KEYKUBADİYE SARAYI GEOMETRİK SÜSLEMELİ SIR ALTI ÇİNİLERİ

Yıl 2021, , 639 - 675, 30.04.2021

Şükrü Dursun

https://doi.org/10.14520/adyusbd.868384

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti’nin önemli yönetim merkezlerinden olan Kayseri’deki Keykubadiye Sarayı’nda gerçekleştirilen sondaj ve kazı çalışmalarında (2014-2019) saraya ait mimari kalıntıların yanı sıra farklı tür ve özelliklerde çeşitli buluntular da elde edilmiştir. Buluntular içerisinde, dönemin zengin süsleme repertuarından örnekler taşıyan çiniler ön plana çıkan eserlerdendir. Bu çalışmada, farklı teknik ve süsleme türlerine sahip çiniler içerisinde, sır altı tekniğinde hazırlanmış geometrik süslemeli levha çiniler ele alınmıştır. Birçoğu bilim dünyasına ilk kez tanıtılacak olan bu çiniler mevcutta tam form vermese de birleşim gösteren parçalar bir araya getirildiğinde bunların kare veya dikdörtgen levhalar olduğu anlaşılmaktadır. Çinilerin hamurları krem renkte sık ve ince gözenekli, 3-4 cm değişkenlik gösteren kalınlıktadır. Renksiz şeffaf veya şeffaf turkuaz sır altında beyaz astar üzerinde, siyah konturlamayla oluşturulan şeritler (çizgi) ile çokgenler geometrik süslemelerin belirleyici unsurlarıdır. Çinilerdeki kompozisyonlardan birisi zikzak düzenlemesi iken, diğerleri şeritler veya çokgenlerin geçmeleriyle oluşan kompozisyonlardır. Zikzak haricinde, süslemelerin gruplandırması şeritler veya çokgenlerden hareketle kompozisyon düzenine göre yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Keykubadiye Sarayı, Geometrik Süsleme, Sır Altı Çini, Anadolu Selçuklu Dönemi, Ortaçağ Arkeolojisi

KEYKUBADIYE PALACE UNDER GLAZE TILES WITH GEOMETRIC ORNAMENTS

Öz

Various finds of different types and characteristics, in addition to the architectural remains of the palace, were found in drilling and excavation works carried out in Keykubadiye Palace in Kayseri, one of the important administrative centres of the Anatolian Seljuk State (2014-2019). Among the finds, tiles setting precedents from the rich ornamental repertoire of the period are among the prominent works. In this study, plate tiles with geometric ornaments prepared in the under-glaze technique among tiles with different techniques and decoration types are addressed. Although these tiles, many of which will be introduced to the world of science for the first time, do not give a full form in the present, it is understood that they are square or rectangular plates when the pieces that combine are brought together. The clay of the tiles is cream coloured, with fine pores and varies between 3 or 4 cm thickness. Stripes formed with black contouring on a white prime under a colourless transparent or transparent turquoise glaze and polygons are the determining elements of the geometric ornaments. While one of the compositions in tiles is a zigzag arrangement, the others are compositions formed by the crossing of stripes or polygons. The grouping of the ornaments was made according to the composition pattern from stripes or polygons, except for the zigzag.

Anahtar Kelimeler

Keykubadiye Palace, Geometric Ornament, Under Glaze Tile, Anatolian Seljuk Period, Medieval Archaeology

Kaynakça

• Arık, R. (2007a). Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini. Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri (219). İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Arık, R. (2007b). Selçuklu Saraylarında Çini. Anadolu'da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (73). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arık, R. (2008). Selçuklu Saray ve Köşkleri. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı (251). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arık, R. (2018). Kubad Abad Çinileri. Beyşehir Gölü Kıyısında Bir Selçuklu Sitesi: Kubad Abad (225). Konya: Konya Kültür A.Ş. Yayınları.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslanapa, O. (1965a). “Kayseri’de Keykubadiye Köşkleri Kazısı (1964)”, Türk Arkeoloji Dergisi, XIII (1): 19-40.
• Aslanapa, O. (1965b). Anadoluda Türk Çini ve Keramik Sanatı. İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Bakırer, Ö. (1982). “Kufi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, I: 1-20.
• Baş, A. (2017). “2015 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 23-27 Mayıs 2016, Edirne, 2. 63-78.
• Baş, A. (2019). “Tarihi Kaynaklar ve Kazılar Işığında Bir Selçuklu Sarayı: Keykubadiye”, USAD, 10: 51-78.
• Baş, A. - Duran, R. - Dursun, Ş. Kayın, A. (2019). “2017 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 07-11 Mayıs 2018, Çanakkale, 1. 103-122.
• Baş, A. - Duran, R.- Dursun, Ş.- Dursun, N.- Bağırlı, R. (2020). “2018 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 17-21 Haziran 2019, Diyarbakır, 1. 95-112.
• Baş, A.- Dursun, Ş.- Özdemir, Y. (2017). “Keykubadiye Sarayı Sondaj Çalışması Çini Buluntuları”, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 22-25 Ekim 2014, Aydın. 87-105.
• Baş, A.- Ürekli, B. (1999). “Konya Şerefeddin (Şerafeddin) Camii”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 13: 199-253.
• Demiriz, Y. (2004). İslam Sanatında Geometrik Süsleme, Bir Envanter Denemesi, İstanbul: Yorum Sanat ve Yayıncılık.
• Dursun, Ş. (2016). Anadolu Selçuklu Kervansaraylarında Süsleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• İbn Bibi (1996). El Evamirü'l-Ala'iye Fi'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Name), Çev., M. Öztürk, 1, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev., M. Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Selçuklu Çağı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Oral, M. Z. (1953). “Kayseri’de Kubadiye Sarayları”, Belleten, 17: 501-517.
• Oral, M. Z. (1957). “Konya’da Alâ üd-din Camii ve Türbeleri I, Yapılar, Kitabeler”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, I: 45-74.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Önge, Y. (1969). “Kayseri Huand (Mahperi Hatun) Külliyesi'nin Hamamı ve Yeni Bulunan Çini Tezyinatı”, Önasya, 4 (47): 11-13.
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Özdemir, Y. (2014). Kayseri Keykubadiye Sarayı Arkeolojisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yetkin, Ş. (1972). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, L. (2000). “Alanya Kalesi Kazısı-Selçuklu Sarayı Çini Buluntuları-1”, IV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 24-27 Nisan 2000, Van. 160-161.
• Yurdakul, E. (1971). “Son Buluntulara Göre Kayseri'deki Hunad Hamamı”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, II: 141-151.