Mesleki Olgunluğun Yordayıcıları Olarak Aile Etkisi, Yaşam Yönelimi ve Kariyer Kararı Verme Durumu

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 239 - 256, 29.03.2022

Beyza Bulut , Feride Bacanlı

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1031097

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı, lise öğrencilerinin kariyer seçiminde aile etkisi, yaşam yönelimi ve kariyer karar verme durumunun birlikte mesleki olgunluk puanlarını yordama gücünü belirlemektir. Ayrıca bu araştırma kapsamında lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin cinsiyete, sınıf düzeyine, anne-baba eğitim düzeyine göre anlamlı olarak farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek amaçlanmaktadır. Araştırma grubunu 275 (148 kız, 127erkek), 9. 10. 11. ve 12. sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında yer alan verilerin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, Yaşam Yönelimi Ölçeği (YYÖ-R), Kariyer Seçiminde Aile Etkisi Ölçeği (KSAEÖ) ve Mesleki Olgunluk Ölçeği(MOÖ) kullanılmıştır. Verileri çözümlemek amacıyla Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi, t testi, tek yönlü varyans ve kruskal wallis-h testine yer verilmiştir. Regresyon analizi sonuçları, yaşam yönelimi ve kariyer kararı verme durumu birlikte mesleki olgunluğa ilişkin toplam varyansın %6.7’sini açıklamıştır. Kariyer kararı verme, mesleki olgunluğun en güçlü yordayıcı olup bunu yaşam yönelimi takip etmektedir. Kariyer gelişiminde aile etkisinin mesleki olgunluğu yordama oranı anlamlılık düzeyine ulaşamamıştır. Öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin cinsiyet, sınıf düzeyi, anne ve babanın öğrenim düzeyine göre anlamlı olarak farklılaşmadığı görülmüştür. Araştırmanın sonuçları ilgili literatüre dayanılarak tartışılmış olup; gelecekteki teorik ve uygulamaya yönelik araştırmalar için araştırmanın sınırlılıklarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesleki olgunluk, yaşam yönelimi, aile etkisi, kariyer kararı verme durumu

Kaynakça

• Akbalık, G. (1996). Ortaokul 3. sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi Dergiler Veritabanı, 27(2), 990- 997.
• Akıntuğ, Y. ve Birol, C. (2011). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk ve karar verme stratejilerine yönelik karşılaştırmalı analiz. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(41), 01-12.
• Allen, K. and Bradley, L. (2015). Career counseling with juvenile offenders: effects on self-efficacy and career maturity. Journal of Addictions & Offender Counseling, 36(1), 28-42.
• Altuntaş, S., Atlı, A. ve Kış, A. (2016). Öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin cinsiyetlerine göre meta analizi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (31), 88-106.
• Araz, Ç. (2019). Güzel sanatlar lisesi müzik bölümü öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ve ailelerin meslek seçimlerine etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Trabzon Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Trabzon.
• Atli, A. ve Gür S. H. (2019). Lise öğrencilerinin meslek tercihleri ve bu tercihlerine etki eden faktörler. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(1), 32-53.
• Aydın, G. ve Tezer, E. (1991). İyimserlik, sağlık sorunları ve akademik başarı ilişkisi. Journal of Psychology, 7(26), 2- 9.
• Bacanlı, F. (2019). Bir mesleki grup rehberliği programı ve uygulama klavuzu. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bacanlı, F. ve Sürücü M. (2011). İlköğretı̇m öğrencı̇lerı̇nı̇n karı̇yer gelı̇şı̇mlerı̇ ı̇le ebeveyne bağlanmaları arasındakı̇ ilı̇şkı̇lerı̇n incelenmesı̇. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(4), 679-700.
• Bae, S.M. (2017). An analysis of career maturity among Korean youths using latent growth modeling. School Psychology International, 38(4), 434–449.
• Bastianello, M. R., Pacico, J. C. and Hutz, C. S. (2014). Optimism, self-esteem and personality: adaptation and validation of the Brazilian version of the revised life orientation test (LOT-R). Psico- USF, Bragança Paulista, 19(3), 523-531.
• Bayındır A. (1999). Bireylerin mesleki olgunluk düzeyleri ile anne babalarının tutumlarını algılamaları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Birol, C. ve Kıralp, Y. (2010). A comparative analysis of the career maturity level and career indecision of the first grade high school students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 2359-2365.
• Blustein, D. (1988). Decision-making styles and vocational maturity: an alternative perspective. Journal of Vocational Behaviour, 30(1), 61-71.
• Bozgeyikli, H. ve Doğan H. (2015). Career development and life satisfaction levels of Turkish 8th grade students. Mevlana International Journal of Education, 5(3), 1-13.
• Bozgeyikli H., Bacanlı, F. ve Doğan H. (2015). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin mesleki karar verme yetkinliklerinin yordayıcılarının incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 125-136.
• Buyukgoze Kavas, A. (2016). Predicting career adaptability from positive psychological traits. The Career Development Quarterly, 64(2), 114–125.
• Can, A.ve Taylı, A. (2014). Ortaokul öğrencilerinin kariyer gelişimlerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 321-346.
• Cho, S. Y. and Kim, K. C. (2014). The effects of career identity, career decision level and career maturity for middle, high school students. Studies on Korean Youth, 21, 325–349.
• Clutter, C. (2010). The effects of parental influence on their children’s career choices. Master’s Thesis, Kansas State University, Manhattan.
• Creed, P. A. and Patton, W. (2003). Predicting two components of career maturity in school based adolescents. Journal of Career Development, 29(4), 277-290.
• Creswell, J. (2017). Eğitim araştırmaları: nicel ve nitel araştırmaların yürütülmesi ve değerlendirilmesi (Çev. Ed. H. Ekşi). İstanbul: EDAM.
• Çakar, M. ve Kulaksızoğlu A. (1997). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile denetim odağı düzeylerinin karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(9), 113-131
• Çarkıt, E. ve Bacanlı F. (2020). Kariyer olgunluğunda cinsiyet farklılıkları: Meta analiz çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 48, 84-104.
• Çınar, Ç. (2011). Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçimi kararlarında benlik algısının önemi. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çoban, A. E. (2005). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 39–54.
• Dokuyan, M. (2016). 12. sınıf öğrencilerinde algılanan anne-baba tutumları ile benlik saygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 1-21.
• Duru, H. (2019). Lise öğrencilerinin mesleki olgunlukları, kariyer kararı verme güçlükleri ve kariyer kararı verme öz yetkinlikleri arasındaki ilişkilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Dursun, A. ve Kara, A. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinin kariyer karar verme güçlüklerinin yordayıcısı olarak kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve kariyer seçiminde aile etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(1), 39-55
• Ekiz, O. U. (2019). Çoklu doğrusal regresyon analizinde etkili gözlemlerin belirlenmesine yönelik bir yöntem. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(3), 393-400.
• Flouri, E. and Buchanan, A. (2002). The role of work-related skills and career role models in adolescent career maturity. The Career Development Quarterly, 51(1), 36-43.
• Fouad, N., Cotter W., Fitzpatrick M., Kantamneni M., Carter L. and Bernfeld, S. (2010). Development and validation of the family ınfluence scale. Journal of Career Assessment, 18(3), 276-291.
• Fouad, N. A., Kantamneni, N., Smothers, M. K., Chen, Y.L. and Terry, S. (2008). Asian American career development: a qualitative analysis. Journal of Vocational Behavior, 72(1), 43-59.
• Hamamcı, Z. ve Çoban A. E. (2007). Vocational maturity and career indecision relations with irrational belief. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(27), 31-42.
• Hirschi, A. (2011). Effects of orientations to happiness on vocational identity achievement. The Career Development Quarterly, 59(4), 367–378.
• Karaca, F. (2019). Ortaöğretim düzeyinde turizm eğitimi gören öğrencilerin anne baba tutumlarının mesleki olgunluk düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Kayaş, S. (2009). Meslek liselerinin bilişim teknolojileri alanındaki öğrencilerin dal seçimlerine, öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri ve öğrenci ailelerinin tutumlarının etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Keller, K. (2004). The relation between parental behavior and the career maturity and self-efficacy of young adolescents. Doctoral’s Thesis, University of India, United States of America.
• Keller, B. and Whiston, S.C. (2008). The role of parental influences on young adolescents’ career development. Journal of Career Assesment, 16(2), 198-217.
• Kim, Y.H., Kim, K.E. and Choi, J.H. (2011). Career decision-making styles and career maturity amongst Korean undergraduate students. Journal of the Korea Academia-Industrial Cooperation Society, 12(3), 1223-1233.
• Köküsoy, K. (2008). Endüstri meslek liselerinde bir meslek alanına yönelmiş olan öğrencilerin mesleki olgunluk ve algıladıkları aile desteği düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kruzcek, A. and Janicka M. (2019). Being or having young adults life orientations and their satisfaction with life. Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 19(2), 158-164.
• Kurniawan, W., Daharnis and Karneli, Y. (2020). Contribution of adversity quotient, self awareness and demographic factors to student career maturity. International Journal of Research in Counseling and Education, 4(1), 70-75.
• Kutlu, M. (2012). Anadolu ve genel lise öğrencilerinin çeşitli değişkenlere göre mesleki olgunluk düzeylerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 23-41.
• Kuzgun, Y. ve Bacanlı F. (2019). Lise öğrencileri için mesleki olgunluk ölçeği el kitabı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Leal-Muniz, V. and Constantine, M.G. (2005). Predictors of the career commitment process in Mexican American college students. Journal of Career Assesment, 13(2), 204-215.
• Lee, K. (2001). A cross-cultural study of the career maturity of Korean and United States high school students. Journal of Career Development, 28(1), 43- 57.
• Lee, Y. and Hughey, K., F. (2001). The relation of psychological seperation and parental attachment to the career maturity of college freshmen from intact families. Journal of Career Development, 27(4), 279- 293.
• Lee, S. A., Lee H.S., Song H.S. and Kim S.G. (2015). The relationship between attachment and career maturity: the mediating role of self-efficacy. International Social Work, 58(1), 153-164.
• Lent, R. W., Brown, S. D. and Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45(1), 79-122.
• Lim, S. A. and You, S. (2019). Long-term effect of parents’ support on adolescents’ career maturity. Journal of Career Development, 46(1),48-61.
• Li, T., Tien, HL. S., Gu, J. and Wang, J. (2022). The relationship between social support and career adaptability: the chain mediating role of perceived career barriers and career maturity. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 1-18.
• Oberai, R. (2017). Impact of parent-child relationship on career maturity-competence of high school students. International Journal of Research in Commerce & Management, 8(1), 37-40.
• Oğuz, Ö. (2008). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi (özel arı lisesi örneği). Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özünlü, M. B. ve Bacanlı, F. (2015). Kariyer seçiminde aile etkisi ölçeğinin lise öğrencileri için Türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Journal of Turkish Educational Sciences, 13(1), 13-32. Paloş, R. and Drobot, L. (2010). The impact of family influence on the career choice of adolescents. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2(2), 3407-3411.
• Parmaksız, I. ve Avşaroğlu, S. (2012). Öğretmen adaylarının benlik saygısı düzeylerine göre iyimserlik ve stresle başa çıkma stillerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 11(2), 543-553.
• Patton, W. and Creed, P. A. (2001). Developmental issues in career maturity and career decision status. The Career Development Quarterly, 49(4), 336-351.
• Patton, W., Creed, P. A. and Muller, J. (2002). Career maturity and well-being as determinants of occupational status of recent school leavers: A brief report of an Australian study. Journal of Adolescent Research, 17(4), 425–435.
• Patton, W. and Lokan, J. (2001). Perspectives on Donald Super's construct of career maturity. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 1, 31-48.
• Pieterse, A. M. (2005). The relationship between time perspective and career maturity for grade 11 and 12 learners. Doctoral’s Thesis, University of the Free State, South Africa.
• Polat, F.B. (2015). Kariyer tercihini etkileyen faktörlerin mesleki olgunluk düzeyi üzerinde etkisi: lise öğrencileri üzerinde bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Powell, D. F. and Luzzo, D. A. (1998). Evaluating factors associated with the career maturity of high school students. The Career Development Quarterly, 47(2), 145-158.
• Roe, A. (1956). The psychology of occupations. New York: Wiley.
• Sahranç, Ü. (2000). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin denetim odaklarına göre bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Salami, S. O. (2008). Gender, identity status and career maturity of adolescents in Southwest Nigeria. Journal of Social Sciences, 16(1), 35-49.
• Santilli, S., Marcionetti, J., Rochat, S., Rossier, J. and Nota, L. (2016). Career adaptability, hope, optimism, and life satisfaction in Italian and Swiss adolescents. Journal of Career Development, 44(1), 62–76.
• Satan, A. (2014). Endüstri meslek lisesi son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk ile karar stratejileri arasındaki ilişkinin analizi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 40(40), 133-145.
• Savickas, M.L., Briddick W.C. and Watkins C.E. (2002). The relation of career maturity to personality type and social adjustment. Journal of Career Asssesment, 10(1), 24-41.
• Scheier, M. F. and Carver, C. S. (1985). Optimism, coping, and health: assessment and implication of generalized outcome expectancies. Health Psychology, 4(3), 219-247.
• Sekmenli, T. (2000). Lise 1.sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile sürekli kaygı düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Sezer, M. (2019). Lise 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin mesleki olgunlukları ile internet kullanım amaçları, sosyal medya tutumları ve medya okuryazarlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Trabzon Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Sirohi, V. (2013). Vocational guidance and career maturity among secondary school students: an Indıan experience. European Scientific Journal Special, 9(19), 381-389.
• Skorikov, V. B. (2007). Adolescent career development and adjustment. V. B. Skorikov and W. Patton (Ed.), Career development in childhood and adolescence in (pp. 237–254). Rotterdam, The Netherlands: Sense Publisher.
• Super, D. E. (1963a). Self concepts in vocational development. D. E. Super, R. Starishevsky, N. Matlin and J. P. Jordaan (Ed.), Career development: self- concept theory in (pp. 1-16). New York: Research Monagraph series.
• Super, D. E. (1963b). Toward making self-concept theory operational. D. E. Super, R. Starishewsky, N. Matlin, and J. P. Jordaan (Ed.), Career development: self-cancept theory in (pp. 17-32). New York: Research Monagraph series.
• Super, D. E. (1990). A life-span, life-space approach to career development. D. Brown and L. Associates (Ed.), Career choice and development in (pp. 197-261). San Francisco: Jossey-Bass.
• Sürücü, M. (2005). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk ve algıladıkları sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sürücü, M., Kontaş, H. ve Bacanlı, F. (2015). Üstün yetenekli ilköğretim öğrencilerinin kariyer gelişimleri. Electronic Turkish Studies, 10(15), 801-820.
• Şahin, K. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile karar verme stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Şavluk, T. (2019). Ortaokul öğrencilerinin kariyer gelişimlerinin yordayıcılarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Şener, N. (2021). Lise öğrencilerinin Holland kişilik tipleri ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
• Taşkıran, A. (2008) Meslek lisesi öğrencilerinin okul iklimi algıları ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Talu, E. ve Gümüş, G. (2020). Ergenlerde akran baskısı ve riskli davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 390-403.
• Ulaş, Ö. ve Yıldırım İ. (2015). Lise öğrencilerinde mesleki olgunluğun yordayıcıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 151-165.
• Ürün, E. A. (2010). Lise öğrencilerinin kendine saygı düzeyleri ile mesleki olgunlukları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Xiao, J.J., Newman, B. and Chu B.S. (2016). Career preparation of high school students: a multi-country study. Youth and Society, 50(6), 818-840.
• Watson, M.B. (2008). Career maturity assessment in an international context. J. A. Athanasou and R. V. Esbroeck (Ed.), International handbook of career guidance in (pp. 511-525). Germany: Springer Science+Business Media.
• Whiston, S. C. and Keller B. K. (2004). The influences of the family of origin on career development: a review and analysis. The Counseling Psychologist, 32(4), 493-568.
• Zeren, G. (1999). Yabancı dil ağırlıklı lise, özel lise ve anadolu lisesi son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.