THE CONCEPT OF "FOOT" IN IDIOMS AND UNCONVENTIONAL ASSOCIATIONS IN THE INDIAN

Yıl 2023, Sayı: 44, 43 - 78, 31.08.2023

Orhan Balcı

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1229275

Öz

Indian style has enabled poets to make special efforts to reveal subtle dreams, undiscovered meanings, and unusual reconciliations which poets blend in the spiritual world in classical Turkish literature; it has brought new titles, images, and richness of expression to our poetry world. As the meaning is at the forefront in the center of this school, its representatives in classical Turkish literature also prioritized "meaning" in poetry with the influence of this understanding. As a result of the mind being forced to find original meanings and dreams with the understanding of revealing unspoken meanings in poetry, poets tried to look at the nature and events from different angles of view, putting forth fresh verses and discovering meanings that have not been said yet.

One of the important changes in terms of language and content in Classical Turkish poetry takes place under the influence of Indian style, which started to make itself felt in the 17th century. Although this school put the word to the forefront and put the meaning into the foreground, it also left a deep trace for the following periods with its structures that have not been seen in any poet before. Examples (unusual associations) in which the word "foot", which is the subject of our study, are included are among the structures in question. In addition to the unusual associations, we tried to reveal the meaning or layers of meaning that the word "foot" assumes in the idioms in which it is used. The meanings or layers of meaning that Indian style poets attributed to the word "foot", the examples used by their contemporaries or predecessors, were determined through the divans we scanned, and thus, it was tried to show through examples how our poets belonging to Indian style were influenced by the tradition or how original they were.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Indian style, foot, ıdiom, unconventional associations.

SEBK-İ HİNDÎ ÇİZGİSİNDE DEYİM VE ALIŞILMAMIŞ BAĞDAŞTIRMALARDA “AYAK” MEFHUMU

Öz

Sebk-i Hindî, klâsik Türk şiirinde şairlerin ruh dünyasında harmanladığı ince hayaller, keşfedilmemiş manalar ve alışılmamış bağdaştırmalar ortaya koyma hususunda özel çaba sarf etmelerini sağlamış ve şiir dünyamıza yeni başlıklar, imgeler ve ifade zenginliği getirmiştir. Bu ekolün merkezinde anlamın ön planda olması neticesinde klâsik Türk edebiyatındaki temsilcileri de şiirde ‘anlam'ı öncelemişlerdir. Şiirde zihnin orijinal mana ve hayaller bulmaya zorlanması neticesinde şairler, tabiat ve hadiselere farklı açılardan bakmaya çalışmışlar, taze mazmunlar ortaya koymayı ve henüz söylenmemiş manalar keşfetmeyi, başlıca uğraş alanı olarak görmüşlerdir.

Klâsik Türk şiirinde dil ve içerik bakımından önemli değişimlerden biri 17. yüzyılda kendini hissettirmeye başlayan Sebk-i Hindî etkisiyle gerçekleşir. Bu ekol her ne kadar lafzı geri plana atıp anlamı ön plana çıkarmışsa da daha önce hiçbir şairde örneği olmayan yapılarla da sonraki dönemler için derin bir iz bırakmıştır. Çalışmamıza konu olan “ayak” kelimesinin içinde geçtiği örnekler de (alışılmamış bağdaştırmalar) söz konusu yapılar arasındadır. Alışılmamış bağdaştırmaların yanı sıra “ayak” kelimesinin, kullanıldığı deyimlerde üstlendiği anlam veya anlam katmanlarını gözler önüne sermeye çalıştık. Sebk-i Hindî şairlerinin “ayak” kelimesine yükledikleri anlam veya anlam katmanları kendi çağdaşları veya selefleri tarafından kullanılmış örnekleri, taradığımız divânlar aracılığıyla tespit edilmiş ve böylece Sebk-i Hindî mensubu şairlerimizin gelenekten ne derece etkilendikleri veya ne derece özgün oldukları örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk Şiiri, Sebk-i Hindî, ayak, deyim, alışılmamış bağdaştırmalar.

Kaynakça

• Akkuş, M. (2018). Nef’î Divânı, ekitap veri tabanından 20 08 2022 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divâni.html.
• Aksan, D. (2013). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Bilgi Yayınevi
• Aksan, D. (1998). Anlambilim, Anlambilim konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz, Ankara: Eğiten Kitap Yayınevi.
• Artun, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü, Adana: Karahan Yayınları.
• Babacan, İ. (2009). Sebk-i Hindî Şiirinde Yeni-Orijinal Yapı ve Terkipler. Divân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3 (3), 29-46. DOI: 10.15247/dev.26
• Babacan, İ. (2010). Sebk-İ Hindî Şiirinde Teşbîh ve İstiâre Tercihindeki Farklılıklar, Turkish Studies, Volume 5/1,756-773, 2010.
• Babacan, İ. (2012). Klâsik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bakht, K. (2011). Seyyid Burhân Divânı ve İncelemesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Bilkan, A. F. (2007). Sebk-i Hindî Çalışmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (9), 359-388.
• Bilkan, A.F. (2011). Nâbî Dîvânı I–II., Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2018). Divân Edebiyatının Kaynakları, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Demirel, Ş. (2017). Şehrî Dîvânı, ekitap veri tabanından 20 09 2022 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-197364/sehri-divâni.html.
• Deniz, S. (2005). Tecellî Dîvânı, İstanbul: Veli Kitabevi.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Doğan, D. M. (2014). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Yazar Yayınları.
• Eke, N. U. (2019). Nâ’ilî’nin Gazellerinde Siyah Metaforunun İzinde. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (45), 193–217.
• Günaydın, E. (2020). İsmetî Divânı (İnceleme-Metin-Dizin), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Güzeldir, M. (2002). Abuşka Lügati (Giriş-Metin-İndeks), Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm Dîvânı, ekitap veri tabanından 12 08 2022 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https:// ekitap. ktb.gov.tr /Eklenti /67155,naili-i-kadim-divânipdf.pdf?0.
• Kalkışım, M. (1992). Şeyh Gâlib Dîvânı, Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı, ekitap veri tabanından 14 08 2022 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-7834/ divânlar.html.
• Karataş, T. (2014). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Sütun Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kutlar, F. S. (2006). Mustafa Sâmi Bey. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: TDV. 354-356.
• Kutlar, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı, ekitap veri tabanından 19 10 2022 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://ekitap. ktb.gov.tr /TR-196126/arpaemini-zade-mustafa-sami-divâni.html.
• Macit, M. (1994). Nedîm Divânı, Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Mum, C. (2004). Halepli Edîb Dîvânı, Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Onay, A.T. (2013). Açıklamalı Divân Şiiri Sözlüğü, Ankara: Berikan Kitabevi.
• Özdemir, E. (2000). Açıklamalı – Örnekli Deyimler Sözlüğü, Ankara: Bilgi Yayınları.
• Pala, İ. (2006). "Beyitlere Bakıp Soru Üretmek", Osmanlı Araştırmaları, c. 28, sayı. 28, ss. 151 164, Ara. 2006.
• Pala, İ. (2011). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Pala, İ. (2019). Müstesna Güzeller, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Rado, Ş. (1969). Büyük Türk Sözlüğü, İstanbul: Hayat Yayınevi.
• Saraçbaşı, M.E. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şentürk, A.A. (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, İstanbul: Osedam Yayınları.
• Toparlı, R. (2000). Lehce-i Osmânî, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı Dîvân'ı Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Yılmaz, M. C. (2010). Sabrî-i Şâkir Dîvânı, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.