II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE İSTANBUL’DA YAYIMLANAN BAŞLICA MECMUALARDAKİ EĞİTİM BİLİMLERİ İLE İLGİLİ MAKALELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Sayı: 25, 259 - 305, 27.04.2017

Ali Ünişen , Hikmet Yildirim Celkan

Öz

II. Meşrutiyet Dönemi, Tanzimat Döneminde daha çok Batıdan ithal edilerek geliştirilmiş fikir ve uygulamaların güçlenerek ve olgunlaşarak Cumhuriyet’e aktarıldığı, hızlı değişimlerin olduğu, Osmanlı’nın en mecalsiz kaldığı ve eğitimin bir çıkış yolu olarak görüldüğü dönem olmuştur. Bir kurtuluş çaresi olarak görülen eğitime karşı ilgi, aynı dönemde, daha önce görülmemiş basın-yayın hürriyetiyle patlama yaşayan matbuata yansımıştır. Her fikrî cereyanın kurtuluş reçetesinde eğitime özel bir yer verilmiştir. Bu araştırmada, ilgili dönemde, İstanbul’da yayımlanan başlıca mecmualarda eğitimle ilgili reformlar, kanunî düzenlemeler, eğitim programları, öğretimde kullanılan ilke ve yöntemleri, öğretmen yetiştirme politikasını ve dönemin eğitim felsefesini yansıtan makalelerin incelenmesi amaçlanmıştır.

Doküman incelemesi metodu ve betimsel analize başvurularak yapılan bu araştırma Yeni Mecmua, Darü’l-fünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, İktisadiyat Mecmuası, İslam Mecmuası, Muallim ve Tedrisat Mecmuası’nın 1908-1918 yılları arasında yayımlanan sayılarıyla sınırlandırılmıştır.

Eğitim alanında alınan kararlar, belirlenen hedeflere doğru atılan adımlar, gerek maddî sıkıntılar, gerekse iç huzursuzluk ve gerekse bu kısa süre içinde vuku bulan savaşlar serisi nedeniyle istenilen sonucu verememiştir. Pek çok alanda olduğu gibi, eğitim alanında da II. Meşrutiyet Döneminde ayakta kalma amacıyla atılan adımlar Osmanlı İmparatorluğu’nu yıkılmaktan kurtaramadığı ancak takiben kurulan Cumhuriyet’e hazır bir alt yapı teşkil ettiği veya katkıda bulunduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Türk Eğitim Tarihi, II. Meşrutiyet Dönemi, Eğitim Programı, Öğretmen Yetiştirme.

Kaynakça

• Ahmed, F. (1329). Fransızca Tedrisatı. Tedrisat Mecmuası, 4(23):173-176.
• Akyüz, Y. (1978). Türkiye'de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri. Ankara: Doğan Basımevi.
• Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000 M.S. 2007. (11.b.). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Akyüz, Y. (2008). Türkiye'de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Darülmuallimin'in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1335/15452.pdf adresinden 07.09.2012 tarihinde alınmıştır.
• Alaaddin, İ. (1333). Terbiye Encümeni. Tedrisat Mecmuası, 7(38):399.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu ve Yıldırım, E. (2004). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. (3.b.). Sakarya: Sakarya Kitapevi.
• Ana Mektebi Nizamnamesi. (1331). Tedrisat Mecmuası, 5(31-5):9-11.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (1.b.). İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel Araştırma Yöntemleri NVivo 7.0 ile Nitel Veri Analizi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Baytal, Y. (2000). Tanzimat ve II. Abdulhamid Dönemi Eğitim Politikaları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (11):23-32.
• Belviranlı, A. K. (1978). Osmanlıca İmla Lügati. Konya: Nedve Yayınları.
• Binbaşıoğlu, C. (1999). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Bilimleri Tarihi. Ankara: Tekışık Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem.
• Celkan, H. Y. (1986). İttihad-ı İslâm ve Mehmet Akif, Ölümünün 50. Yılında Mehmet Akif Ersoy. İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Celkan, H. Y. (1990). Ziya Gökalp'in Eğitim Sosyolojisi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Celkan, H.Y. (2007). İmparatorluktan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Yeni İnsan Modeli, Gazi Üniversitesi, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Temel Dinamikleri Açısından 3 Mart 1924 Yasaları ve Günümüze Yansımaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, ss.1-5
• Cevdet, M. (1332). Darülmualliminin Yetmişinici Sene-i Devriyesi Münasebetiyle Verilen Konferans. Tedrisat Mecmuası, 7(33-1):175-200.
• Darülmuallimin Kongresi. (1327). Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(15):102-105.
• Darülmuallimin Tenezzühleri. (1330). Tedrisat Mecmuası, 4(24): 53-55.
• Darülmuallimin ve Darülmuallimat Nizamnamesi. (1331). Tedrisat Mecmuası, 5(31-5):3-9.
• Darülmuallimin'in Tatbikat-ı Tedrisiye İmtihanları. (1328). Tedrisat Mecmuası, 3(21):89-91.
• Develioğlu, F. (2010). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (26.b.) Ankara: Aydın Yayınevi.
• Edirne'de Darülmuallimin ve Darülmuallimat Yuvaları. (1332). Muallim, 1(2):59-60.
• Emin, M. (1333). Kızların Terbiyesi. Muallim, 2(17):602-607.
• Erdem, Y. T. (2007). II. Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Kızların Eğitimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi. c.III-IV. İstanbul: Eser Matbaası.
• Gazel, A. A. ve Ortak, Ş. (2006). İkinci Meşrutiyet'ten 1927 Yılına Kadar Yayın İmtiyazı Alan Gazete ve Mecmualar (1908-1927). http://e-dergi.atauni.edu.tr/ index.php/SBED/article/viewFile/318/313 adresinden 21.04.2012 tarihinde alınmıştır.
• Gurbetoğlu, A. (2006). II. Meşrutiyet Döneminde Yayımlanan Çocuk Dergilerinin Eğitim Açısından İncelenmesi (1908–1918). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Hakkı, İ. (1326). Yazı Öğretmenin Yolu. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(5):165-179.
• Halk Terbiyesi. (1917). Yeni Mecmua, 1(8):141-142.
• Kanar, M. (2005). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdulhamit Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• L'Estrange:(2003). The A-Z of Social Research: A Dictionary of Key Social Science Research Concepts. Miller, R. ve Brewer, J. (Düz.), California: Sage Publications,
• Maarif Nezâretinin Beyanatı: Mekatib-i Taliye Muallimleri. (1333). Muallim, 1(9): 285-288.
• Mardin, Ş. (2008). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri. (15.b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Matbuat ve Terbiye (1334). Muallim, 2(23):798-800.
• Mesleğe Doğru. (1332). Muallim, 1(4):126.
• Muallim Namzetleri. (1331). Tedrisat Mecmuası, 5(30-3):30.
• Müntesibin-i Maarifin Çocukları. (1331). Tedrisat Mecmuası, 5(31-4):1-2.
• Müşahede Mevzuları. (1333). Tedrisat Mecmuası, 8(40), 173-180, 187-190.
• Nami, K. (1332). Elifbanın Tedrisatı Hakkında. Muallim, 1(6):175-179.
• Nüsret, A. (1326). Almanya'da İmla Tedrisatı. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(9):130-132.
• Öztürk, S., Hacıismailoğlu, A. M. ve Hızarcı, M. (2006). Hakkı Tarık Us Kütüphanesi Kataloğu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü.
• Programların Islahı. (1330). Tedrisat Mecmuası, 4(24): 23.
• Reşit, H. (1328a). Ulum-u Tabiiye Tedrisatı. Tedrisat Mecmuası, 3(21): 98-106.
• Reşit, H. (1328b). Ulum-u Tabiiye Tedrisatı. Tedrisat Mecmuası, 3(19):26-36.
• Reşit, H. (1330a). Malumat-ı Fenniye Dersleri için Pek Basit Vesait-i Tedrisiye Kâfidir. Tedrisat Mecmuası, 4(24):225-231.
• Reşit, H. (1330b). Ulum-u Tabiiyenin Suret-i Tedrisi. Tedrisat Mecmuası, 4(25):200-209.
• Reşit, H. (1330c, Temmuz 8). Ulum-u Tabiiye Tecrübeleri. Tedrisat, 4(27):348-359.
• Reşit, H. (1331a). İhzar ve Tedkik-i Hurdebinî. Tedrisat Mecmuası, 5(28-2):40-48
• Reşit, H. (1331b). Kurbağanın Mütalaa-i Teşrihiyesi. Tedrisat Mecmuası, 5(31-4):152-160.
• Reşit, H. (1332a). Bir Nebatın Mecmua-i Haşayiş İçin Suret-i İhzarı. Tedrisat Mecmuası, 6(33-1):82-86.
• Reşit, H. (1332b). Bir Taş Koleksiyonu Nasıl Yapılır? Tedrisat Mecmuası, 6(34-3):287-293.
• Reşit, H. (1333a). Bir Mayıs Böceğinin Teşrihi ve Haşerat Koleksiyonu. Tedrisat Mecmuası, 6(37):347-356.
• Reşit, H. (1333b). Bir Salyangozun Tedkik ve Teşrihi. Tedrisat Mecmuası, 7(38):376-377.
• Reşit, H. (1333c). Bir Istakozun Tedkik ve Teşrihi. Tedrisat Mecmuası, 7(38):373-375.
• Reşit, H. (1333d). Çocuklara Mayıs Ayı Zarfında Verilecek Bazı Müşahede Mevzuları. Tedrisat Mecmuası, 7(38):155-157.
• Sadak, N. (1332). İlm-i Terbiye Tarihi: Terbiyede Tetebbu-u Tarihiyenin Mevkii ve Ehemmiyeti. Tedrisat Mecmuası, 6(33-1):162-165.
• Sadak, N. (1918). Program Hataları. Yeni Mecmua, 3(55):43-45.
• Sâtı’, M. (1326a). İzah-ı Meslek. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(1):1-2.
• Sâtı’, M. (1326b). Mektepler ve Ahval-i İctimaiye. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(7):1-10.
• Sâtı’, M. (1326c). Usul-u Tedrisin Kavaid-i Asliyesi. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(6):198-204.
• Sâtı’, M. (1326d). Darülmualliminin Mesleği. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(6):186-195.
• Sâtı’, M. (1326e). İsviçre'de Bir Ders. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(7):26-29.
• Sâtı’, M. (1326f). Tedrisat Levhaları Üzerine Dersler. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(10):131-143.
• Sâtı’, M. (1326g). Tedrisatta İsticvab. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(10):177-180.
• Sâtı’, M. (1326h). Usul-u Takrir ve Usul-u Tekşif. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1(8):59-69.
• Sâtı’, M. (1327a). Tatbikat Mektebi Programı. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(17):161-184.
• Sâtı’, M. (1327b). Bir Dershaneli Mektepler. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(17):185-189.
• Sâtı’, M. (1327c). Darülmuallimine Mulhik Numune ve Tatbikat Mekteb-i İbtidaisi (Tevzi-i Mükâfatta İrâd Edilen Nutuktur). Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(14):41-43.
• Sâtı’, M. (1327d). Muallimlik ve Siyasiyat. Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(16):113-118.
• Sâtı’, M. (1334, Şubat 15). Meşrutiyetten Sonra Maarif Tarihi. Muallim, 2(19):654-665.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Levhalarından. (1327). Tedsirat-ı İbtidaiye Mecmuası, 2(15):125.
• Teşrinievvel Zarfında Çocuklara Verilecek Bazı Tedkik ve Müşahede Mevzuları. (1333). Tedrisat, 8(41):199-203.
• Tunaya, T. Z. (2004). Hürriyetin İlanı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Tunaya, T. Z. (2009a). Türkiye'de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), Kanun-i esasi ve Meşrutiyet Dönemi, (3.b.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (3.b.) Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zeki. (1333). Nisan Ayı Zarfında Tedkik Edilecek Bazı Mevzular. Tedrisat Mecmuası, 6(37):144-145.
• Zürcher, E. J. (2003). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. Gönen, Y. S. (Çev.), (16.b.). İstanbul: İletişim.