.), Turm und Tor. Siedlungsstrukturen in Lykien und benachbarten Kulturlandschaften, ForschLim 7 (2015) 103-178. des Courtils – Cavalier 2001
• J. des Courtils – L. Cavalier, “The city of Xanthos from Archaic to Byzantine Times”, bk.: D. Parrish (ed.), Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos, JRA Suppl. 45 (2001) 148-171.
• des Courtils 1994 J. des Courtils, “Nouvelles donneés sur le rempart de Xanthos”, REA 96, 1994, 285-298.
• des Courtils 1995 J. des Courtils, “Un Nouveau Bas-Relief Archaïque de Xanthos”, RA 1995, 337-364.
• des Courtils 1998 J. des Courtils, “L’appareil polygonal “lesbien” et l’architecture éolique”, Revue des Études Anciennes 100, 1998, 125-137.
• des Courtils 2003 J. des Courtils, Ksanthos ve Letoon Rehberi (2003).
• des Courtils 2005a J. des Courtils, “Ksanthos - Letoon Kazı ve Araştırmaları 2004”, Anmed 3, 2005, 41-45.
• des Courtils 2005b J. des Courtils, “Xanthos rapport sur la campagne de 2004”, Anatolia Antiqua 13, 2005, 449-466.
• des Courtils 2006 J. des Courtils, “La campagne 2005 à Xanthos”, Anatolia Antiqua 14, 2006, 275-291.
• des Courtils 2012 J. des Courtils, “Xanthos: état des questions”, bk.: M. Seyer (ed.), 40. Jahre Grabung Limyra, ForschLim 6 (2012) 153-160.
• Diler 1995 A. Diler, “Account of the Sanctuary Exposed at Caunus City”, AMS 16, 1995, 9-22. Doruk 1997 S. Doruk, “Ariassos Tak’ı”, bk.: C. Bayburtluoğlu (ed.), Akurgal’a Armağan, Anadolu/Anatolia 23 (1997) 249-270.
• Dönmez 2014 A. Dönmez, Ksanthos Antik Kenti Batı Agorası (Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2014).
• Dönmez 2017 A. Dönmez, “Ksanthos Batı Agorası I. Roma İmparatorluk Dönemi (İ.S. 1-4. yy)”, bk.: T. Kahya (ed.), Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II 04-07 Kasım 2015 / International Young Scholars Conference II: Mediterranean Anatolia, 04-07 November 2015 (Baskıda).
• Erdoğan – Yeşilyurt 2015
• H. M. Erdoğan – E. Yeşilyurt, “Güneydoğu Sektör”, bk.: Ksanthos Kazıları 2014 Yılı Çalışmaları. Excavations at Xanthos in 2014”, Anmed 13, 2015, 55-61. Erdoğan – Yeşilyurt 2016
• H. M. Erdoğan – E. Yeşilyurt, “Güneydoğu Sektör”, bk.: Ksanthos Kazıları 2014 Yılı Çalışmaları. Excavations at Xanthos in 2015”, Anmed 14, 2016, 65-70.
• Fellows 1841 Ch. Fellows, An account of discoveries in Lycia, being a journal kept during a second excursion in Asia Minor (1841). Fellows 1843 Ch. Fellows, Account of the Ionic Throphy Monument at Xanthos (1843).
• Fellows 1852 Ch. Fellows, Travels and Research in Asia Minor: More Particularly in the Province of Lycia (1852).
• Frederiksen 2011 R. Frederiksen, Greek City Walls of the Archaic Period, 900-480 BC (2011).
• Frothingham 1904 A. L. Jr. Frothingham, “A Revised List of Roman Memorial and Triumphal Arches”, AJA 8.1, 1904, 1-34.
• Frothingham 1915 A. L. Frothingham, “The Roman Territorial Arch”, AJA 19, 1915, 160-164. Gider-Büyüközer 2013 Z. Gider-Büyüközer, Karia Bölgesi Dor Mimarisi (Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2013).
• Ginouvés 1998 R. Ginouvès, Dictionnaire méthodique de l’architecture grecque et romaine III (1998).
• Güven 1987 S. Güven, “Anadolu’da Roma Takları”, AST 4, 1987, 103-107.
• Hülden 2013 O. Hülden, “Zum Verhältnis von Siedlung und Nekropolen im vorhellenistischen Lykien”, bk.: O. Henry (ed.), Le mort Dans la Ville. Pratiques, contextes et impacts des inhumations intra-muros en Anatolie, du début de l’Age du Bronze a l’époque romaine, 14-15 Novembre 2011 (2013) 183-206.
• Işık 2016a F. Işık, “Beylikler Dönemi’nin Likya Egemeni: Ksanthos / The City Runing Lycia in the Dynastic Period: Xanthos”, bk.: H. İşkan – E. Dündar (ed.), Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi (2016) 166-185.
• Işık 2016b F. Işık, “Likya Uygarlığı’nın Anadolu-İon Özü Üzerine -Beylikler Dönemi Ksanthos’u Özelinde-”, bk.: H. İşkan – E. Dündar (ed.), Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi (2016) 436-459.
• İdil 1989 V. İdil, “Anadolu’da Roma İmparatorluk Dönemi Zafer Takları”, bk.: N. Başgelen – M. Lugal (ed.), Festschrift für Jale İnan / Jale İnan Armağanı (1989) 351-362.
• İnan 1989 J. İnan, “Der Demetrios- und Apolloniosbogen in Perge”, IstMitt 39, 1989, 237-244. Kähler 1939 H. Kähler, “Triumphbogen”, bk.: G. Wissowa (ed.), Paulys Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft (1939) 373-493.
• Kjeldsen – Zahle 1976 K. Kjeldsen – J. Zahle, “A Dynastic Tomb in Central Lycia. New Evidence for the Study of Lycian Architecture and History in the Classical Period”, AArch 47, 1976, 29-46.
• Kleiner 1989 F. S. Kleiner, “Roman Triumphal and Honorary arches”, JRA 2, 1989, 195-206. Knoblauch 1993 P. Knoblauch, “Betrachtungen zu den Theatern von Limyra und Arykanda”, bk.: J. Borchhardt – G. Dobesch (ed.), Akten des II. Internationalen LykienSymposions Band II, Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris Nr. 18, 6-12 Mai 1990 (1993) 137-148.
• Küpper-Böhm 1996 A. Küpper-Böhm, Die Römischen Bogenmonumente der Gallia Narbonensis in ihrem Urbanen Kontext. KSARP 3 (1996).
• MacDonald 1986 W. MacDonald, The Architecture of the Roman Empire II (1986).
• Marksteiner 1993 T. Marksteiner, “Klasisches Polygonalmauwerk in Lykischen Befestigungen”, bk.: J. des Courtils – J. E. Moretti (ed.), Les Grands Ateliers d’architecture dans le monde égéen du VIe siècle av. J.-C. (1993) 35-46.
• Martini 1984 W. Martini, Das Gymnasion von Samos. Samos XVI (1984).
• Metzger 1963 H. Metzger, L’Acropole Lyciene. Fdx II (1963).
• Midford 2014 S. Midford, “Roman Imperial Triumphal Arches”, Iris 27, 2014, 11-26. Mitchell – Waelkens 1987
• S. Mitchell – M. Waelkens, “Sagalassus and Cremna 1986”, AnatSt 37, 1987, 37-47. Mitchell 1995 S. Mitchell, Cremna in Pisidia (1995).
• Müller-Wiener 1988 W. Müller-Wiener, Griechisches Bauwesen in der Antike (1988). Naumann 1998 R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı4 (1998).
• Okatan 2004 F. Okatan, Attaleia Kent Kapıları (Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2004).
• Oktan 2011 M. Oktan, Roma’nın Anadolu’daki Yapı Politikası (Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2011).
• Öğün – Işık 2001 B. Öğün – C. Işık, Kaunos Kbid (2001).
• Özdizbay 2012 A. Özdizbay, Perge’nin M.Ö. 1.-2. Yüzyıllardaki Gelişimi. Adalya Ek Yayın Dizisi 10 (2012).
• Özgen 2009 H. M. Özgen, Anadolu’da Roma Dönemi ve Tak Biçimli Kent Kapıları (İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2009).
• Robinson 1926 D. M. Robinson, “Roman Sculptures from Colonia Caesarea (Pisidian Antioch)”, The Art Bulletin Vol. 9/1, 5-69.
• Roehmer 1997 M. Roehmer, Der Bogen als Staatsmonument. Zur politischen Bedeutung der römischen Ehrenbögen des 1. Jhs. n.Chr. (1997).
• Rumscheid 1994 F. Rumscheid, Unterschungen zur kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus (1994).
• Rumscheid 1995 F. Rumscheid, “Milas 1994”, AST 13/1, 1995, 85-98.
• Saner – Sağ 2012 T. Saner – K. Sağ, “The Aeolian-Style Polygonal Masonry in Larisa [Buruncuk] and its Regional Context”, bk.: R. Carvais – A. Guillerme – V. Negre – J. Sakarovitch (ed.), Nuts & Bolts of Construction History Culture, Technology and Society Vol. 2 (2012) 427-434.
• Scherrer 2006 P. Scherrer, “Hellenistische und römische Stadttore in Kleinasien unter besonderer Berücksichtigung von Ephesos”, bk.: T. G. Schattner – F. V. Fernändez (ed.)
• Stadttore. Bautyp und Kunstform – Puertas de ciudades. Tipo arquitectónico y forma artística, IA 8, Akten der Tagung in Toledo vom 25. bis 27. September 2003 (2006) 63-78.
• Scranton 1941 R. L. Scranton, Greek Walls (1941).
• Smith 1900 A. H. Smith, A Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities, British Museum Vol. 2 (1900).
• Spencer 1995 N. Spencer, Time, Tradition and Society in Greek Archaeology: Bridging the ‘Great Divide’ (1995).
• Şahin 1978 S. Şahin, Bithynische Studien – Bithynia İncelemeleri, Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien Bd. 7 (1978).
• Traversari 2000 G. Traversari, “Survey at Laodikeia ad Lycum”, AST 18.2, 2000, 219-224.
• Türkmen 2007 M. Türkmen, Pamphylia ve Kilikia ’da Severuslar Dönemi Mimari Bezemeleri (İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2007).
• Varkıvanç – Temeltaşı 2014 B. Varkıvanç – T. Temeltaşı, “Güneydoğu Sektör”, bk.: “Ksanthos 2013 Yılı Çalışmaları. Excavations at Xanthos in 2013”, Anmed 12, 2014, 62-72.
• von Lanckoronski 2005 K. G. von Lanckoronski, Pamphylia ve Pisida Kentleri, S. Bulgurlu-Gün (çev.) (2005).
• Waelkens 1989 M. Waelkens, “Hellenistic and Roman Influence in the Imperial Architecture of Asia Minor”, bk.: S. Walker – A. Cameron (ed.), The Greek Renaissance in the Roman Empire: Papers from the 10th British Museum Classical Colloqium Bulletin Suppl. 55 (1989) 77-88.
• Arist. Nic. Eth Aristotle, Nicomachean Ethics, bk.: H. Rackham, (ed.), Perseus Digital Library. Erişim Tarihi: 25/11/2016 http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3 Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1138a%3Abekker%20line%3D1). Vitruvius Mimarlık Üzerine On Kitap, S. Güven (çev.) (1990).