Okul Yöneticilerinin Liderlik Tarzları, Okul İklimi Ve Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 28 - 40, 30.12.2022

Mustafa Kocaoğlu , Seyithan Demirdağ

Öz

Okul içinde ve dışında çok büyük görev ve sorumluluklar yüklenen ve sürekli bir hedefe ulaşılması istenilen öğretmelerin tüm bu sorumlulukları yerine getirirken sorunlarla karşılaşması oldukça olası bir durumdur. Okul yöneticilerinin liderlik tarzları ve okulun iklimi öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini etkileyebilir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı okul yöneticilerinin liderlik tarzları, okul iklimi ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Çalışma, nicel araştırma desenlerinden genel tarama modeli ile yapılmıştır. Çalışmadaki katılımcılar seçkisiz olmayan (non-random) örnekleme yöntemlerinden olan uygun örnekleme tekniği ile belirlenmiş olan 478 öğretmenden oluşmaktadır. Çalışmadaki veriler veriler “Liderlik Tarzı Davranış Ölçeği”, “Okul İklim ve Desteği” ve “Tükenmişlik Ölçeği” ile elde edilmiştir. Toplanan verilerin analizinde betimsel ve çıkarımsal istatistiksel yöntemler kullanılmıştır. Liderlik tarzları, okul iklimi ve tükenmişlik arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığını belirmek amacıyla Pearson korelâsyonu analizi uygulanmıştır. Okul yöneticilerinin liderlik tarzları ile okul ikliminin, öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini yordayıp yordamadığını tespit etmek amacıyla çoklu doğrusal regresyon analizi uygulanmıştır. Bulgulara göre katılımcılar, okul iklimi ile okul yöneticilerinin liderlik tarzlarını yüksek düzeyde algıladıklarını belirtmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Liderlik tarzları, okul iklimi, tükenmişlik, öğretmenler

The Relationship Between School Administrators' Leadership Styles, School Climate and Teachers' Burnout Levels

Öz

It is quite possible that teachers, who have great duties and responsibilities inside and outside the school, and who want to achieve a permanent goal, encounter problems while fulfilling all of their responsibilities. Leadership styles of school administrators and school climate can affect teachers' burnout levels. In this context, the aim of this study is to examine the relationship between school administrators' leadership styles, school climate and teachers' burnout levels. The study was conducted with the general screening model, one of the quantitative research designs. The participants in the study consisted of 478 teachers who were determined by the convenient sampling technique, which is one of the non-random sampling methods. The data in the study were obtained with the "Leadership Style Behavior Scale", "School Climate and Support Scale", and "Burnout Scale". Descriptive and inferential statistical methods were used in the analysis of the collected data. Pearson correlation analysis was applied to determine whether there is a significant relationship between leadership styles, school climate and burnout. Multiple linear regression analysis was applied to determine whether school administrators' leadership styles and school climate predict teachers' burnout levels. According to the findings, the participants stated that they perceived the school climate and the leadership styles of the school administrators at a high level.

Anahtar Kelimeler

Leadership styles, school climate, burnout, teachers

Kaynakça

• Alioğulları, Z. D. (2012). Örgütsel sessizlik ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alpay, M. Ü. (2019). Ortaokul yöneticilerinin liderlik stillerinin okul iklimi açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksel, İ. (2010). Liderlik teorileri, liderlik ve motivasyon geleneksel ve güncel yaklaşımlar (s. 33-61). Ankara: Nobel Yayım Dağıtım.
• Antoniou, A. S., Polychroni, F., & Vlachakis, A. N. (2006). Gender and age differences in occupational stress and professional burnout between primary and high-school teachers in Greece. Journal of Managerial Psychology,21(7), 682-690.
• Antoniou, A. S. Ploumpi, A., & Ntalla, M. (2013). Occupational stress and professional burnout in teachers of primary and secondary education: The role of coping strategies. Psychology, 4(3), 349.
• Ardıç, K., & Polatcı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerinde bir uygulama (goü örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 69-96.
• Ardahan, M., & Konal, E. (2017). Hemşirelikte yöneticilik ve liderlik. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 140-147.
• Aydemir, C. (2018). Çalışanların tükenmişlik düzeylerini yöneticilerinin cinsiyetine göre incelemeye yönelik bir araştırma. Uluslararası Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Yeni Ufuklar Kongresi Bildiriler Kitabı, s. 319-330, İstanbul.
• Bakkal, M. (2019). Okul müdürlerinin eğitimsel liderlik standartlarını karşılama düzeyleri ile öğretmenlerin okul iklimi algıları ve motivasyonları arasındaki ilişki: Sultanbeyli ilçesi örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bolat, O. (2011). İş yükü, iş kontrolü ve tükenmişlik ilişkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2), 87-101.
• Bono, J. E., Hooper, A. C., & Yoon, D. J. (2012). Impact of rater personality on transformational and transactional leadership ratings. The Leadership Quarterly, 23(1), 132-145.
• Bursalıoğlu, Z. (2015). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak,E.K., Akgün,Ö.E., Karadeniz,Ş., & Demirel,F. (2016). bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Canlı, S. (2016). Okul müdürlerinin öğretmenlere güveninin okul iklimine etkisi. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Carmona, M. G., Marin, D. M., & Aguayo, R. (2019). Burnout syndrome in secondary school teachers: A systematic review and meta-analysis. Social Psychology of Education, 1(22), 189-208.
• Cohen, J., Mccabe, E. M., Michelli, N. M., & Pickeral, T. (2009). School climate: Research, policy, practice and teacher education. Teachers College Record, 111(1), 180-213.
• Çalık, T. & Kurt, T. (2010). Okul iklimi ölçeği’nin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 35(137), 167-180.
• Çapri, B. (2006). Tükenmişlik ölçeğinin türkçe uyarlaması: Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), 62-77.
• Demirdağ, S. (2018). Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Dessler, G. (1998). Management, USA: Prentice-Hall International, Inc.
• Dilts, R. (1996). Visionary leadership skills. California: Meta Publications.
• Dincerol, C. (2013) Tükenmişlik sendromunun mesleki tükenmişlik ve iş tükenmişliği açısından incelenmesi: Öğretmenler üzerinde bir uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Durak, H. Y., & Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(2), 759-788.
• Durmuş, E., Aypay, A., & Aybek, E. C. (2017). Okul tükenmişliğini önlemede ebeveyn izlemesi ve olumlu okul iklimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 23(3), 355-386.
• Ekşi H., Türk T. & Avcu A. (2017). Maryland güvenli ve destekleyici okul iklim ölçeği (mgdoı)’nin Türk kültürüne uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 1882-1899.
• Eren, E. (1993). Yönetim psikolojisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Ergun Özler, D. N. (2012). Örgütsel davranışta güncel konular. Bursa: Ekin Basın Yayım Dağıtım.
• Ertürk, E., & Keçecioğlu, T. (2012).Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyi arasındaki ilişkiler: Öğretmenler üzerinde örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış Dergisi, 12(1),39-52.
• Getmez, D. (2018). Okul müdürlerinin iletişim becerileri ile okul iklimi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Marmara Üniversitesi Eğitim Yönetimi Ve Denetimi Ortak Yüksek Lisans Programı.
• Grayson, J. L., & Alvarez, H. K. (2008). School climate factors relating to teacher burnout: a mediator model. Teaching And Teacher Education, 24(5), 1349-1363.
• Güzel, T. (2011). Liderlik davranışlarının orta düzey yöneticiler üzerindeki etkisi ve yöneticilerin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi; Kuşadası otel işletmelerinde bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2), 279-296.
• Gümüşsoy, Y. (2014). İlköğretim okulu öğretmenlerinde tükenmişliğin işten ayrılma niyetine etkileri: Aksaray ili örneği. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güney, S. (2015). Liderlik. (2. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gündüz, G. (2018). Öğretmenlerin Çalıştıkları okullardaki örgüt iklimine yönelik algıları: denizli baklan ilçesi örneği. Tezsiz Yüksek Lisans Projesi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Gökkaya E. (2014). Rotasyona uğrayan okul yöneticilerinde iş doyumu ve tükenmişlik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hoy, W. K., & Miskel, C. G. (2012). Eğitim yönetimi (çev. ed. S. Turan). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Işıkhan, V. (2016). Çalışanlarda tükenmişlik sendromu, akciğer kanserinde destek tedavisi. TÜSAD Eğitim Kitapları Serisi.
• Izgar, H. (2000). Okul yöneticilerinin tükenmişlik düzeyleri nedenleri ve bazı etken faktörlere göre incelenmesi Yayınlanmış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İraz, R., & Ganiyusufoğlu, A. (2011). Örgütlerde mesleki tükenmişlik ve akademisyenler üzerinde bir uygulama. Sakarya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11(21), 451-472.
• Jago, A. G. (1982). Leadership: Perspectives in theory and research. Management Science, 28(3), 315–336.
• Joo, M.T.H. (2014). The influence of multi-frame leadership style on organizatıonal climate in a private university in Malaysiya: A case study. Unpibleshed Doctoral Thesis, Institute of Educational Leadership University of Malaya, Kuala Lumpur.
• Karip, E. (1998). Dönüşümcü liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 6(1), 443-465.
• Kaya, Y. K. (1991). Eğitim yönetimi. Ankara: Bilim Yayınları.
• Kaya, Ç. (2002). Liderler: Liderliğe giden yollar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Keskin Başyiğit, E. (2019). Öğretmenlerin okul öncesi yöneticilerinin liderlik tarzlarına ilişkin görüşleri. Yüksek Lisans Projesi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kılıç, H. (2017). Okul müdürlerinin liderlik tarzlarının öğretmenlerin tükenmişlik düzeyine etkisinin incelenmesi: Malatya ili örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Türk Hava Kurumu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızıltaş, E. (2010). Yöneticilerin liderlik tarzlarına göre girişimcilik özelliklerinin incelenmesi: Turizm sektöründe bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ayonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, İşletme Anabilim Dalı.
• Korkmaz, M. (2005). Okul yöneticilerinin yetiştirilmesi: sorunlar-çözümler ve öneriler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (3), 237-252.
• Koçel, T. (2010). İşletme yöneticiliği. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Koçel, T. (2001). İşletme yöneticiliği, yönetim organizasyon, organizasyonlarda davranış, klasik-modern-çağdaş ve güncel yaklaşımlar. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal Of Occupational Behavior, 2(2), 99-113.
• Maslach, C. (2003). Job burnout: New directions in research and ıntervention, Current Directions İn Psychological Science, 12(5),189-192.
• Ogbonna, E., & Harris, L. C. (2000). Leadership style, organizational culture and performance: Empirical Evidence from UK companies. International Journal of Human Resource Management, 11(4), 766-788.
• Özalp İ. & Öcal H. (2000). Örgütlerde dönüştürücü (transformational) liderlik yaklaşımı. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 207-226.
• Özdemir,S., Sezgin, F., Şirin, H., & Karip, E. (2010). İlköğretim okulu öğrencilerinin okul iklimine ilişkin algılarını yordayan değişkenlerin incelenmesi. Hacetepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(38), 213-224.
• Pennix, G. E. (2009). A study of teacher perceptions of the relationship between leadership styles of principals in high and low performing West Virginia elementary schools. West Virginia University.
• Pınes, A. M. (2003). The relationship between career and couple burnout: ımplications for career and couple counseling. Journal of Employment Counseling, 40 (2), 50 – 64.
• Schein, Edgar H. (1985). Organizational culture and leadership. a dynamic view, San Francisco: Jossey-Bass.
• Sirisookslip, W. (2015). The ımpact of leadership styles of school administrators on affecting teacher effectiveness. Procedia, 1031-1037.
• Subedi, B. P. (2016). School leadership, school climate and school performance: experiences of some Asian countries. İnternational Journal of Development Research, 6(5), 7928-7936.
• Şahin, S. (2003). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ile okul kültürü arasındaki ilişkiler.
• Şenel, T. (2015). İlkokullarda okul iklimi ile okul etkililiği arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
• Şentürk, C. (2012). İlköğretim okulu müdürlerinin liderlik davranışları ile okul iklimi arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 29-47.
• Şişman, M., & Turan, S. (2004). Eğitim ve okul yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Taş, A., Çelik, K., & Tombul E. (2007) Yeni ilköğretim programlarının uygulandığı ilköğretim okullarındaki yöneticilerin liderlik tarzları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 85-89.
• Terzi, A. R. (2018). Kuramdan araştırmaya okul iklimi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Terzi, A. R., ve Kurt, T. (2005). İlköğretim okulu müdürlerinin yöneticilik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel bağlılığına etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 33(166), 98-112.
• Tezci, E. (2009). Teachers Effect on ICT Use İn Education: The TurkeySample. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1(1), 1285-1294.
• Tuncer, T. (2020). Okul yöneticilerinin liderlik tarzlarının örgüt kültürüne etkisi Isparta ili örneği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Tunçer, P. (2012). Yönetim ve organizasyon. İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Ulutaşdemir, N. (2012). Kilis kent merkezinde görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Way, N., & Reddy, R. (2007). Students perception of school climate during the middle school years: associations with trajectories of psychological and behavioral adjustment. Amerikan Journal of Community Psychology, 40 (3), 194-213.
• Varlı, S. (2015). İlkokul müdürlerinin liderlik davranışları ile okul iklimi ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yoluk, İ. (2020). Okul tükenmişliği ve algılanan akademik başarının ortaokul öğrencilerinin okul iklimi algıları üzerindeki etkisinin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,4(6),1-8.