KUTADGU BİLİG VE NİZAMÜLMÜLK SİYASETNAMESİ’NDE DAİRE-İ ADLİYE DÜŞÜNCESİ

Yıl 2023, Sayı: 44, 351 - 393, 31.08.2023

Hüseyin Şeyhanlıoğlu

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1339058

Öz

Tarihte bilinen ilk devlet olan Sümerler, onun siyasi kültürü üzerinde yükselen ilk imparatorluk olarak kabul edilen Akkadlar ve bu tecrübeyi tevarüs eden devletler dikkate alındığında Asya kıtası, Dünya siyasi tarihinin merkezinde bulunmaktadır. Üstelik M.S. 7. yüzyıl sonrası Anadolu, Mısır, Hint, Pers, Türk, Arap, Çin ve Moğol Dünyasının İslamlaşması ile bu coğrafyadaki devletlerin daha kalıcı ve kurumsal bir görüntüye kavuştukları bilinmektedir.
Bu coğrafyadaki en az altı bin yıllık siyasi tecrübeyi ihtiva eden ve bu tecrübeyi İslamî bir zeminde yeniden yorumlayan Kutadgu Bilig ve Nizamülmülk’ün Siyasetnamesi, siyaset bilimi alanında emsalsiz örnekler teşkil etmektedir. Türk ve İran devlet geleneklerini İslam siyaset düşüncesine kazandıran bu iki eser, adalet, ilim, ahlak, maliye, toplum, hâkimiyet, insan ve uluslararası ilişkileri ele almaktadır.
En mükemmel haline 1600’lerde ulaşan ve siyasetin adalete dayanması esasına dayalı olan Daire-i Adliye, yüzyıllarca Dünya siyasi tarihinde her hükümdarın en temel ve ilk siyasi ilkeleri olarak görülmüştür. Bu çalışmada, Kutadgu Bilig ve Nizamülmülk Siyasetname’sinin orijinal metinlerine bağlı kalınarak, bu eserlerdeki siyasi düşünceler, Daire-i Adliye bağlamında analiz edilecektir. Çalışmada, Türk-İslam Devletlerinin kalıcılığı ve kurumsallık ilkelerinin günümüz ve gelecek idareciler için de geçerli olduğu ve bunların özlü olarak takdimi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Siyasetname, Yusuf Has Hacip, Nizamülmülk, Daire-i Adliye

THE THOUGHT OF THE CIRCLE OF JUSTICE IN KUTADGU BILIG AND NIZAMULMULK'S SIYASETNAME

Öz

Considering the Sumerians, the first known state in history, which is considered to be the first empire to rise on its political culture, and the states that inherited this experience, the Asian continent is at the center of the world's political history. After this political legacy it is known that with the Islamization of the Anatolian, Egyptian, Indian, Persian, Turkish, Arab, Chinese and Mongolian worlds after the 7th century AD, the states in this geography gained an older and institutional image. These two works, which brought Turkish and Iranian state traditions to Islamic political thought, deal with justice, science, morality, finance, society, sovereignty, human and international relations. Through this thought The Circle of Justice, which reached its most perfect state in the 1600s and was based on the principle of politics being based on justice, has been seen as the most basic and first political principles of every ruler in the world political history for centuries. In this study, the political ideas in these works will be analyzed in the context of the Circle of Justice, adhering to the original texts of Kutadgu Bilig and Nizamülmülk’s Siyasetname.
Examining these main works in the study, it is aimed to present the permanence and institutionalism principles of the Turkish-Islamic States as well for today's and future administrators and to present them concisely.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Siyasetname, Yusuf Has Hacip, Nizamülmülk, Circle of Justice.

Kaynakça

• Adalıoğlu, Hasan H. (2009). “Siyasetnâme”, https://islamansiklopedisi.org.tr/siyasetname, (Erişim Tarihi: 20.10.2022).
• Alkan, H. (2018). İslam Siyasi Düşüncesinde Otorite Kavramı, Editör: Lütfi Sunar ve Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara.
• Arslan, H. ve Bozkurt, M. (2018). Sistematik Kelam, TDV Yayınları, 3. Baskı, Malatya.
• Ayar, Mehmet T. (2009). “Sunuş”, Siyasetname, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, (ss. vii-xxvi).
• Canatan, K (2014). İslam Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği, Doğu Kitabevi, 1. Baskı, İstanbul.
• Çitil, Ayhan, Üçer, İbrahim Halil, vd. (2022). “Mükellefiyet”, Teklif, Sayı: 1, ss.8-51
• Doğan, N. (2002). “Kutadgu Bilig’in Devlet Felsefesi-I”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 12, ss. 127-158.
• Eryılmaz B. ve BİRİCİKOĞLU, H. (2011), “Kamu Yönetiminde Hesap Verebilirlik ve Etik”, İş Ahlâkı Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, ss. 19-45.
• Has Hacib, Y. (2021). Kutadgu Bilig, Çev. Yaşar Çağbayır, Ötüken Neşriyat, 2. Baskı, İstanbul.
• Has Hacip, Y. (2016). Kutadgu Bilig : Mutluluk Veren Bilgi. Editör: Fatih Atak, Hazırlayan: Emek Üşenmez, Akademik Kitaplar, 1. Baskı, İstanbul.
• Hodgson, Marshall G. S. (1995). İslâm'ın Serüveni: Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, C. II, Çev. Metin Karabaşoğlu, İz Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul.
• İbni Haldun (2016). Mukaddime, Düz. Arslan Tekin, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Basım, İstanbul.
• İnalcık, H. (2005). Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• İnayet, H. (2008). Çağdaş İslâmî Siyasi Düşünce, Çev. Yusuf Ziya Cömert, Hece Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
• İslamoğlu, H. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Devlet ve Köylü, İletişim Yayınları, İstanbul.
• İyi Yönetim İlkeleri Rehberi. https://www.ombudsman.gov.tr/Yayinlarimiz/IyiYonetimIlkeleriRehberi, (Erişim Tarihi: 20.03.2023).
• Kınalızade, A. E. (2010). Devlet ve Aile Ahlakı, Editör: Kemal Gurulkan, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Kömbe, İ. (2018). “İslam Siyaset Düşüncesinde Siyaset Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Divan Disiplinlerarası Çalışma Dergisi. Cilt: 23, Sayı: 44, ss. 35-60.
• Köse, Hızır M. (2018). İslam Siyaset Düşüncesinin Temelleri- Bir Giriş Denemesi, Editör: Lütfi Sunar ve Özgür Kavak, İlem Kitaplığı, Ankara.
• Nizamülmülk (2006). Siyasetnâme, Çev. Nurettin Bayburtlugil, Dergâh Yayınları, 6. Baskı, İstanbul.