An Evaluation on The Knowledge and Manners of Speech In the Atebetü’l- Hakayık

Yıl 2019, Sayı: 32, 240 - 268, 30.08.2019

Ömer İnce

https://doi.org/10.14520/adyusbd.586944

Cited By: 2

Öz

Atebetü’l-Hakayık, which is one of the works of Turkish of Karahanlı Period, is an important source not only in terms of the history of Turkish Literature but also in terms of Turkish socio-cultural life, Turkish language and cultural archeology. In the period of Karahanlılar (840-1212) Edib Ahmed b. The work written by Yükseknekî was written on behalf of ammed Muhammad İspehsâlar Beg ve and presented to him. This work is one of the first works of Turkish language and literature after Islam and is one of the didactic works of literary history. The work is also important in terms of reflecting the changing literary language to the work as well as socio-cultural change observed in social life after the adoption of Islam. It is seen that the national character, which draws attention in Kutadgu Bilig, continues to take on a religious character in this work. When we consider the work as a vocabulary, it is seen that it contains more Arabic and Persian words than Kutadgu Bilig written before him. The reason for this is the effect of Islam and Arabic and Persian on society and then Turkish.

Anahtar Kelimeler

Classical literature, Edib Ahmed Yüknekî, Atebetü'l-Hakayık, knowledge speech

Atebetü’l-Hakayık’da Yer Alan Bilgi ve Konuşma Âdâbı Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Karahanlı
Dönemi Türkçesi eserlerinden biri olan Atabetü’l-Hakayık yalnızca Türk
Edebiyatı tarihi bakımından değil, aynı zamanda Türk sosyo-kültürel hayatı,
Türk dil ve kültür arkeolojisi açısından da önemli bir kaynaktır. Karahanlılar
(840-1212) döneminde Edib Ahmed b. Yüknekî tarafından yazılmış olan eser,
“Muhammed İspehsâlar Beg” namına yazılmış ve kendisine sunulmuştur. Bu eser
İslâmiyet sonrası Türk dili ve edebiyatının ilk eserlerinden biri olup edebiyat
tarihinin didaktik eserlerindendir. Eser aynı zamanda İslâmın kabulünden sonra
toplumsal hayatta gözlenen Sosyo-kültürel değişimin yanında değişen edebî dilin
esere yansımasını göstermesi açısından da önemlidir.  Kutadgu Bilig’de dikkat çeken millî
karakterin, bu eserde dinî bir karaktere bürünerek devam ettiği görülür.  Eseri sözcük hazinesi olarak ele aldığımızda
kendinden önce yazılan Kutadgu Biligden daha fazla Arapça ve Farsça sözcük
içerdiği görülür. Bunun sebebi zamanla İslâm dininin dolayısıyla Arapça ve
Farsçanın önce topluma sonra da Türkçeye olan etkisidir.

Anahtar Kelimeler

Klâsik edebiyat, Edib Ahmed Yüknekî, Atabetü’l-Hakâyık, konuşma adabı

Kaynakça

• Arat, R. R. (1992). Atebetü’l hakayık (Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki). 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atay, H. (1987). “Bilgi Teorisi (İlmin İmkânı)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29 (1), 1-39.
• BANARLI, Nihat Sami (2001). Resimli Türk edebiyatı tarihi, İstanbul: MEB Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1974). Türk dili tarihi II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ertürk, A. (2017). Edib Ahmet B. Mahmud Yüknekî’nin Atebetü’l Hakayık Adlı Eserinin Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer Alan Değerler Açısından İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Gülensoy, T. (1991). Atebetü‟l-Hakayık. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 4, 50–51.
• Gülensoy, T. (1994). “Edib Ahmed Yüknekî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 10, 421–422.
• http://www.lugatim.com/s/edep (ET: 01.07.2019)
• https://islamansiklopedisi.org.tr/edep (ET: 01.07.2019)
• Karamanlıoğlu, A. F. (2007). Türk Dili nereden geliyor? Nereye gidiyor, İstanbul: Beşir Kitabevi.
• Köprülü, M. F. (1981). Türk edebiyatı tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Moran, B. (2012). Edebiyat kuramları ve edebî eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özek, A. vd. (1993). Kur’ân-ı Kerîm ve açıklamalı meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uysal, S. (2007). “Yüknek‟in Neresi Olduğu ve Edib Ahmed‟in Mezârı Hakkında”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2 (4). 1197-1199.