MEHMET VÂSIF BEY'S WORK ON CONIC SECTIONS: HENDESE-İ HALLİYYE-İ MUSATTAHA AND KUTÛ'-İ MAHRÛTİYÂT

Yıl 2024, , 610 - 630, 28.08.2024

İrem Aslan Seyhan

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1477951

Öz

In this article, Mehmet Vâsıf and his analytical geometry book, Hendese-i Halliyye-Musattaha and Kutû‘-i Mahrûtiyât were examined. Since this book is one of the first books written in its field in Ottoman language, it has a great importance for Turkish history of mathematics and mathematics education. Mehmet Vâsıf taught mathematics at Mekteb-i Bahriyye between 1901 and 1908, and he taught geography at Tüccar Kaptan Mektebi Umûmî. He compiled many works in various fields and introduced them into the Ottoman language.
In this article, information about Mehmet Vâsıf's life and works is given, and Hendese-i Halliyye-i Musattaha and Kutû‘-i Mahrûtiyât is introduced. The complete transliteration of the table of contents and the introduction part of the book mentioned above are included in the scope of this study. Mehmet Vâsıf stated in his introduction that he compiled his work from the books of Isaac Todhunter, Elias Loomis, and James Hann but did not specify which exact works he benefited from and to what extent. In this article, these sources were traced, and it was understood that the primary source was Todhunter's A Treatise on Plane Co-ordinate Geometry as Applied to the Straight Line and Conic Sections. In the scope of this article it is also discussed why Mehmet Vâsıf might choosen Todhunter as his primary source.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Vâsıf, Isaac Todhunter, Conic Sections, Ottoman Geometry, Analytic Geometry in Ottomans.

MEHMET VÂSIF BEY’İN HENDESE-İ HALLİYYE-İ MUSATTAHA VE KUTÛ‘-İ MAHRÛTİYÂT ADLI ESERİ

Öz

Bu makalede Mehmet Vâsıf ve onun koni kesitleri ile ilgili bir analitik geometri kitabı olan Hendese-i Halliyye- Musattaha ve Kutû‘-i Mahrûtiyât eseri incelenmiştir. Bu eser alanında yazılan ilk kitaplardan olduğu için matematik ve matematik eğitimi tarihimiz açısından büyük önem teşkil etmektedir. Mehmet Vâsıf 1901-1908 yılları arasında Mekteb-i Bahriyye’de matematik öğretmenliği yapmış, Tüccar Kaptan Mektebi Umûmî’de de coğrafya derslerine girmiş ve çeşitli alanlarda birçok eseri tercüme ve derleme yaparak dilimize kazandırmıştır.
Bu çalışmada Mehmet Vâsıf’ın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmekte ve Hendese-i Halliyye-i Musattaha ve Kutû‘-i Mahrûtiyât eseri tanıtılmaktadır. Bu makale dahilinde eserin içindekiler tablosu ve mukaddimesinin tam transliterasyonuna yer verilmiştir. Mehmet Vâsıf mukaddimesinde bu eseri derlemek için Isaac Todhunter, Elias Loomis ve James Hann gibi matematikçilerin eserlerinden faydalandığını belirtmiş, ancak bu kişilerin hangi eserlerinden ne ölçüde faydalandığı hakkında bir ayrıntı vermemiştir. Bu çalışma dahilinde bu kaynakların izi sürülmüş ve Hendese-i Halliyye-i Musattaha ve Kutû‘-i Mahrûtiyât eserinin ana kaynağının Todhunter’ın A Treatise on Plane Co-ordinate Geometry as Applied to the Straight Line and Conic Sections eseri olduğu tespit edilmiştir. Mehmet Vâsıf’ın ana kaynak olarak neden Todhunter’ı seçmiş olabileceği de tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Vâsıf, Isaac Todhunter, Koni Kesitleri, Osmanlı’da Geometri, Hendese-i Halliyye.

Kaynakça

• Aslan Seyhan, İ. (2017). Osmanlılarda Koni Kesitleri: Seyyid Ali Paşa. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aslan Seyhan, İ. (2021).“Apollonius’un Koni Kesitlerine Tarihsel bir Bakış”. Dört Öge, (19): 95-123.
• Cowley, S.J. (2023). “Cambridge Mathematical Tripos: Wooden Spoons”. Cambridge University DAMPT. Erişim linki: https://www.damtp.cam.ac.uk/user/sjc1/selwyn/mathematics/spoon.html 19.10.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Hann, J. (1850). A Rudimentary Treatise on Analytical Geometry and Conic Section. Londra: J. Weale.
• Huff, T. E. (2008). Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi: İslam Dünyası, Çin ve Batı. Ankara: Epos yayınları.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., ve İzgi, C. (1999). Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi. İstanbul: IRCICA.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar S., Gündüz G. ve Furat H. (2000). Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi. İstanbul: IRCICA.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar S., Gündüz G. ve Bulut V. (2011). Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Zeylleri. C2, İstanbul: IRCICA.
• Loomis, E. (1878). Elements of Analytical Geometry. New York: New York Harper.
• Macfarlane, A. (1916). Lectures on Ten British Mathematicians of the Nineteenth Century. New York Wiley and London: Chapman and Hall.
• Mehmet Vâsıf. (1315 / 1897). Hendese-i Halliyye-i Musattaha ve Kutû‘-ı Mahrûtiye. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası
• O’Connor, J.J. ve Robertson, E. F. (1998). “Isaac Todhunter”, MacTutor History of Mathematics Index, Erişim linki: https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Todhunter/. 28.07.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Salgar, E. (2022). “Atomcu Felsefe ve Modern Bilim”, Kilikya Dergisi, (2): 102-121.
• Takıcak, S. B. (2019).“Osmanlılarda Analitik Geometri”. Kebikeç. 23 / 47: 165-188.
• Todhunter, I. (1858). A Treatise on Plane Co-ordinate Geometry as Applied to the Straight Line and Conic Section. Cambridge: Macmillan & Co.
• Todhunter, I. (1858). Analytical Geometry in Three Dimensions. Cambridge: Macmillan & Co.
• Yakıtal, E. (1991) “Bahriye Mektebi”. Türkiye Diyanet Vâkfı İslam Ansiklopedisi, 4: 509-511. İstanbul: TDV Yayınları.