ÇAĞATAY EDEBİYATINDA RÜYA MOTİFLERİ (2)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 67 - 81, 29.12.2022

Sümeyra Alan

https://doi.org/10.30803/adusobed.1176745

Öz

Rü’yâ-yı sâdık (gerçekleşen rüya) ve rü’yâ-yı kâzibe (gerçekleşmeyen rüya) ve olmak üzere temelde iki kategori altında değerlendirilen rüyalar tarihler boyunca toplumların hayatına ışık tutmuşlardır. Kimi zaman gerçekleşmesinden tedirginlik duyulan kimi zamansa gerçekleşmesi temennisinde bulunulan rüyalar edebi eserlere malzeme olmuştur. Çalışmamızda Doğu Türkçesi olarak da anılan ve XX. yüzyılın başlarına değin devam eden Çağatay Türkçesi dönemine ait belirli eserler taranmış, eserlerde yer alan rüya motifleri tespit edilerek örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Ayrıca anlatılan hikâyelerin Türkiye Türkçesine aktarımı verilmiştir. Tespit edilen hikâyeler şu başlıklara ayrılmıştır: 1. Şecere-i Terakime Adlı Eserdeki Rüya Motifleri; 1.1. Tugurmuş’un Rüyası, 1.2. Kara Han’ın Büyük Hanımının Rüyası, 2. Şîbân Han Dîvânı Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 3. Bâbür Dîvânı Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 4. Bedāyi‘u’l Vasaš Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 5. Fevāyidü’l-Kiber Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 6. Lutfî Divanı Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 7. Hüseyin Baykara Divanı Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 8. Leylī vü Mecnūn Adlı Eserdeki Rüya Motifleri, 9. Hakîm Ata Kitabı Adlı Eserdeki Rüya Motifleri. Motiflerin tasnifi yapılırken Thompson’un Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) adlı çalışmasından faydalanılmıştır. Çalışmamız aracılığıyla tespit edilen motifler MIFL’te yer alan kod numarasıyla birlikte rüya anlatılarının tercümesinin ardından verilmiştir. Motifler; yorumlanışlarına göre de 1. Karşılaşılacak Durumları Gösteren Rüya Motifleri, 2. Topraklarını Genişletme Ülküsünün Yeryüzüne Ait Unsurlarla Simgeleştiği Rüya Motifleri, 3. Din Değiştirici Rüya Motifleri, 4. Aşk Motifleri, 5. Türbe, Yatır, Mezarlarda Yatanlarla İlgili Rüya Motifleri kategorileri altında değerlendirilerek okuyucuya sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Edebiyatı, rüya, rüya motifleri, MIFL, rüya tabiri.

Kaynakça

• BAĞCİ, S. (2019). Lutfî Divanı’nın Türkiye Türkçesine Aktarımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BD= YÜCEL, B. (1995). Bâbür Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• BV= TÜRKAY, K (2002). ‘Alī Şīr Nevāyī, Bedāyi‘u’l Vasaš, Üçünçi Divan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 807.)
• ÇELEPİ, M. S. (2010). “Dânişmend-Nâme’de Rüyaların İşlevleri.” Journal of Turkish Studies, 5(1), 263-280.
• —— (2017). Türk Halk Kültüründe Rüya. Konya: Kömen Yayınları
• ÇETİN, H. (2012). “Ağaç Motifli Osmanlı Saltanat Rüyasının Tabir İlmi Açısından Değerlendirilmesi.” Gazi Akademik Bakış, C. 5, S. 10, 25-38.
• FK= KAYA, Ö. (1996). ‘Alī Şīr Nevāyī: Fevāyidü’l Kiber. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 670.)
• GULCALI, Z. (2021). “Budist Uygur Edebiyatında Rüya Motifleri.” Millî Folklor, 132, 75-88.
• GÖKÇE M. ve KURT S. (2019). “Ağaç Kültü Örneğinde Muğla ve Civarında Eski İnanışlar.” I. Uluslararası Antalya Yörük Sempozyumu (6-8 Aralık 2019). Akdeniz Üniversitesi (Bildiri Kitabı), 128-147.
• HARMAN, Ö. F. (2013). Ya‘kûb. TDVİA. C. 43, 274-276.
• HBD= YILDIRIM, T. (2002). Hüseyin Baykara Divanı (Metin-İnceleme-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KB= ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig I. (Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 458.)
• —— (1959). Kutadgu Bilig II. (Tercüme). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. (TTK Bas. 20.)
• LD= KARAAĞAÇ, G. (1997). Lutfî Divanı (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 687.)
• LM= ÇELİK, Ü. (1996). ‘Alī Şīr Nevāyī, Leylī vü Mecnūn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 659.)
• ÖZCAN, N. (2012). “15. Yüzyıl Divanlarında Dinî Benzetmelerle Yapılan Sevgili Tasvirleri.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 11, 159-189.
• SARIKAYA, E. (2017). Eski Türk Edebiyatında Rüya (Başlangıçtan XV. Asra Kadar). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
• ŞHD= KARASOY, Y. (1998). Şîbân Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TDK Yay. 614.)
• TEH, TMA, MÜN= ABİK, A. D. (1993). ‘Alí Şír Nevāyí’nin Risaleleri Tāríĥ-i Enbiyā ve Ĥukemā, Tāríĥ-i Mülūk-ı ‘Acem, Münşeāt. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TEKCAN, M. (2007). Hakîm Ata Kitabı. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• THOMPSON, S. (1955-1958). Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends. Volume 1-6 (AC; D-E; F-H; J-K; L-Z). Indiana University Press, 1955 (Vol. 1), 1956 (Vol. 1, II), 1957 (Vol. 4-5), 1958 (Vol. 6).
• —— (1955-1958). Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends. Revised and Enlarged A-Z, 2465 page. Edition. Bloomington: Indiana University Press.
• TİEM= KÖK, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM73 1v-235v/2) (Giriş-Metin-İnceleme-Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• UNDU, S. (2007). Fehîm-i Kadîm Dîvânı’nda Sevgili ve Sevgilinin Güzellik Unsurları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.