Sözlükler Öğrencilere Ne Kadar Yardımcı Oluyor?

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 600 - 617, 31.07.2023

Mustafa Yıldız , Sümeyra Ceyhan , Elif Büşra Uzun

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1301228

Öz

Bu çalışmanın amacı, ilkokul Türkçe derslerinde öğrencilerin temel başvuru kaynaklarından olan sözlüklerin öğrencilere ne kadar rehberlik yapabildiğini anlamaya çalışmaktır. Araştırma nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseninde yapılandırılmıştır. Çalışmada incelenen durumu ortaya çıkarabilmek için araştırma süreci önce doküman incelemesi ardından görüşmeler şeklinde aşamalandırılmıştır. Doküman inceleme sürecinde veri kaynağı olarak farklı yayınevleri tarafından ilkokul düzeyi için hazırlanmış dört adet sözlük ve ilkokul ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf Türkçe ders kitapları kullanılmıştır. Ders kitapları incelenerek üç sınıf düzeyi için metinler seçilmiş ve bu metinlerden öğrencilerin anlamını bilmediği kelimeler belirlenmiştir. Ardından seçilen kelimelerin açıklamalarına belirlenen sözlüklerden alınarak kelime listeleri oluşturulmuş ve sınıf öğretmenlerinden bu açıklamaların öğrenci düzeyi için ne kadar uygun olduğuna dair görüşleri alınmıştır. Bu süreçte 21 sınıf öğretmeni ve 18 ilkokul öğrencisi ile görüşmeler yapılarak veri toplanmış, elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Görüşmeler sonucunda öğretmenlerin sözlüklerin sınıf seviyesine uygun olmaması ve anlamı bilinmeyen bir kelimenin açıklamasında yine öğrencilerin anlamını bilemedikleri bir kelimeyle karşılaşabilmeleri sebebiyle sözlüklerde yer alan açıklamaları öğrencilerin düzeyine uygun bulmadığı görülmüştür. Öğrencilerin sözlüklere ilişkin görüşleri incelendiğinde ise sözlük çalışmalarını eğlenceli buldukları, resimli ve büyük yazılı sözlüklerle çalışmayı istedikleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, kelime öğretimi, Türkçe öğretimi.

How Helpful Are Dictionaries For Students?

Öz

The purpose of this study is to understand the extent to which dictionaries, which are fundamental reference sources for primary school Turkish lessons, can guide students. The research adopts a case study design, which is one of the qualitative research designs. The research process includes document analysis and interviews to reveal the situation under investigation. Four dictionaries, prepared for the primary school level by different publishers, were used as data sources in the document analysis process, while interviews were conducted with 18 primary school students and 21 primary school teachers. In the document analysis stage, the study determined how unknown words mentioned in texts in primary school Turkish textbooks were explained in the dictionaries. As a result of the interviews, it was found that two of the dictionaries were not considered suitable for the students' level by the teachers, and the students preferred to work with illustrated and large-print dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, vocabulary teaching, teaching Turkish language.

Kaynakça

• Aksoy, E. (2018). 5. sınıf öğrencilerinin hedef söz varlığı ve Türkçe sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi, Tokat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Akyol, H. (2007). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi. Ankara: Pegem.
• Baştuğ, M. (2021). Akıcı okumayı geliştirme. Kavramlar, uygulamalar, değerlendirmeler. Ankara: Pegem.
• Beech, J. R. (2004). Using a dictionary: Its influence on children's reading, spelling, and phonology. Reading Psychology, 25(1), 19-36. DOI: 10.1080/02702710490271819.
• Demirci, S. ve Baş, B. (2016). İlkokul 3. sınıflarda söz varlığının geliştirilmesi üzerine bir eylem araştırması. Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 215-235.
• Elbir, B. ve Yıldız, H. (2013). Türkçe öğretiminde sözlük kullanımı ve sözlükçülük. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 249-268.
• Gardner, D. (2007). Children's immediate understanding of vocabulary: Contexts and dictionary definitions. Reading Psychology, 28(4), 331-373. DOI:10.1080/02702710701260508.
• Göçer, A. (2010). Türkçe eğitiminde öğrencilerin söz varlığını geliştirme etkinlikleri ve sözlük kullanımı. Turkish Studies, 5(1), 1007-1036.
• Göçer, A. (2020). Okul sözlüklerinin biçimsel-içerik özellikleri ve akademik çalışmalarda değinilen sorunlar bağlamında Türkçe okul sözlüğü hazırlama süreç, ilke ve ölçütleri üzerine bir öneri: Tematik okul sözlükleri. e-Kafkas Journal of Educational Research, 7(1), 66-83.
• Graves, M. F., Schneider, S., and Ringstaff, C. (2018). Empowering students with word‐learning strategies: Teach a child to fish. The Reading Teacher, 71(5), 533-543.
• Hartman, K., Akyol, H. ve Baş, Ö. (2021). Anlama stratejileri. Dijital etkinlikler ile dört temel dil becerisi. Ankara: Pegem.
• Johnson A.P. (2018). Okuma ve yazma öğretimi (A. Benzer Çev. Ed.) Ankara: Pegem.
• Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe sözlüklerinin hazırlanmasında temel ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (30), 193-207.
• Karatay, H. (2007). Kelime öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 141-153.
• Knight, S. (1994). Dictionary use while reading: The effects on comprehension and vocabulary acquisition for students of different verbal abilities. The Modern Language Journal, 78(3), 285-299.
• Maden, A. (2020). Sözlük kullanmaya yönelik araştırmaların eğilimleri: Betimsel bir içerik analizi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 449-472.
• McKeown, M. (1993). Creating effective definitions for young word learners. Reading Research Quarterly, 28(1), 16-31.
• Nist, S. L. and Olejnik, S. (1995). The role of context and dictionary definitions on varying levels of word knowledge. Reading Research Quarterly, 30(2), 172-193.
• Okur, A. (2011). İlköğretim Türkçe sözlükleri üzerine. Electronic Turkish Studies, 6(1), 1567-1583.
• Stahl, S. A. (1985). To teach a word well: A framework for vocabulary instruction. Reading World, 24(3), 16–27. doi:10.1080/19388078509557828.
• Stahl, S. A. and Fairbanks, M. M. (1986). The effects of vocabulary instruction: A model-based meta-analysis. Review of Educational Research, 56(1), 72-110. Şata, M. (2020). Nitel araştırma yaklaşımları. E. Oğuz (Ed.), Eğitimde araştırma yöntemleri içinde (ss. 99-118). Ankara: Eğiten.
• Yangın, B. (2005). Ders kitaplarına yardımcı materyaller. Ö. Demirel ve K. Kıroğlu (Ed.). Konu alanı ders kitabı incelemesi içinde (ss. 55-77). Ankara: Pegem.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, M. (2020). Kelime hazinesinin geliştirilmesi. H. Akyol ve A. Şahin (Ed.), Türkçe öğretimi: Öğretmen adayları ve öğretmenler için içinde (ss. 181-129). Ankara: Pegem.