ULUDERE HAVZASI’NIN (BİNGÖL) JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİNDE MORFOMETRİK ANALİZLERİN KULLANIMI
Öz
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin sağladığı kolaylıklar morfometrik analizlerin güvenilir, hızlı ve objektif sonuçlar üretmesini sağlamıştır. Bir sahanın jeomorfolojik gelişimi hakkında morfometrik analizler önemli bilgiler vermektedir. Bu çalışmada Uludere Havzası’nın jeomorfolojik özellikleri ve bu özellikleri kazanmasında etkili olan faktörler morfometrik indisler kullanılarak belirlenmiştir. Morfometrik analizler sahaya ait 1/25000 ölçekli topoğrafya haritalarının sayısallaştırılması ile üretilen sayısal yükseklik modelinden elde edilmiştir. Bu çalışmada profil, eğim, bakı, hipsografik analizler, nisbi rölyef ve yükselti frekansı analizleri yapılmıştır. Bu analiz sonuçlarına göre havzada alçak alanlar ile yüksek düzlükler arasında belirgin yükselti farkı olduğu, bu değişimin tektonik hareketlerden kaynaklandığı belirlenmiştir. Havzada eğim yönü (bakı) de tektonik özelliklerden etkilenmiş, KKB-GGD doğrultulu yamaçların fazla yer kaplamasında havzanın bu doğrultuda çarpılması etkilidir. Dik yamaçlardan akarsu havzasını besleyen çok sayıda küçük akarsu doğmuş ve bu akarsular tektonik hareketlerden dolayı ötelenmiştir. Havzanın tektonik olarak çarpılması asimetrik bir şekil kazanmasını sağlamış, buna bağlı olarak doğudan akarsuyu besleyen alan genişlemiştir. Havzanın sularını drene eden Uludere tektonik hatlara yerleştiği için subsekant akarsu özelliği göstermektedir. Nispi reliefin batıda 538 m’ye çıktığı, doğuda ve güneyde ise 0 m’ye düştüğü havzada yükselti frekansı analizine göre en fazla tekrarlanan yükselti basamağının 2600-2795 m olduğu, bunun da genç tektonik hareketlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Nisbi reliefin havzanın doğusunda düşmesinin volkanik düzlüklerin geniş alan kaplaması ile ilgili olduğu, enine profil serilerinde göze çarpan yükselti farkı ve asimetrilik havzanın şekillenmesinde tektonizmanın etkisinin belirgin olduğunu ve havzanın gençlik döneminde olduğu tespit edilmiştir.
Kaynakça
- Akyüz, H. S., Sançar, T. ve Zabcı, C. (2010), “Karlıova Üçlü Eklemi Civarında Göynük Fayı (Bingöl) ve Varto Fayının (Muş) Morfotektoniği, Fay Geometrisi ve Kayma Hızı”, TÜBİTAK Proje No: 109Y160, s. 1-78, İstanbul.
- Avci, V., (2014), Karlıova Havzası ve Çevresinin (Bingöl) Genel ve Uygulamalı Jeomorfolojisi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
- Bilgin, T. (2013), Genel Kartoğrafya-II Filiz Kitabevi, İstanbul.
- Cürebal, İ. (2006). “Strahler Yöntemiyle Komsu Akarsu Havzalarının Karşılaştırmalı Analizi: Mıhlı ve Şahin Dereleri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, S. 2, s. 71–84
- Ekinci, D. (2004). Gülüç Çayı Havzasının Uygulamalı Jeomorfolojisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Ekinci, D. (2011). Safranbolu ve Çevresinin Jeomorfoloji Özellikleri, II. Baskı, Titiz Yayınevi, İstanbul.
- Erginal, A. E. ve Cürebal, İ. (2007). “Soldere Havzasının Jeomorfolojik Özelliklerine Morfometrik Yaklaşım: Jeomorfik İndisler ile Bir Uygulama”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 17, s. 203 - 210, Konya.
- Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji I, Der Yayınevi, İstanbul.
- Herece, E. (2008) DAF Boyu Jeoloji Haritası, Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Ankara.
- Keller, E. A. ve Pinter, N. (2002) Active Tectonics: Earthquakes, Uplift, and Landscape. 2nd edition. New Jersey: Prentice Hall.
- Özdemir, H. (2007). Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Taşkın ve Heyelan Risk Analizi (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
- Özşahin, E., (2015), Hoşköy Deresi Havzası’nın (Tekirdağ) Jeomorfometrik Özellikleri, International Journal of Social Science Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2678, Number: 33 , p. 99-120,
- Pike, R. J. and Wilson, S. E. (1971). “Elevatio-Relief Ratio Hypsometric Integral and Geomorphic Area-Altitude Analysis”, Geological Society American Bulletin, 82, 1079-1084.
- Strahler, A. N. (1952) “Hypsometric (area-altitude curve) Analysis of Erosional Topography”, Geological Society of America Bulletin, 63: 1117- 1141.
- Tarhan, N. (1997), 1/100000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Erzurum G 31 ve G 32 Paftaları, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
- Uzun, M., (2014), Lale Dere (Yalova) Havzası’nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfometrik Analizlerle İncelenmesi, Route Educational and Social Science Journal, V. 1 (3): 72-88.
- Wilson, J.P. ve Gallant, J.C. (2000). Terrain Analysis; Principles and Applications, Jhon Wiley&Sons, Inc.USA.
- Yıldırım, A. ve Karadoğan, S. (2009), “Dicle Üniversitesi Kampüs Alanının Jeomorfolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Morfometrik Analizler”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 1, s: 48-69
Ayrıntılar
| Bölüm | Makaleler |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Sayı: 21 |