Üç Ayrı Dönemin Hikayecisinde Ekoeleştirel Tavır

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 244 - 254, 30.03.2023

Maksut Yiğitbaş

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1132202

Öz

Ekosistem canlı ve cansız tüm varlıkları içerisinde barındıran bir yapıdır. Ekoeleştiri ise kaynağını ekoloji ve sanat eleştirisinden alır. Bu bağlamda ekoeleştiri insanın canlı ve cansız diğer tüm varlıklarla olan ilişkisinin eleştirel boyutta incelenmesidir. Ekoeleştirinin yakın zamanda ortaya çıkmasının sebebi insanoğlunun doğaya ve canlı-cansız tüm varlıklara karşı duyarlılığının azalmasıdır. İnsanlar kısa zaman öncesine kadar doğaya saygıyla yaklaşırken özellikle sanayi devrimi ve teknolojik gelişmelerdeki hızlı artıştan sonra bu saygı yerini tahribata bırakır. Doğaya karşı yapılan bu tahribata sessiz kalamayan sanatçılar ise sanatın gücünü kullanarak eserlerinde insanlara çevre bilinci aşılamaya çalışmaktadır. Çünkü sanatçılar sanatın her alanının doğadan beslendiğinin bilincindedir ve bu doğrultuda doğaya odaklanarak eserler ortaya çıkarırlar. İnsanlara ekoeleştirel bu uyarı hikâyelerde de kendini göstermiştir. İlk örnekler arasında yer alan Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler isimli eserindeki İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır hikâyesi yazıldığı dönem göz önüne alındığında yapı taşı sayılabilecek niteliktedir. Bu hikâyenin bir nevi başlattığı doğaya dönüş Sait Faik’in hemen hemen bütün eserlerinde görülmektedir. Doğaya ve özellikle denize karşı büyük bir hayranlığı ve ilgisi olan Abasıyanık, ekoeleştirinin sınırını genişleterek insan ilişkilerinin doğa gibi doğal ve kendiliğinden olması gerektiğine dikkat çeker. Yakın dönem edebiyatta ise Çerkez Bozdağ’ın eserleri ekoeleştirel düzlemde ele alınabilir. Bozdağ, kendisinden önce gelen yazarların yaptığı ekoeleştiriyi somut gerçekliğe dayandırarak adeta gelecekten haber verircesine insanları uyarmak için kullanır. Ekoeleştiri bütün bu bağlamlarda edebiyat içinde var olması gereken bir türdür. Giderek artan doğa tahribatı insanlığın geleceğini tehdit etmektedir ve bu nedenle ekoeleştiri büyük bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre, edebiyat, ekoeleştiri, hikaye, tabiat

Kaynakça

• Abasıyanık, S. F. (2002). Alemdağ’da var bir yılan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arne, N. (1989). Ecology, community and lifestyle. UK: Cambridge Universty Press.
• Bozdağ, Ç. (2016). Deli yeşil. Ankara: Özbaran Ofset Matbaası.
• Çelik, Y. (2002). Sait Faik ve İnsan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Glotfelty, C. (1996). “Introduction, Literary Studies in an Age of Environment Crisis”, The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literarary Ecology, Edited by Glotfelty Cheryll and Harold Fromm. Georgia: University of Georgia Press.
• Horkheimer, M. (2002). Akıl tutulması, Çev. Orhan Koçak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Howarth, W. (1996). “Some principles of ecocriticism”; the ecocriticism reader: Landmarks in literarary ecology, edited by glotfelty cheryll and harold fromm. Georgia: University of Georgia Press.
• Huyugüzel, Ö. F. (2018). Eleştiri terimleri sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karabulut, M. (2019). Üslupbilim (Stilistik) ve Necip Fazıl Kısakürek’in şiirleri üzerine stilistik bir inceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim Meali, Haz. Doç. Dr. Halil Altuntaş, Dr. Muzaffer Şahin, 12. Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara- 2011.
• Özdağ, U. (2017). Çevreci eleştiriye giriş, doğa kültür edebiyat. Ankara: Ürün Yayınları.
• Samipaşazade Sezai. (2020). Küçük şeyler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tamkoç, G. (1994). “Derin ekolojinin genel çizgileri”, derin ekoloji. İzmir: Ege Yayınları.
• Topçu, N. (2019). Bergson. İstanbul: Dergâh Yayınları.