About the Name and Region of Teke

Yıl 2018, Sayı: 30, 1019 - 1040, 30.12.2018

Mehmet Ak

https://doi.org/10.14520/adyusbd.494027

Cited By: 3

Öz

The Teke region, of which Antalya is in
the center, covers the geographical area surrounded by Köprüçayı in the east,
the Eşen stream in the west, the Taurus Mountains in the north, and the
Mediterranean Sea in the south. The region, which is framed according to
physical geography conditions, entered the domination of the Ottoman Empire in
1423, and it was joined to the Beglerbegi of Anatolia after organized by the
name of Teke Sanjak. Although the name of the region is based on Emir Mübârizü’d-din
Mehmed, the Bey (Principal) of Tekeogullari, it is more likely that the name of
the region came from the Teke Turkmens. Because, Turkmens were settled down in
the region within the framework of the migration from east to west and the
politics of housing after the conquest of Antalya. By ignoring the historical
and physical geography, making different discourses on the name of the region
and defining a different geography as Teke region obscure the politics of
Turkish naming and Turkishization in the conquered places due to the policy of
housing. It also prepares the ground for the disappearance of historical and
cultural values from the memory of the people. The spreading of Teke region culture from the
center to the surroundings is a natural process which cannot be evaluated in
different ways and cannot be the mainstay.  

Anahtar Kelimeler

Antalya, Teke, Teke region, Teke Turkmens, Teke Yoruks

Teke Adı ve Yöresi Üzerine

Öz

Teke Yöresi, merkezinde Antalya’nın
bulunduğu doğuda Köprüçayı, batıda Eşen Çayı, kuzeyde Toros dağlarının üzeri,
güneyde Akdeniz ile çevrili coğrafi alan içerisini kapsar. Fiziki coğrafya
şartlarına göre çerçevesi çizilen yöre, Osmanlı Devleti hakimiyetine 1423 yılında
kesin olarak girer ve Teke Sancağı adı ile teşkilatlandırılıp Anadolu Beylerbeyliğine
bağlanır. Yöre adı, Tekeoğulları beyi Emir Mübârizü’d-din Mehmed Bey’e
dayandırılsa da, Antalya’nın fethinden sonra doğudan batıya yapılan göçler ve iskân
siyaseti çerçevesinde yöreye Türkmenlerin yerleştirilmesi düşünüldüğü zaman bu
adın Teke Türkmenlerinden gelmiş olması daha güçlü bir ihtimaldir. Tarihi ve
fiziki coğrafyayı göz ardı ederek yöre adı üzerinde farklı söylemlerde bulunup,
bambaşka bir coğrafyayı Teke Yöresi olarak nitelendirmek iskân politikası
gereği fethedilen yerlere Türkçe ad verme ve Türkleştirme siyasetine gölge
düşürdüğü gibi tarihi ve kültürel değerlerin halk belleğinden kaybolmasına
zemin hazırlar. Teke Yöresi kültürünün merkezden çevreye doğru yayılması doğal
bir süreç olup bu farklı şekillerde değerlendirilemez ve dayanak noktası
olamaz.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Teke, Teke Yöresi, Teke Türkmenleri, Teke yörükleri

Kaynakça

• Agacanov, S. G. (2013). Oğuzlar. (Çev. E. N. Necef, A. Annaberdiyev), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Ahmed Refik. (1340/1924). “Fatih Zamanında Teke İli”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 2(79): 65-76.
• Ahmed Vefik Paşa. (1293/1876). Lehce-i Osmânî. 1, İstanbul: Cemiyet-i Tedrisiye-i Osmaniye Yayını.
• Ahmet Vefik Paşa. (2000). Lehce-i Osmânî, (Yay. Haz. Recep Toparlı), Ankara: TDK Yayınları.
• Ak, M. (2008). “20. Yüzyılda Serik’te Yörükler”. 20. Yüzyılda Antalya Sempozyumu Bildirileri, 22-24 Kasım 2007, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları, (I): 278-296.
• Ak, M. (2010). Antalya’da Yörükler ve Yörük kültürü. Dünden Bugüne Antalya, (2), (332-347). Antalya: Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Ak, M. (2015). Teke yörükleri (1800-1900). Ankara: TTK Yayınları.
• Akbayar, N. (2003). Osmanlı yer adları sözlüğü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ali. (1340/1924). “Teke Emareti”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 2(79): 77-84.
• Amadi. (1891). Chroniques d’Amadi et de Strambaldi. 1, (Ed. R. de Mas Latrie), Paris: İmprimerie Nationale.
• Armağan, A. L. (2006). “XVI. Yüzyıl’da Antalya”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 97-115.
• Atabeyli, N. K. (1940). “Teke (Antalya) Yürükleri Hakkında Notlar”. Türk Tarih-Arkeologya ve Etnografya Dergisi, (IV): 213-222.
• Atalay, İ. (2015). “Teke Yarımadasının Genel Coğrafi-Ekolojik Özellikleri”, Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Ş. Kazan Nas), (I): 561-579.
• Çelik, Ş. (2011). “Teke-İli”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, (40): 344-347.
• Çine, H. (2015). “Teke Yöresi Halk Kültürünün Milli Kültür Açısından Değeri”. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Ş. Kazan Nas), (I): 797-799.
• Darkot, B. (2001). “Antalya”. İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, (1): 459-462.
• Dinar, T. (2015). “Teke Yöresi Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri”. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Ş. Kazan Nas), (I): 283-289.
• Dilek, K. (2010). “Şerefeddin Ali Yezdî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, (38): 550-552.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. (2004). İbn Battûta Seyahatnâmesi. I, (Çev. A. S. Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ebülgazi Bahadır Han. (t.y.). Şecere-i Terakime (Türklerin Soy Kütüğü). (Yay. Haz. M. Ergin), Tercüman 1001 Temel Eser.
• Emecen, F. (1991). “Antalya”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, (3): 232-236.
• Eröz, M. (1986). “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, (12): 39-42.
• Erten, S. F. (1955). Tekelioğulları. Hüsnütabiat Basımevi.
• Eşşeyh Ebû’l-Abbas Ahmed El-Kalkaşendî. (1915). Subhû’l-A’şa. (5), Kahire: Matbaaü’l-Mısıriye.
• Evliya Çelebi. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. (Haz. S. A. Kahraman), 1/9, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn Bîbî. (2015). Selçuknâme. (Terc. M. H. Yinanç, Haz. R. Yinanç, Ö. Özkan), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• İpşirli, M. (2001). “Kalkaşendî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, (24): 263-265.
• İzbırak, R. (1992). Coğrafya terimleri sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları
• Karaca, B. (2002). XV. ve XVI. yüzyıllarda Teke sancağı. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Kesik, M. (2006). “Antalya’ya Yapılan İlk Akınlar ve Şehrin Selçuklu Hakimiyeti Altına Girmesi”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1-8.
• Kırzıoğlu, F. (1995). “Türkistan ve Anadolu’da Teke Türkmenleri”. 1. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 115-131.
• Koca, S. (2012). Anadolu beylikleri tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kofoğlu, S. (2006). Hamidoğulları beyliği. Ankara: TTK Yayınları.
• Kofoğlu, S. (2011). “Tekeoğulları”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, (40): 348-350.
• Leontios Makhairas. (1932). Recital Concerning The Sweet Land Of Cyprus Entitled ‘Chronicle’. (Ed. R. M. Dawkins), I, Oxford: At The Clarendon Press.
• Lezina, L.N. ve Superanskaya, A.V. (2009). Bütün Türk halkları. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Mehmed Neşrî. (1949). Kitâb-ı Cihan-Nümâ. I, (Haz. F. R. Unat, M. A. Köymen), Ankara: TTK Yayınları.
• Merçil, E. (1997). Müslüman-Türk devletleri Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Mevlânâ Şerefü’d-din Ali Yezdî. (1888). Zafernâme. 2, (Neşr. Mevlevî Muhammed İlahdâd), Kalküta.
• Necef, E. N. ve Annaberdiyev, A. (2003). Hazar ötesi Türkmenleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Saraçoğlu, H. (1968). Akdeniz bölgesi. III/1, İstanbul: MEB Yayınları.
• Sarı, S. (2018). “XVI. Yüzyılda Tirkemiş Yörükleri”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20): 244-262.
• Sofyalı Ali Çavuş. (1992). Sofyalı Ali Çavuş kanunnamesi. (Haz. M. Sertoğlu), İstanbul: Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Strambaldi. (1893). Chroniques d’Amadi et de Strambaldi. 2, (Ed. R. de Mas Latrie), Paris: İmprimerie Nationale.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-Boy teşkilatı destanları. İstanbul: TDAV Yayınları.
• Sümer, F. (2001). “Teke veya Tekke”. İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, (12/1): 123-124.
• Şemseddin Sami. (1891). Kâmûsu’l-a’lâm. (Ed. Mihran), 3, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömerî. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâlikü’l Ebsar). (Çev. D. A. Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Şikârî. (2005). Karamannâme. (Haz. M. Sözen, N. Sakaoğlu), İstanbul: Karaman Valiliği – Karaman Belediyesi Yayınları.
• Tekindağ, Ş. (1977). “Teke-Eli ve Teke-Oğulları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (7-8): 55-94.
• Tekindağ, M. C. Ş. (2001a). “Teke-Eli veya Teke-İli”. İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, (12/1): 124-128.
• Tekindağ, M. C. Ş. (2001b). “Teke-Oğulları”. İslam Ansiklopedisi, Eskişehir: MEB Yayınları, (12/1): 128-133.
• Tızlak, F. (2006). “Teke Eli’nde Sosyal Karışıklıklar”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 27-50.
• Tızlak, F. (2010). “Türk Hakimiyetinde Teke Yöresinin Sosyal Tarihi (XX. Yüzyıla Kadar)”. Dünden Bugüne Antalya, Antalya: Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, (1): 153-163.
• Togan, A. Z. V. (1981). Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Turan, O. (1996). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (1997). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Türkay, C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Uzunçarşılı (Uzunçarşılıoğlu), İ. H. (1933). “Teke Oğulları”. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, (I): 95-98.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1982). Osmanlı Tarihi. I, Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Üçok, B. (1955). “Hamitoğulları Beyliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1): 73-80.
• Ünal, M. A. (1996). “XV. ve XVI. Yüzyılda Teke Sancağında Cema’at ve Aşiretler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2): 221-238.
• Üstüner, H. (2015). “Türkiye Hayvancılığında Teke Yöresi Deseni”. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Ş. Kazan Nas), (II): 1583-1586.
• Veren, E. (2015). “Teke Yöresinde Pazar Duası Ritüeli”. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Ş. Kazan Nas), (I): 407-430.
• Yazıcızâde Ali. (2009). Tevârîh-i Âl-i Selçuk. (Haz. A. Bakır), İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yıldız, G. ve Kazan, Ş. (2009). “Teke Yöresinin Merkezi Burdur Halk Kültürü ile Müziğinden Esintiler”. Turkish Studies, 4(8): 1691-1733.
• Yücel, Y. (1991). Anadolu beylikleri hakkında araştırmalar, I, Ankara: TTK Yayınları.