İstanbul İli Karaköy Bölgesi’nin Görsel Peyzaj Değerlendirmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 15 - 39, 25.12.2023

Muhammet Mustafa Ateş , Tuğba Kiper

Öz

Görsel peyzaj değerlendirmesi çalışmaları, çevreye ilişkin fiziksel özellikler ile beğeniye yönelik insan algısı arasındaki ilişkiyi temel alarak, manzara kalitesinin tanımlanmasını içermektedir. Bu durum, peyzaj planlama ve tasarım süreçlerinde kişilerin mekansal tercihlerinin belirlenmesinde etkilidir. Bu amaçla çalışmada; "Görsel peyzajın tanımlanması ve değerlendirilmesi, mekan tercihlerinde belirleyici olup, planlama ve tasarım çalışmalarında dikkate alınmalıdır” öngörüsü ile doğal ve tarihi dokusu ile ön plana çıkmış İstanbul İli Karaköy bölgesinin görsel peyzaj kalitesinin belirlenmesi hedeflenmiştir. İlgili hipotez kapsamında; İstanbul İli Karaköy özelinde; "Bir manzarada uzman ve gözlemci gruplarının dikkatini çeken görsel parametreler nedir?" ile "Uzman ve gözlemcilerin algısında görsel yönden çekicilik gösteren alanlar hangileridir?" sorularına yanıt aranmaktadır. Çalışmada Görsel Peyzaj Analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu amaçla; uzman (25 kişi) ve gözlemci grubundan (75 kişi) oluşan toplam 100 kişilik katılımcının, Karaköy’ü görsel peyzaj açısından algısal olarak değerlendirilmesi sağlanmıştır. Katılımcılar, Karaköy’ün çeşitli noktalarından çekilen 25 adet fotoğrafı 9 adet parametre (doğal-yapay, heyecan verici-sıkıcı, uyumlu-uyumsuz, bakımlı-bakımsız, düzenli-düzensiz, açık okunabilir-karmaşık, hareketli dinamik-durağan, yoğun-seyrek ve manzara güzel-manzara güzel değil) temelinde 5'li Likert ölçeği kullanılarak değerlendirmiştir. Uzman ve gözlemci gruptan oluşan kişilerin görsel peyzaj algılarına ilişkin yapılan değerlendirmeler, tanımlayıcı istatistikler çerçevesinde yorumlanmıştır. Çalışma sonucunda, Karaköy özelinde mekansal tercihlerde uzman ve gözlemci grubu yardımıyla görsel bakımdan yüksek nitelikli peyzajlar tanımlanmış, mekan tercihleri ile parametreler arasındaki ilişkiler belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Görsel peyzaj, Görsel peyzaj değerlendirmesi, Mekansal tercih, İstanbul/Karaköy

Kaynakça

• Acarlı, B., Kiper, T., Korkut, A. (2018). Kent meydanlarının fiziksel mekân kalitesi: İstanbul Taksim Meydanı ve yakın çevre. Kent Akademisi, 11 (33), 29-41. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/671672
• Adıgüzel, E. (2019). Bursa ili Gölbaşı Göleti’nde rekreasyonel ve turistik alanların görsel peyzaj kalitesi yönünden değerlendirilmesi rekreasyonel ve turistik etkinliklerin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Anonim, (2016a). Kentsel Tasarım Rehberleri Cilt1, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ve T.C. Çevre Şehircilik Bakanlığı, Ankara
• Anonim, (2016b). Kentsel Tasarım Rehberleri Cilt 2, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ve T.C. Çevre Şehircilik Bakanlığı, Ankara.
• Arriaza, M., Canas-Ortega, J.F., Canas-Madueno, J.A. ve Ruiz-Aviles, P. (2004). Assessing the visual quality of rural landscapes. Lanscape and Urban Planning, 69, 115-125. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2003.10.029
• Arriaza, M., Cañas-Ortega, J.F., Cañas-Madueño, J.A., Ruiz-Aviles, P. (2004). Assessing the visual quality of rural landscapes. Landsc. Urban Plan., 69, 115–125. https://doi.org/ 10.1016/j.landurbplan.2003.10.029.
• Aşur, F. veAlphan, H.(2018). Görsel peyzaj kalite değerlendirmesi ve alan kullanım planlamasına olan etkileri. YYÜ Tar Bil Derg.,28(1), 117-125. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/461999.
• Atıcı, M. (2019). Karaköy’de turizm odaklı dönüşümün 19. yüzyıl yapıları üzerinden incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aytaş, İ. ve Uzun, S. (2015). Determining visual landscape quality of pedestrian areas in Düzce city center. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 65(1), 11-29.
• Bentley, I. (1985). Responsive Environments: A Manual for Designers. The Architectural Press, London.
• Bernasconi, C., Strager, M. P., Maskey, V., Hasanmyer, M. (2009). Assesing public preferences for design and environmental attributes of an urban automated transportation system. Landscape and Urban Planning, 90: 155-167. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2008.10.02. Carmona, M., Heath, T., Oc, T., Tiesdell, S. (2003). Public places, urban spaces. Architectural Press, Oxford.
• Clay, G.R. ve Danıel, T.C. (2000). Scenic landscape assessment: the effects of land management jurisdiction on public perception of scenic beauty.Landscape and Urban Planning 49, 1-13.https://doi.org/10.1016/S0169-2046(00)00055-4.
• Çakcı, I. (2007). Peyzaj Planlama çalışmalarında görsel peyzaj değerlendirmesine yönelik bir yöntem araştırması.Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çal, N. (2014). Antalya Konyaltı Plajı rekreasyonel kullanım özelliklerinin peyzaj mimarlığı açısından irdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Çelik, M. (2013). Kent parklarının görsel peyzaj algısının Denizli İli örneğinde irdelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Demirhan, T. (2021). Kıyı bölgesinde görsel peyzaj kalitesinin incelenmesi İstanbul – Kısırkaya örneği. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Düzgüneş, E. ve Demirel, Ö. (2015). Milli parklarda doğal ve kültürel kaynak değerlerinin görsel peyzaj kalite yönünden değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Sanat Ve Tasarım Dergisi. 5(12), 13-23. http://abakus.inonu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11616/4965/Makale.pdf?Sequence=1&isAllowed=y.
• Erdi, O. (2018). Güzelcehisar (Bartın İli) kıyı yerleşiminde görsel peyzaj değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• García- Abril A., Grande, M A., Mauro, F. , Silva, M., Salinas, E. (2019). The visual landscape as a resource and its integration in forestry activities. Reflections for boreal forests. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science (p.392), https://doi.org/10.1088/1755-1315/392/1/012031.
• Gobster, P.H., Ribe, R.G., Palmer, J.F. (2019). Themes andtrends in visual assessment research: ıntroduction to the landscape and urban planning special collection on the visual assessment of landscapes. Landscape and Urban Planning, 191, 103635. https://doi.org/10.1016/ j.landurbplan.2019.103635.
• Huang, J. (2014). Landscape visual quality assessment in Washtenaw county. MI. School of Natural Resources and Environment University of Michigan, 18-1. https://imagininc.wildapricot.org/resources/SPPC/2015/papers/jiawei_huang_presentation.pdf.
• Irmak, M.A. ve Yılmaz, H. (2010). Farklı peyzaj karakter alanlarına göre doğal ve kültürel kaynak değerlerinin görsel analizi: Erzurum örneği. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(2), 45-55. https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-dd341ac7-64c0.pdf.
• Kiper, T., Korkut, A., ve Topal, T.Ü. (2016). Kıyıköy örneğinde ekoturizm planlamasına yönelik görsel peyzaj analizinin uygulanması. NKUBAP.00.18.AR.14.10 No'lu Namık Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi.
• Kiper, T., Korkut, A., ve Topal, T.Ü.(2017). Görsel peyzaj kalite değerlendirmesi: KıyıköyÖrneği.KSÜ Doğa Bil.Dergisi,20(3),258-269. https://doi.org/10.18016/ksudobil.289463.
• Kuter, N. ve Aytaş, İ. (2013). Görsel peyzaj kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler. Peyzaj Mimarlığı 5. Kongresi, (s. 737-753). Adana.
• Makhdoum, M. (2006). Arazi etüt merkezi (Altıncı baskı), Tahran Üniversitesi Yayınları, Tahran.
• Michael, B., Vicky, S. ve Michael, S. (2002). Residential real estate prices: a room with a view.Journal of Real Estate Research, 23(1-2), 129-138. https://doi.org/ 10.1080/ 10835547. 2002.12091077.
• Nijhuis, S. (2016). Applications of GIS in landscape design research.Research in Urbanism Series, 4(1), 43-56. https://doi.org/10.7480/rius.4.1367.
• Ode ,A., Tveit, M.S., Fry, G. (2008). Capturing landscape visual character using ındicators: touching base with landscape aesthetic theory. Landscape Research, 33(1), 89-11. https://doi.org/10.1080/01426390701773854.
• Ode, Å., Hagerhall, C.M., Sang, N. (2010). Analysing visual landscape complexity: theory and application. Landscape Research, 35(1), 111-131. https://doi.org/10.1080/01426390903414935.
• Özhancı, E. ve Yılmaz, H. (2011). Rekreasyon Alanlarının görsel peyzaj kalitesi yönünden değerlendirilmesi: Erzurum örneği. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(2), 67-76. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/89085.
• Palmer, J.R ve Hoffman, E. (2001). Rating reliability and representation validity in scenic landscape assessments. Landscape and urban planning. 54, 149-161.https://doi.org/10.1016/S0169-2046(01)00133-5.
• Plieninger, T., Bieling, C., Fagerholm, N., Byg, A., Hartel, T., Hurley, P., López Santiago, C.A., Nagabhatla, N., Oteros-Rozas, E., Raymond,C.M., van der Horst, D., Huntsinger, L. (2015). The role of cultural ecosystem services in landscape management and planning. Current Opinion in Environmental Sustainability, 14, 28-33. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2015.02.006
• Ramírez, Á., Ayuga-Téllez, E., Gallego, E., Fuentes, J.M., García, A.I. (2011). A simplified model to assess landscape quality from rural roads in Spain. Agric. Ecosyst. Environ. 142, 205–212. https://doi.org/10.1016/j.agee.2011.05.007.
• Sibille, A.D.C.T., Cloquell-Ballester, V.A., Cloquell-Ballester, V.A., Darton, R. (2009). Development and validation of a multicriteria indicator for the assessment of objective aesthetic impact of wind farms. Renew. Sustain. Energy Rev., 13, 40–66. https:// doi. org/ 10.1016/j.rser.2007.05.002.
• Tempesta, T. ve Vecchiato, D. (2022). An explorative analysis of the ınfluence of landscape visual aesthetic quality on food preferences in ıtaly: a pilot study. Foods. 11(12), 1779. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/pmc9222271/
• Terkenli, T. S. (2008). Tourism and landscape. A. A. Lew, C. M. Hall, M. Williams (Eds.), A companion to tourism (pp. 339–348). John Wiley & Sons. https://doi.org/10.1002/9780470752272.ch27.
• Tieskens, K.F., Van Zanten, B.T., Schulp, C.J.E., Verburg, P.H. (2018). Aesthetic appreciation of the cultural landscape through social media: An analysis of revealed preference in the Dutch river landscape. Landsc. Urban Plan. 177, 128–137. https://doi.org/ 10. 1016/ j. landurbplan.2018.05.002.
• Trent, R.B., Neumann, E., Kvashny, A. (1987). Presentation mode and question format artifacts in visual assessment research. Landsc. Urban Plan., 14, 225–235. https://doi.org/10.1016/0169-2046(87)90032-6.
• Tüfekçioğlu, H.K. (2008). Tarihsel çevrede görsel peyzaj kalite değerlendirmesi İstanbul Yedikule örneği.Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tveit, Å., Mari, S., Sang, O., Hagerhall, C.M. (2019). Scenic beauty: visual landscape assessment and human landscape perception. Environmental Psychology, L. Steg, A.E. van den Berg, J. de Groot (Eds.), Environmental Psychology (p.45-54). John Wiley & Sons, https:// doi. org/ 10.1002/9781119241072.ch5.
• Uzun, O. and Muderisoğlu, H. (2011). Visual landscape quality in landscape planning: Examples of Kars and Ardahan cities in Turkey. African Journal of Agricultural Research, 6 (6), 1627–1638. https://doi.org/0.5897/AJAR10.657.
• Uzun, F.Ç. (2018). Kastamonu tabiat parklarının görsel kalite analizi. Yüksek Lisans Tezi,Kastamonu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kastamonu.
• Van der Voort, T.J.M., Van Wegen, H.B.R. (2005). Architecture in use: An Introduction to the Programming, Design and Evalution of Buildings. Architectural Press, Netherlands.
• Wherrett, J.R. (1998). Natural Landscape Scenic Preference: Techniques for Evaluation and Simulation. Ph.D. Thesis, Robert Gordon University, Aberdeen, Scotland.
• Wu, Y., Bishop, I., Hossain, H., Sposito, V. (2006). Using GIS in landscape visual quality assessment. Applied GIS, 2 (3), 18.1–18.20. https://www.yumpu.com/en/document/view/42571164/using-gis-in-landscape-visual-quality-assessment-monash-
• Yakan, O.E. (2018). Güzelcehisar (Bartın İli) kıyı yerleşiminde görsel peyzaj değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Zhu,Z., He, Q., Zhu, X. (2022). Spatial analysis for the landscape visual aesthetic quality of urban residential districts based on 3D city modeling. Sustainability, 14(18), 11500, https://doi.org/10.3390/su141811500.