BİYOKİMYA LABORATUVARINDA PRE-PREANALİTİK HATA KAVRAMI

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 23 - 24, 02.08.2017

Rukiye Nar , Dilek İren Emekli Kenan Güçlü Bilal İlanbey

Öz

Sağlık
hizmetinin en önemli birimlerinden biri klinik laboratuvarlardır. Doğru test
sonuçlarının olmaması durumunda hekimlerin teşhis koyması veya etkili bir
tedavi sağlaması zordur. Klinik laboratuvarlar, hasta kabulü, taburcu edilmesi
ve ilaç tedavisi gibi kritik kararların % 60 ila % 70'ini etkilemektedir (1, 2,
3).  Klinik laboratuvarlardaki toplam test süreci kompleks ve çok
basamaklı bir süreçtir, test için verilen tıbbi karardan, sonuçların
raporlanmasına kadar, hasta ile başlar ve biter. Toplam test süreci; test seçimi
ve test istemi, numunenin toplanması, kimlik tanımlama, numunenin laboratuvara
transportu, numunenin hazırlaması, analiz etme, test sonuçlarının raporlanması
ve test sonuçlarını yorumlanması olarak aşamalara ayrılmaktadır (1). Ayrıca,
toplam test süreci pre-analitik, analitik ve post-analitik olarak üç ana fazda
da değerlendirilmektedir. Preanalitik faz toplam test sürecinin en karmaşık ve
kontrol edilmesi güç aşamasıdır, laboratuvar hatalarının yaklaşık %70i bu fazda
gerçekleşmektedir (4). Analitik faz standardizasyonu, otomasyon ve teknolojik
gelişmeler,  iç ve dış kalite kontrolleri ile laboratuar sonuçlarının
analitik güvenilirliği önemli ölçüde geliştirmiş ve hata oranları azalmıştır
(4,5). Post-analitik faz, laboratuvar sonuçlarının doğrulanması, sonuçların
laboratuvar bilgi sistemine aktarılması ve raporlanmasını içerir. Bu aşamada,
toplam laboratuvar hatalarının % 18,4 - 47'sini oluşturan yanlış doğrulama,
rapor edilmeyen veya analitik olmayan veri girişi gibi hatalar olmaktadır (4).
Üç ana faza ayrılan toplam test sürecine ek olarak pre-preanalitik ve post-post
analitik fazlar da eklenmiştir. Test seçimi ve laboratuvar test istemi
pre-preanalitik fazda yer almaktadır (1). Bu mektupta pre-preanalitik fazda
karşılaşılan hatalardan eksik test istemi nedeniyle raporlanamayan hesaplamaya
dayalı seviyesi belirlenen LDL kolesterol sayısını değerlendirdik. Lipid
profili total kolesterol, HDL kolesterolü ve trigliserid ölçümünü içermektedir.
LDL kolesterol trigliserid düzeyi 400 mg/dL’nin altında olduğu sürece LDL
kolesterol = total kolesterol - HDL kolesterol - [1/5 x trigliserid] formülü
kullanılarak hesaplanmaktadır. Trigliserid düzeyi  400 mg/dL’nin üstünde
olduğu durumlarda serum LDL kolesterolünün direk ölçümü gerekmektedir. Toplam
20116 hastanın lipid paneli çalışılmış ancak 345 hasta örneğinin LDL
kolesterolü TG, Total Kolesterol veya HDL kolesterol istemindeki eksiklik
nedeniyle hesaplanamamış ve eksik test istemi veya hatalı istem şeklinde test
reddi yapılmıştır. Bu durumda hastaların yaklaşık %2’sinin LDL sonucu
raporlanamamıştır. Bu durum klinisyen hekimin kardiyovasküler
hastalıkların takip ve tedavisinde oldukça önemi olan bir parametrenin (6) değerlendirilememesine ve ilerleyen günlerde tekrar hastanın doktoruna
başvurarak kan vermesine yol açmaktadır.  Klinik laboratuvarlarda toplam
test süreci hastanın test istemi ile başlayıp test sonucunun raporlanmasının
ardından klinisyen tarafından yorumlanması ile bitmektedir. Sürecin herhangi
bir aşamasında yapılan hata hasta sonucunu etkilemektedir. Belirli hastalıklarda
test seçimi için rehberlik eden tanı algoritmaları bulunmaktadır. Bu
algoritmalar klinik laboratuarda refleks test protokollerinin oluşturulması
için temel oluşturmaktadır. Panel testi, bir hastanın klinik durumu ile
ilişkili olabilen bir dizi farklı laboratuvar testinin ölçümünü içermektedir
(7). Panel testlere örnek olarak lipid profili,
elektrolit, karaciğeri, böbrek paneli gibi paneller klinisyenlere yardımcı
olmaktadır. LDL kolesterol testindeki eksik isteme dayalı hata oranını
azaltmak için lipid profilinin panel şeklinde istenmesi yönünde düzenleme
yapılmalı ve klinisyen hekimlerin bilgilendirilmesi sağlanmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Pre-preanalitik hata, toplam test süreci, Biyokimya

Kaynakça

• 1. Coşkun A, Inal T, Unsal I, Serteser M. Six Sigma as a Quality Management Tool: Evaluation of Performance in Laboratory Medicine. Quality Management and Six Sigma 2010; 247–61.
• 2. Englezopoulou A, Kechagia M, Chatzikiriakou R, Kanellopoulou M, Valenti M5 and Masedu F. Pre Analytical Errors as Quality Indicators in Clinical Laboratory. Austin J Public Health Epidemiol 2016;3(5):1-8
• 3. Lippi G, Mattiuzzi C, Favaloro EJ. Pre-analytical variability and quality of diagnosis testing. Looking at the moon and gazing beyond the finger. N Z J Med Lab Sci 2015;69:4-8.
• 4. Plebani M. Errors in clinical laboratories or errors in laboratory medicine? Clin Chem Lab Med 2006;44(6):750–759
• 5. Plebani M, Sciacovelli L, Aita A, Padoan A, Chiozza ML. Quality indicators to detect pre-analytical errors in laboratory testing. Clinica Chimica Acta 432 (2014) 44–48
• 6. Silverman MG, Ference BA, Im K, Wiviott SD, Giugliano RP, Grundy SM, Braunwald E, Sabatine MS. Association Between Lowering LDL-C and Cardiovascular Risk Reduction Among DifferentTherapeutic Interventions: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA. 2016;316(12):1289-1297
• 7. Laposata M, Dighe A. "Pre-pre" and "post-post" analytical error: high-incidence patient safety hazards involving theclinical laboratory. Clin Chem Lab Med 2007;45(6):712–719