AÇIK HAVA KOŞULLARINDA SERGİLENEN TAŞ ESERLERDE BOZULMA – BOZUNMA SÜREÇLERİ VE KORUMA YÖNTEMLERİ

Yıl 2022, Sayı: 42, 194 - 226, 29.12.2022

Ayşin Konak , Günay Karahan , Serkan Gedük

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1169901

Öz

İnsanlık tarihine ait uzun süreli belleğin sergilendiği müzeler, geçmiş, bugün ve gelecek arasında önemli bağlar kurulmasını sağlayan mekanlardır. Müzeler kültür turizminin önemli araçlarından biridir. Kültür mirasının korunmasını sağlayan müze binaları ile çevresindeki açık alanda, malzeme türüne ve döneme göre sınıflandırılan pek çok eser sergilenmektedir. Müzelerin kapalı salonlarında, ahşap, kemik, cam, kil ve taş gibi hammaddelerden üretilmiş tarihi eserler sergilenirken, müzelerin bahçelerinde, açık hava koşullarının etkisinde çoğunlukla bozunmaya karşı daha direnç gösteren kilden ve taştan üretilmiş eserler sergilenmektedir. Müzelerde sergi salonlarında, tarihi eserlerin bozunmadan sergilenmesine, depreme karşı korunmasına ve doğru aydınlatmanın nasıl olmasına yönelik çok sayıda çalışma yürütülmektedir. Bunlara karşılık, müzelerde açık alanlarda sergilenen eserler üzerinde gözlenen bozunma süreçlerinin çok az araştırıldığı ve çoğunlukla göz ardı edildiği görülmektedir.
Bu çalışma kapsamında müzelerde açık hava koşullarının etkisi altında sergilenen doğal taş eserlerde bozunmaya neden olan etkenler, bunların nedenlerini tespit etmeye yönelik araştırmalar ve analizler, doğal taşlarda gözlenen bozunma şekilleri, ne tür çalışmalarla ve yöntemlerle korunabilecekleri ele alınmıştır. Söz konusu bu araştırmaların her bir basamağında onarım ve korumanın çok disiplinli yönü, eserlere zarar vermeyen çağdaş yöntemlerin kullanılması ve düzenli olarak denetlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bunların yanında müze bahçelerinde, çevre koşullarına açık alanlarda, sergilemeye yönelik düzenleme çalışmalarının neden önleyici koruma yaklaşımlarıyla desteklenmesi gerektiği anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Koruma, Onarım, Önleyici Koruma, Bozunma

DETERIORATION-DEGRADATION PROCESSES AND CONSERVATION METHODS IN STONE ARTIFACTS EXHIBITED UNDER OPEN-AIR CONDITIONS

Öz

Museums are places that provide the links between the past, present, and future. Many artifacts classified according to material type and period are exhibited in museums, which ensure the protection of cultural heritage. Mostly artifacts made of stone, which are more resistant to deteriotation and degradation are exhibited in open-air areas in museums. A large number of studies are carried out in museum exhibition halls to display historical artifacts without deterioration and degradation, to protect them against earthquakes. On the other hand, it is seen that the deterioration and degradation processes affecting the artifacts have been little researched and mostly ignored. Within the scope of this study, the factors causing deterioration and degratation in stone artifacts under open air conditions, the causes of these factors, deterioration and degratation patterns observed in stones, and their preservation methods are discussed. In each step, a great emphasis was put on multidisciplinary aspect of repair and conservation, the need for the use of methods that do not harm the artifacts and the regular inspection of these methods. In addition, it is explained why the arrangement works for exhibition in areas affected by environmental conditions should be supported by preventive conservation approaches.

Anahtar Kelimeler

Conservation, Preventive Conservation, Deterioration, Degratation.

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2018). Arkeolojik Alanlarda Koruma Kavramı ve Yaklaşımlarına Giriş. Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Alan Yönetimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
• Ahunbay, Z. (2020). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: Yem Yayınları.
• Angı, S. (2011). “İstanbul Tarihi Yarımada’daki Antik Yapılarda ve Anıtlarda Kullanılan Doğal Taşların Özellikleri ve Korunmuşluk Durumlar”. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 6: 31-42.
• Caner, E. (2018). Taş Malzemenin Bozulma Sorunlarının İncelenmesi ve Koruma Yöntemlerinin Belirlenmesi. Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Alan Yönetimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
• Caner-Saltık, E. N. (2018) Arkeolojik Alanlarda Malzeme Koruma Çalışmalarının Kapsamı ve Aşamaları. Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Alan Yönetimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
• Doğruer, F. S. (2019). “Müzelerde Önleyici Koruma: Temel Yaklaşımlar ve Gelişimi”. Akademik Sanat Dergisi, 4: 121-134.
• Dolar, A. Yılmaz, E. Ş. (2014). “Kültürel Yapılarda Biyolojik Bozunma Mekanizmaları”. Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi, 12: 1-19.
• Ersen, A. Verdön, İ. (2010). “Konservasyon Biliminin Restorasyon Proje ve Uygulamalarına katkıları”. TUBA-KED, 8: 7-20.
• Ersen, A. (2013). “Taş Korumada Son 20 Yıldaki Gelişmeler ve Yenilikler”. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 10: 3-19.
• Gökaltun, E. (1999). “Atmosferik Kirleticilerin Kuru ve Islak Çökelme Mekanizmalarının Kireçtaşlarındaki Parlaklık Kaybına Etkisi”. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1 (1): 134-156.
• Hasbay, U. Hattap, S. (2017). “Doğal Taşlarda Bozunma (Ayrışma) Türleri ve Nedenleri”. Bilim ve Gençlik Dergisi, 5: 23-45.
• Küçükkaya, G. (2004). Taşların Bozunma Nedenleri ve Korunma Yöntemleri. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Öcal, A.D. Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi Yayınları.
• Öztürk, Ö. T. Türe, A. (2018). “Side Müzesi’nde Bulunan Antik Döneme Ait Taş Eserlerin Koruma Onarım Çalışmalarının İncelenmesi”. İdil Sanat ve Dil Dergisi 7(49): 1169-1176.
• Şenol, F. (2017). “Biyo-Remidiasyon: tarihi Yapılarda Kullanılan karbonatlı Taşlarda Görülen Siyah Kabuk Tabakasının Temizliğinde Alternatif Bir Yöntem Olarak Biyo-Temizlik ve Biyo-Sağlamlaştırma”. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1): 1-15.
• Tavukçuoğlu, A. (2009). “Tarihi yapıların Tahribatsız Yöntemlerle Muayenesi”, II. Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri, 28-29 Eylül, İstanbul.
• Tavukçuoğlu, A. (2018) Tahribatsız Analizlerin Malzeme Sorunlarının Teşhisi ve Koruma Uygulamalarının Takibinde Sağladığı Yararlar. Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Alan Yönetimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
• Yar, M.N. (2010). “Restorasyon Uygulamalarında Lazerle Temizlik”, II. Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri, 16-17 Aralık, İstanbul.
• Zakar, L., Eyüpgiller, K. K. (2020). Mimari Restorasyon Koruma Teknik ve Yöntemleri Restorasyon Uygulamalarında Kullanılan Çağdaş Teknikler. İstanbul: Ömür Matbaacılık.