OKUL YÖNETİCİSİ, ÖĞRETMEN VE VELİLERİN GÖRÜŞLERİNE GÖRE OKUL DEĞERLERİ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 184 - 210, 28.12.2023

Yavuz Selim Bulut Ramazan Alabaş

https://doi.org/10.47214/adeder.1359827

Öz

Bu araştırmanın amacı okul değerlerinin okul yöneticileri, öğretmenler ve velilerin görüşleri doğrultusunda belirlenmesidir. Araştırma nitel durum çalışması yaklaşımı ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi ile belirlenmiştir. Çalışma, Samsun ilinin Atakum, Bafra ve Ondokuzmayıs ilçelerinden seçilen ilkokul, ortaokul ve lise kademelerinden sosyoekonomik düzeyleri farklılık gösteren toplamda 28 okul içinden; 30 okul yöneticisi, 35 öğretmen ve 33 öğrenci velisi ile yürütülmüştür. Araştırmanın verileri yarı yapılandırılmış görüşme formları ile elde edilmiş, veriler betimsel analiz ve içerik analizi yaklaşımı ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda okul yöneticilerinin çoğunluğunun okullarında ilk sırada önemsenen değer olarak adalet değerini; eksikliğini hissettikleri değer olarak ise saygı ve başarı değerini daha sık ifade ettikleri ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin çoğunluğunun okullarında ilk sırada önem verilen değer olarak saygı ve dürüstlük değerini ve okullarında eksikliğini hissettikleri değer olarak ise çalışma azmi ve mutluluk değerlerini daha fazla belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. Veliler ise okullarda önemsenen değer olarak çalışkanlık ve saygı değerini, okullarda eksikliğini hissettikleri değer olarak da yaratıcılık değerini daha sık ifade etmişlerdir. Katılımcı görüşlerinde okuldaki değerlerin hayata geçirilmesinde ailenin önemi ortaya çıkmış ve öğretmenlerin rol model olarak değerleri hayata geçirilebildiği ifade edilirken, değerlerin hayata geçirilmesinin önünde en fazla engel teşkil eden unsurların ise medya ve ailenin değerlere karşı olumsuz tutumu olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Değer, okul değerleri, ilköğretim okulları, ortaöğretim okulları, yönetici, öğretmen, veli.

Kaynakça

• Acun, İ., Yücel, C., Önder, A. ve Tarman, B. (2013). Değerler: Kim ne kadar değer veriyor?. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 191-206.
• Akagündüz, Ü. (2015). Düşünce tarihimizin eğitimci simalarından Ayşe Sıdıka Hanım ve usul-i talim ve terbiye dersleri adlı eseri. Folklor/Edebiyat, 21(81), 87-106.
• Alabaş, R. (2020). Değerler açısından ilkokul ve ortaokul (2018) öğretim programları. H. Yolcu ve S. Oğuz Haçat (Ed.), Bilim insanı Dr. Mustafa Eski’ye armağan içinde (s.453- 474). Pegem Akademi.
• Allison, M., & Kaye, J. (2015). Strategic planning for nonprofit organizations: A practical guide and workbook (3rd ed.). Wiley.
• Argandoña, A. (2003). Fostering values in organizations. Journal of Business Ethics, 45, 15–28.
• Aslan, M., Özer, N. & Ağıroğlu Bakır, A. A. (2009). Okul kültürüne ilişkin yönetici ve öğretmen görüşleri: Nitel bir araştırma. İlköğretim Online, 8(1), 268-281.
• Balcı, F. A. ve Yanpar Yelken, T. (2010). İlköğretim öğretmenlerinin “değer” kavramına yükledikleri anlamlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 81- 90.
• Bartan, S. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin değerler ve değerler eğitimi hakkındaki görüşleri ile sınıf içi uygulamalarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi.
• Bayırlı, H., Doruk, O. ve Tüfekci, A. (2020). Teachers’ views on values education: Case of Afyonkarahisar province. Journal of Qualitative Research in Education, 8(3), 865-894. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.8c.3s.5m
• Berson Y, & Oreg S. (2016). The role of school principals in shaping children’s values. Psychological Science, 27(12), 1539-1549. https://doi.org/10.1177/0956797616670
• Boydak Özan ve Öztürk (2018). Manager’s opinions on the effect of teachers’ values on school stakeholders. Inonu University Journal of the Graduate School of Education, 5(10), 18-32. https://doi.org/10.29129/inujgse.408146
• Cice, Y., ve Özgan, H. (2017). Değerler eğitimi uygulamalarının değerlendirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin okul çalışma ekibinin görüşleri. Ekev Akademi Dergisi, 21(70), 101-120.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education (6th ed.). Routledge.
• Creswell, J.W. (2007). Qualitative inquiry& research design choosing among five approaches (2nd ed.). SAGE Publications.
• Çelik, V. (2015). Örgütsel unutma. İ. Aydın ve Ş. Çınkır (Ed.), Prof. Dr. İbrahim Ethem Başaran’a Armağan: Eğitimde 52 Yıl içinde (s.180-188). Pegem Akademi.
• Çelikkaya T. ve Filoğlu S. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değere ve değer eğitimine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,14(4), 1541-1556.
• Çelikkaya, T. ve Kürümlüoğlu, M. (2017). Veliler, öğrenciler ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin 2005 programdaki değerlere ilişkin değer hiyerarşileri, gerekçeleri ve önerileri. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(8), 243-264. https://doi.org/10.20860/ijoses.338565
• Çelikkaya, T. ve Yılmaz, T. (2017). Değerler eğitimine ilişkin öğretmen, öğrenci ve velilerin karşılıklı beklentileri. Researcher: Social Science Studies, 5(9), 395-416.
• Daniel, E., Hofmann-Towfigh, N. & Knafo, A. (2013) School values across three cultures : A typology and ınterrelations. SAGE Open, 3(2), 1-16. https://doi.org/10.1177/21582440134824
• Deal, T. E., & Peterson, K. D. (1999). Shaping school culture: The heart of leadership. Jossey-Bass Publishers.
• Demir, G. T. (2018). Investigation of the values of “patriotism, independence, freedom” in the statements published in the journal of Resimli Mecmua, International Journal of Eurasia Social Sciences, 9(32),1066-1076.
• Farooqui, M. S., & Nagendra, A. (2014). The impact of person organization fit on job satisfaction and performance of the employees. Procedia Economics and Finance, 11, 122-129. https://doi.org/10.1016/S2212-5671(14)00182-8
• Fichter, J. (2001). Sosyoloji nedir?. (Çev. N. Çelebi). Anı Yayıncılık.
• Fidan M. (2015). Öğretmen algılarına göre ilköğretim kurumlarındaki örgütsel değerler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11(2), 335-348.
• Finegan J. E. (2000). The impact of person and organizational values on organizational commitment. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 73, 149-69. https://doi.org/10.1348/096317900166958
• Genç, Ç. (2016). Kurum kültürü ve değerlerine yönelik çalışan farkındalığı: Özel bir eğitim kurumunda uygulama örneği. Selçuk İletişim, 9(2), 116-137.
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B. ve Taşğın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma (2. Baskı). Seçkin
• Gündüz, M. (2016). Ahlâk sosyolojisi (3. Baskı). Anı yayıncılık.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Felsefe-yöntem-analiz. Seçkin Yayıncılık.
• Hofmann-Towfigh, N. (2007). Do students’ values change in different types of schools? Journal of Moral Education, 36(4), 453-473. https://doi.org/10.1080/03057240701688010
• Husu, J. (2006). Teacher ethics and the educative importance of school values. İn M. Talib, (ed.), Diversity- a challenge for educators. (p. 85–107). Finnish Educational Research Association.
• Kaçmaz, E. (2015). Kamu ortaokullarında görevli öğretmenlerin örgütsel değerlere ilişkin algıları (Diyarbakır örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Zirve Üniversitesi.
• Kamer, S. T. ve Şahin, M. (2021). Değerlere ve değerler eğitimine ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri. Millî Eğitim, 50(230), 725-744. https://doi.org/10.37669/milliegitim.705356
• Karamustafaoğlu, S. ve Amanat, G. (2017). Sınıf öğretmenlerinin değerler eğitimi hakkındaki görüşleri. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-15.
• Karatekin, K., Gençtürk, E. ve Kılıçoğlu, G. (2013). Öğrenci, sosyal bilgiler öğretmen adayı ve öğretmenlerinin değer hiyerarşisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 411-459.
• Kaysılı, A. (2020). Okul kültürünün sosyal inşası bir eğitim antropolojisi araştırması. Pegem Akademi.
• Kuzu Jafari, K. & Demirel, M. (2019). Okul öncesi öğretmenlerin değerler eğitimi hakkındaki görüşleri. International Journal of Early Childhood Education Studies, 4(1), 13-35.
• Küçükçene, M. & Aydoğan, İ. (2018). Eğitim yönetiminde adaletin önemi ve gerekliliği üzerine bir inceleme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 641-664.
• Külünkoğlu, T. (2017). Ortaokul öğretmenlerinin öğretmene saygı değerine ilişkin görüşleri. Asya Studies Akademik Sosyal Araştırmalar, 1, 11-22.
• Lalek, M. (2007). Resmi ve özel ilköğretim okullarında örgütsel değerler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Lazaridou, A. (2007) Values in principals’ thinking when solving problems, International Journal of Leadership in Education, 10(4), 339-356, https://doi.org/10.1080/13603120701381758
• Memişoğlu, H. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine göre değerler eğitimi. International Journal of Social Science, 58, 47-63.
• Meydan, A. Aktepe, V. ve Durmaz, A. (2015). Okul ortamında kazandırılması hedeflenen değerlere yönelik öğrenci görüşlerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 2(2), 43-54.
• Nartgün, Ş. & Kaya, A. (2016). Özel okul velilerinin beklentileri doğrultusunda okul imajı oluşturma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 153-167.
• Önder, C. F. & Sarı, M. (2009). The quality of school life and burnout as predictors of subjective well-being among teachers. Educational Sciences: Theory and Practice, 9(3), 1223-1235.
• Özen, R. (2008). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel değerlere ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 41-52.
• Özdemir, C. (2001). Kimlik ve söylem. Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 107-122.
• Pang, N. S. K. (1996). School values and teachers’ feelings: A LISREL model. Journal of Educational Administration, 34(2), 64–83. https://doi.org/10.1108/09578239610112114
• Patton, M.Q (2002). Qualitative research & evaluation methods(3rd ed.). Sage Publications Inc.
• Posner, B.Z. (2010), Another look at the impact of personal and organizational values congruency, Journal of Business Ethics, 97(4),535-541.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş: Nicel ve nitel yaklaşımlar. Siyasal Kitapevi.
• Schein, E. H. (2004). Organizational culture and leadership (3rd Ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
• Schneider, M., Marschall, M., Teske, P. & Roch, C. (1998). School choice and culture wars in the classroom: What different parents seek from education. Social Science Quarterly, 79(3), 489-501.
• Selvitopu, A., Bora, V. ve Taş, A. (2014). Ortaöğretim öğrencilerine kazandırılması geren değerlere ilişkin velilerin okuldan beklentileri. K.Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(3), 979-994.
• Sezgin, F. (2014). Örgüt kültüründe değerler ve değerlere dayalı okul yönetimi. N. Güçlü (Ed.), Okul Kültürü içinde. (s.125-152). Pegem Akademi.
• Stolp, S., & Smith, S. (1995). Transforming school culture: Stories, symbols, values and the leader’s role. ERIC Clearinghouse on Educational Management.
• Tağraf, H., Şahin, İ. & Özkan, A. M. (2016). Çalışanların örgütsel adalet ağları ve performans arasındaki ilişki: Bir sağlık kuruluşunda araştırma. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(2), 67-81.
• Taşdan, M. (2010). Türkiye’deki resmi ve özel ilköğretim okulu öğretmenlerinin bireysel değerleri ile okulun örgütsel değerleri arasındaki uyum düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 16, 113–148.
• Tay, B. & Yıldırım, K. (2009). Sosyal bilgiler dersinde kazandırılması amaçlanan değerlere ilişkin veli görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), 1499-1542.
• Treviño, L. K., Hartman, L. P., & Brown, M. (2000). Moral person and moral manager: How executive develop a reputation for ethical leadership. California Management Review, 42(4), 128-142.
• Turan, S. & Aktan, D. (2008). Okul hayatında var olan ve olması düşünülen sosyal değerler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 227-259.
• Ulusoy, K. & Dilmaç, B. (2014). Değerler Eğitimi. Pegem Akademi.
• Ulusoy, K. & Arslan, A. (2016). Değerli bir kavram olarak değer ve değerler eğitimi. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Farklı yönleriyle değerler eğitimi içinde (s.1-16). Pegem Akademi.
• Uygun, S. (2004). Üniversite gençliğinin yabancılaşması. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 57, 231-235.
• Uygun, K., Şener, N. ve Arslan, Ö. (2022). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında tasarruf ve eşitlik değerlerinin incelenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED), 6(2), 1-13. https://trdoi.org/10.26023458/uled.1202996
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
• Vatandaş, C. (2003). Toplumsal bir değer olarak “yardımlaşma” ve “dilenciler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 149-160.
• Yazıcı, M. (2014). Değerler ve toplumsal yapıda sosyal değerlerin yeri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 209-223.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. Basım). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, T. (2009). İlköğretim okulu yöneticilerinin kişisel ve örgütsel değer uyumunun örgütsel adanma ve yabancılaşma üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi.
• Yıldırım, Y. (2012). Öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre bir ilköğretim okulunun kurumsal değerlerinin belirlenmesi; öğretmen ve öğrencilerin sahip oldukları değerlerin farklı olma nedenlerinin incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 3(6), 129-158.
• Yılmaz, K. (2006) İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerine göre kamu ilköğretim okullarında bireysel ve örgütsel değerler ve okul yöneticilerinin okullarını bu değerlere göre yönetme durumları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi.
• Yiğittir, S. (2010). İlköğretim öğrenci velilerinin okullarda kazandırılmasını arzuladığı değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(19), 207-223.
• Yinilmez Akagündüz, S. (2017). Ahlaklı yurttaş. Yeni İnsan Yayınevi.
• Zabun, B. (2013). Değerlerin sosyolojik öğretimi: Ortaöğretim sosyoloji dersi öğretim programında yer alan değerlerin analizi. Akademik Bakış Dergisi, 38, 1-11.