Hitit Çiviyazılı Belgelere Göre (É)/(GIŠ)šinapši- Üzerine Bazı Gözlemler

Yıl 2024, , 59 - 75, 31.03.2024

Zekiye Nihan Kırçıl

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1346135

Öz

M.Ö. 2.binyılda Anadolu’da hüküm sürmüş Hititlerin geride bıraktıkları Hititçe çiviyazılı metinlerde çeşitli mimari yapıların adlarıyla karşılaşmaktayız. Bu yapıların arasında ise (É)/(GIŠ)šinapši- yer almaktadır. Hurrice “šin”- kökünden türetilen (É)/(GIŠ)šinapši-, ilerleyen dönemlerde Hurri ve Babil topraklarında kutsal bir mekân olarak sayılmıştır. (É)/(GIŠ)šinapši- yapısında genellikle günahlardan arınmak, adak adamak gibi ritüeller gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte Hititçe kaynaklarda bir yer adı olarak Šinapši Dağı da geçmektdir. Adı geçen dağın lokalizasyonu hakkında kesin bir bilgi olmasa da Šinapši Dağı’nın Kizzuwatna bölgesinde yer aldığı ve Amanos Dağları ile eşitlenebileceği fikri öne sürülmüştür. Kral ve kraliçelerin önem verdiği (É)/(GIŠ)šinapši- yapılarının kendi tanrıları bulunmakta ve bu tanrıların öfkelenmemeleri için çeşitli ritüeller gerçekleştirilmektedir. Kimi zaman yeraltı dünyasına da ait olduğu düşünülen (É)/(GIŠ)šinapši-’lerin genel anlamda kötülüğü uzaklaştırmaya hizmet eden mekanlar olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

(É)/(GIŠ)šinapši-, Hitit yapısı, Hititçe Çiviyazılı Metinler

Some Observations on (É)/(GIŠ)šinapši- According to Hittite Cuneiform Documents

Öz

In the Hittite cuneiform texts left behind by the Hittites who ruled in Anatolia in the 2nd millennium BC, we encounter various architectural structures. Among these structures is (É)/(GIŠ)šinapši-. (É)/(GIŠ)šinapši-, derived from the Hurrian root “šin-”, was regarded as a sacred place in Hurri and Babylonian lands in the following periods. In (É)/(GIŠ)šinapši-, rituals such as cleansing from sins and making offerings were generally performed. However, Mount Šinapši is mentioned as a place name in Hittite sources. Although there is no definite information about the localization of the mountain, it has been suggested that Mount Šinapši is in the Kizzuwatna region and can be equated with the Amanos Mountains. The ((É)/(GIŠ)šinapši-structures, which kings and queens attach importance to, have their own gods, and various rituals are performed to prevent the anger of these gods. We can say that ((É)/(GIŠ)šinapši-s, which are sometimes thought to belong to the underworld, are places that serve to ward off evil in general.

Anahtar Kelimeler

É)/(GIŠ)šinapši-, Hittite Structure, Hittite Cuneiform Texts

Kaynakça

• Archi, A. (1992). Substrate: Some remarks on the foundation of the West Hurrian pantheon. H. Otten, E. Akurgal, H. Ertem, A. Süel (Eds.), Sedat Alp’a Armağan/Festschrift für Sedat Alp. Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp içinde (ss. 7-14). Ankara: Anadolu Medeniyetlerini Araştırma ve Tanıtma Vakfı.
• Arıkan, Y. (1998). Hitit dini üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 365, 271-285.
• Arıkan, Y. (2003). Hitit çivi yazılı belgelerinde šuḫḫa- “(Düz) dam, çatı” ve onun dinsel ve sosyal hayattaki yeri. Anadolu Arşivleri/Archivum Anatolicum, 6(1), 11-57.
• Beckman, G. M. (1983). Hittite birth rituals (Second Revised Edition). StBoT 29, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Beckman, G. M. (2014). The babilili-Ritual from Hattusa (CTH 718). Winona Lake, Indiana: Penn State University Press.
• Bittel, K. (1970). Hattusha. The capital of the Hittites. Flexner Lectures, New York-Oxford: Oxford University Press.
• Devecchi, E. (2005). Gli annali di ḫattušili I nella versione accadica. Pavia: Italian University Press.
• Erginöz, G. Ş. (1999). Hititlerde anatomi ve tıp. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Freu, J., and Mazoyer, M. (2008). L’apogée du nouvel empire hittite. Les Hittites et leur histoire, Paris: Editions L’harmattan.
• Friedrich, J. (1952-1954). Hethitisches wörterbuch. kurzgefasste kritische sammlung der Deutungen hethitischer wörter. 1.-4. Lieferung, Heidelberg: Heidelberg Universitätsverlag, Carl Winter 1957.
• Forlanini, M. (2000). L’orizzonte geografico dei testi hittiti e le liste di evocazione, L. Milano, S. de Martino, F. M. Fales, G. B. Lanfranchi (Eds.), Landscapes. Territories, frontiers and horizons in the Ancient Near East in (pp. 9-20). Padova.
• Groddek, D., and Kloekhorst A. (2006). Hethitische texte in transkription. KBo 35, DBH-P 19, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Güterbock, H. G. (1975). Yazılıkaya: Apropos a new interpretation. Journal of Near Eastern Studies, 34, 273-277.
• Güterbock, H. G., and Hoffner, H. A. (1997). The Hittite dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago. Vol. P, fasc. 3: (UZU)pattar A to putkiya-, (CHD 4/3) Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.
• Güterbock, H. G., Hoffner H. A., and van den Hout Th. P. J. (2013). The Hittite dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago. Vol. Š, fasc. 3 (še- to šizišalla-), CHD S/3, Chicago: Institute for the Study of Ancient Cultures.
• Haas, V. (1998). Die hurritischen ritualtermini in hethitischem kontext. ChS 1/9, Roma: CNR-Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici.
• Haas, V., and Wäfler M. (1974a). Yazılıkaya und der grosse Tempel, Oriens antiquus, 13, 211-226.
• Haas, V., and Wilhelm G. (1974b). Hurritische und luwische Riten aus Kizzuwatna. AOATS 3; Hurritologische Studien 1, Kevelaer - Neukirchen-Vluyn: Kevelaer: Butzon und Bercker - Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag.
• Haas, V. (1981). Nordsyrische und kleinasiatische Doppelgottheiten im 2. Jahrtausend. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 72, 5-21.
• Haas, V. (1994). Geschichte der hethitischen religion. Leiden: Brill.
• Haas, V. (2003). Materia magica et medica hethitica: Ein Beitrag zur Heilkunde im Alten Orient, Berlin: De Gruyter.
• Laroehe, E. (1949). La bibliotheque de Hattusa. Archiv Orientální, 17, 7-23.
• Laroche, E. (1960). Études hourrites. Revue d’Assyriologie et d’Archéologie Orientale, 54, 187-202.
• Laroche, E. (1978-1979). Glossaire de la langue hourrite. 1: A-L; 2: M-Z, Index, Revue Hittite et Asianique, vol. 34-35, Paris: Klincksieck.
• Lebrun, R. (1977). Textes religieux hittites de la fin de I'empire. Hethitica, 2, 93-153.
• Lebrun, R. (1979). Les rituels d’Ammihatna, Tulbi et Mati contre une impureté = CTH 472. Hethitica 3, 139-164.
• Lebrun, R. (1980). Hymnes et prières hittites. Homo Religiosus 4, Louvain-la-Neuve: Centre d'Histoire des Religions.
• Melchert, H. C. (1993). Cuneiform Luvian Lexicon. Lexica Anatolica 2, Chapel Hill: Brill.
• Miller, J. L. (2004). Studies in the origins, development and ınterpretation of the Kizzuwatna Rituals. StBoT 46, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Monte, G. F. del, and Tischler, J. (1978). Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte. RGTC 6; TAVO Beihefte B 7, Wiesbaden: Ludwig Reichert.
• Monte, G. F. del. (1992). Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte. Supplement, RGTC 6/2; TAVO Beihefte B 7/6, Wiesbaden: Ludwig Reichert.
• Mouton, A. (2007). Rêves hittites. Contributions à une histoire et une anthropologie du rêve en Anatolie ancienne. Leiden - Boston: Brill.
• Mouton, A. (2008). Les rituels de naissance kizzuwatniens. Un example de rites de passage en Anatolie Hittite. Paris: Universite De Strasbourg.
• Naumann, R. (1985). Eski Anadolu mimarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oppenheim, A. L., Reiner, E., and Biggs, R. D. (1971). The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago. Vol. 8, K, (CAD 8), Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.
• Otten, H. (1958). Hethitische Totenrituale. Institut für Orientforschung, Veröffentlichung 37, Berlin: Akademie Verlag.
• Puhvel, J. (1997). Hittite etymological dictionary. Vol. 4: Words beginning with K, Berlin - New York: Walter de Gruyter.
• Popko, M. (1978). Kultobjekte in der hethitischen Religion (nach keilschriftlichen Quellen), Warszawa: Wydawn. Uniwersytetu Warszawskiego.
• Richter, T. (2012). Bibliographisches glossar des Hurritischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Reyhan, E. (2016). Hitit arşivlerinde Kizzuwatna kökenli Tanrıları Çağırma Ritüelleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 35, 1-38.
• Sakuma, Y. (2009). Hethitische Vogelorakeltexte. Teil 1: Untersuchung; Teil 2: Bearbeitung. Unpublished PhD Dissertation, Würzburg. Schwemer, D. (2001). Wettergottgestalten Mesopotamiens und Nordsyriens im Zeitalter der Keilschriftkulturen: Materialien und Studien nach den schriftlichen Quellen, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Seeher, J. (2011). Taşa Yontulu Tanrılar: Hitit Kaya Tapınağı Yazılıkaya. İstanbul: Ege Yayınları.
• Singer, I. (1975). Hittite ḫilammar and Hieroglyphic Luwian *ḫilana. Zeitschrift für Assyriologie und (verwandte Gebiete/)vorderasiatische Archäologie, 65, Leipzig; Weimar; Berlin, 69-103.
• Singer, I. (1996). Muwatalli's Prayer to the Assembly of Gods through the Storm-God of Lightning (CTH 381). Atlanta, Georgia: Amer Society of Papyrologists.
• Singer, I. (2002). Hittite Prayers. (SBL Writings from the Ancient World 11), Atlanta: Society of Biblical Literature.
• Sommer, F. (1940). Aus Hans Ehelolf's Nachlass. Zeitschrift für Assyriologie und (verwandte Gebiete/) vorderasiatische Archäologie, 46=NF 12, 5-52. Strauß, R. (2006). Reinigungsrituale aus Kizzuwatna. Ein Beitrag zur Erforschung hethitischer Ritualtradition und Kulturgeschichte. Berlin-New York: Walter De Gruyter.
• Sürenhagen, D. (1981). Zwei Gebete Ḫattušilis und der Puduḫepa. Textliche und literaturhistorische Untersuchungen. Altorientalische Forschungen, 8, 83-168.
• Tischler, J. (1977-1983). Hethitisches etymologisches glossar. Teil 1, A-K. Innsbruck.
• Tischler, J. (2001). Hethitisches handwörterbuch, Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen. Innsbruck.
• Tischler, J. (2008). Hethitisches Handwörterbuch-Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen. 2., vermehrte und verbesserte Auflage, Innsbruck: Institut für Sprachen und Literaturen der Universität Innsbruck.
• Tischler, J. (2016). Hethitische texte in transkription. KUB 56 und KUB 57, DBH 49, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tuncer, H. (2021). Hititçe çivi yazılı metinlerde “Hilammar” yapısı. Anadolu’nun Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, İstanbul, 403-432.
• Ünal, A. (2003). Word Play in Hittite Literature?, Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. on the Occasion of His 65th Birthday, Winona Lake, Indiana, 377-388.
• Ünal, A. (2016). Hititçe Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük. Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte/Grand Dictionary of Hittite-Turkish, Turkish-Hittite alongside with Word Lists of Hattian, Hurrian, Hieroglyphic and Cuneiform Luwian and Palaic, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Wegner, I. (2002). Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschreibungen. Teil II: Texte für Teššub, Hebat und weitere Gottheiten, (ChS I/3-2), Roma: Istituto di studi sulle civilta dell'Egeo e del Vicino Oriente.
• Wilhelm, G. (1994). The Hurrians, (translated from German by J. Barnes). Warminster: Aris and Phillips.