II. Meşrutiyet ’ten Cumhuriyet’in İlanına Kadar İstanbul’da Kamusal Alanda Kadınlar

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 25 - 50, 30.06.2023

Melek Kaymaz Mert , Emine Kaymaz Gençal

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1147676

Öz

1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilanı ile Osmanlı İmparatorluğu’nda birçok değişim ve dönüşüm gerçekleşmiştir. Bu dönüşüm, kadınları da içine alacak şekilde yayılmış, daha önce görülmemiş birçok gelişmenin önünü açmıştır. İttihat ve Terakki Fırkasının, kadınları modernleşmenin ve Batılılaşmanın bir aracı olarak gören bakış açısı, kadınların toplumsal yaşamdaki varlığını geçmişe nazaran kolaylaştırmıştır. Bu bağlamda İstanbul’un kadınların kamusal alanda varlığı konusundaki önemi büyük olmuştur. II. Meşrutiyet döneminden Cumhuriyet’in ilanına İstanbul’da kadınlar dernekler kurmuş ve dergiler çıkarmıştır. İstanbul’da yeni açılan okullarda kız çocuklarının okuyabilmeleri, meslek sahibi olabilmeleri için yeni fırsatlar doğmuştur. Ayrıca İstanbul sınırları içerisinde kadınlar iş gücüne katılmışlar, memuriyet hayatına geçmişlerdir İmparatorluğun başkenti olan İstanbul adeta kadınların kamusal alandaki görünürlüğünün de başkenti haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar İstanbul’un kadın tarihindeki yerini ve önemini anlatmaktır. Bu bağlamda 1908-1923 yılları arasında İstanbul’da kadınların kurdukları dernekler, çıkardıkları dergiler, kadınlar adına yürütülen eğitim faaliyetleri ve iş gücüne katılımları; arşiv belgeleri ışığında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Kamusal alan, kadınlar, 2.Meşrutiyet, Cumhuriyet

Women in Public Space in Istanbul from the Second Constitutional Era to the Proclamation of Republic

Öz

In 1908, with the proclamation of the Constitutional Monarchy, many changes and transformations took place in the Ottoman Empire. This transformation paved the way for unprecedented developments that spread to women. The perspective of the Committee of Union and Progress which saw women as a tool of modernization and Westernization, facilitated the existence of women in social life compared to the past. In this context, the importance of the city of Istanbul for the presence of women in the public sphere has been great. From the Second Constitutional Era to the proclamation of the Republic, women established associations and published magazines in Istanbul. In the newly opened schools in Istanbul, new opportunities arose for girls to be able to study and have a profession. In addition, within the borders of Istanbul, women joined the workforce and became officials. The capital of the Empire, Istanbul has almost become the capital of women's visibility in the public sphere. The study aims to explain the place of Istanbul in women's history from the last period of the Ottoman Empire to the first years of the Republic. In this context, the associations founded by women in Istanbul between 1908- 1923, the magazines they published, the educational activities carried out on behalf of women and the participation of women in the workforce will be examined in the light of archive documents.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, public sphere, women, constituonal monarchy, Republic

Kaynakça

• Akagündüz, Ü. (2015). II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi
• Aydın, O. (1999). Yasal Açıdan Kadın İşgücü. Türkiye’de Kadın İşgücü Seminerleri, 1-2, İstanbul: TİSK Yayınları.
• Bianet Gazetesi (2022). 1908'in Kadınlar Açısından Anlamı: https://m.bianet.org/biamag/kadin/108437-1908-in-kadinlar-acisindan-anlami (21.07.2022).
• Caporal, B. (1982). Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Çakır, S. (1989a). Bir Osmanlı Kadın Örgütü: Osmanlı Müdâfaa-ı Hukuk-u Nisvan Cemiyeti,Tarih ve Toplum 11 (1), 16-21.
• Çakır, S.(1994b). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları
• Çolak,G. & Uçan,L.(2008). II. Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Basında Kadın Öncüler, İstanbul: Heyamola Yayınları. Doğanay, R., Çelik, A., & Özçelik, A. G. F. (Eds.). (2019). Rifat Özdemir’e Armağan.İstanbul: Hiperlink Yayınları Ercoşkun, T. (2021). İstanbul'da Hususi Ana Mektebi'(Ekim 1909), Tarih Araştırmaları Dergisi, 40(1),229-251. Erdem Y.T. (2013). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi.Ankara:TTK Yayınları
• Ergin, O. (1943). Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul: Osmanbey Matbaası
• Eyice, S. (2018). Darülfünundan Üniversiteye Geçiş Süreci: https://www.fikriyat.com/egitim/2018/08/01/darulfunundan-universiteye-gecis-sureci (18.06.2022).
• Fındıkoğlu, Z.F. (1940) Tanzimat’ta içtimai Hayat, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Fikriyat Dergisi (2019). Darülfünun: https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/bir-egitim-yuvasinin-tarihi-darulfunun (06.07.2022).
• Göktaş, D. (2019). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kadın Dernekleri ve Basın Bağlamında Toplumda Kadın Konusuna Yaklaşımı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(5), 519-527.
• Gülmez, A. (2021). Osmanlı Devleti’nde İdâdîler, Sinerji Uluslararası Alan Eğitimi Araştırmaları Dergisi 2.(2),106-131.
• İlyasoğlu, A.& İnsel, D. (1984). Türkiye'de Dergiler, Ansiklopediler (1849–1984). İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Karakışla, Y. S. (2005). Women, War and Work in the Ottoman Empire: Society for the Employment of Ottoman Muslim Women, 1916-1923. Ottoman Bank Archives and Research Centre.
• Keskin, T. (2005). Demet Dergisi’nde Kadın ve İlerleme Anlayışı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(37), 289-312. Kırca E.& Kevser Ş. (2015). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü
• Kocer, H. A. (1992). Türkiye’de Modern Egitimin Dogusu ve Gelisimi (1773-1923). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kurnaz, Ş. (1991a). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını (1839-1923), Ankara: TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Kurnaz, Ş.(1996b). Millî Mücadele'de Türk Kadını. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 34 (19),257-268.
• Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Kadın s.22
• Önhan, E. (1990). İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in İlanına Kadar Kadın Cemiyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi
• Özdemir, N. (2019a)."I. Dünya Savaşı’nda İstihlak-I Milli Kadınlar Cemiyeti’nin Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 36 (3),29-47.
• Özdemir, Ö. (2017). Kadınlık Yalnız Meyve Değildir: Kadınlar Dünyası Dergisinin Başyazılarında Kadın Kategorisinin İnşası. Fe Dergi, 9(1), 112-120.
• Özdemir,N.(2021b).Mütareke Döneminde Asri Kadın Cemiyeti’nin Faaliyetleri, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları-Recent Period Turkish Studies 39 (2),107-133.
• Saatçioğlu, K. (2019). Bir Terzinin Kitabı: Biçki Nazariyât ve Kavâidi, YEDİ: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 22(2), 103-112
• Sarıhan, Z. (2010). Kurtuluş Savaşı Kadınları, Ankara: Ulusal Eğitim Derneği Yayınları.
• Şakir,Ş. (2022). Feminizm sözcüğünü kullanmaktan çekinmeyen Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti kuruldu, https://catlakzemin.com/28-mayis-1913-feminizm-sozcugunu-kullanmaktan-cekinmeyen-osmanli-mudafaa-i-hukuk-i-nisvan-cemiyeti-kuruldu/ (26.06.2022).
• Temelkuran, T. (1970). Türkiye’de Açılan İlk Kız Öğretmen Okulu, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 36 (1), 61-62
• Tunaya, T.Z. (2004). Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Unat, N.A. (1982). Türk Toplumunda Kadın, İstanbul: Ekin Yayınları
• Yıldırım, N. (2014). Savaşlardan Türkiye’de Hemşirelik Tarihi Modern Hastanelere, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Yücekök, A. (1998). Tanzimat’tan Günümüze İstanbul’da STK’lar