Seçilmişlik Doktrini ve Antropomorfik Tanrı Anlayışı: Yahudi Teolojisinin Sosyal ve Siyasi Etkileri

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: Filistin Özel Sayısı, 381 - 399, 28.02.2025

Fikrullah Çakmak

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1602047

Öz

Bu makale, Yahudi teolojisindeki seçilmişlik doktrini ve antropomorfik Tanrı anlayışının tarihsel, teolojik ve toplumsal yansımalarını ele almaktadır. Seçilmişlik doktrini, İsrailoğulları’nı Tanrı’nın özel halkı olarak tanımlayarak, onları diğer milletlerden ayrıştırmış ve dini bir üstünlük anlayışına yol açmıştır. Antropomorfik Tanrı anlayışı ise, Tanrı’nın insan benzeri niteliklerle tasavvur edilmesiyle Yahudi toplumunun kendi çıkarlarını Tanrı’nın iradesi olarak görme eğilimini pekiştirmiştir. Bu teolojik yaklaşımlar, Yahudilerin diğer halkları dışlayan, nesneleştiren ve zamanla şiddeti meşrulaştıran politikalar üretmesine zemin hazırlamıştır. Kur’an’ın Yahudi toplumuna yönelik eleştirileri, onların bu seçilmişlik ve insan merkezli Tanrı anlayışlarının teolojik ve ahlaki sorunlarını vurgular. Makale, Yahudi teolojisindeki bu anlayışların İsrail-Filistin çatışması gibi modern siyasi sorunlara etkisini de inceleyerek, kutsal metinlerin yanlış yorumlanmasının sosyal adaleti tehdit eden bir faktör olduğunu göstermektedir. Tevrat ve Kur’an’dan karşılaştırmalı bir analiz sunarak, bu inançların dini, sosyal ve politik boyutlarına dair kapsamlı bir değerlendirme yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Teoloji, Yahudilik, Antropomorfizm, Seçilmişlik, Filistin

Kaynakça

• Adam, B. (2004). Müslümanların Yahudilere yönelttiği teolojik eleştiriler. Dinler Tarihi Araştırmaları (Sempozyum), 103-118.
• Alıcı, M. (2022, 16 Eylül). İlahi dinlerde “Tanrı’nın konuşması” ile “Tanrı adına konuşma” çatışmaları. Mirat Haber. https://www.mirathaber.com/ilahi-dinlerde-tanrinin-konusmasi-ile-tanri-adina-konusma-catismalari/ adresinden erişildi.
• Arslantaş, N. (2008). Hz. Peygamber’in çağdaşı Yahudilerin sosyo-kültürel hayatlarına dair bazı tespitler. İSTEM, (11), 9-46.
• Bilmen. (t.y.). Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meali alisi ve tefsîri (C. 1-10). İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi.
• Boak, A. E. R. (1916). The theoretical basis of the deification of rulers in antiquity. The Classical Journal, 11(5), 293-297.
• Cabiri, M. A. (2001). Arap-İslam aklının oluşumu. (İ. Akbaba, Çev.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Cevizci, A. (2005). Paradigma felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Coşkun, A. (2014). Din ve kimlik. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (24). doi:10.15370/muifd.24579
• Çiftçi, H. A. (2017). Kitab-ı Mukaddes’te İsrailoğulları’nın seçilmişliği ve Justin Martyr’in seçilmişlik eleştirisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (38), 219-236.
• Dalbay, R. S. (2018). “Kimlik” ve “toplumsal kimlik” kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 161-176.
• Derveze, İ. (2012). Kur’an’a göre Hz. Muhammed’in hayatı I-II (C. 2). İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Derveze, M. ʿİzzet. (1383). Et-Tefsīru’l-Ḥadīs (C. 1-10). Ḳāhire: Dāru ʾİḥyāi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye.
• Erdem, T. ve Keskin, F. B. A. (2024). Yahudi milliyetçiliği olarak Siyonizm’in sosyolojisi. SDE Akademi, 4(3), 333-361. doi:10.58375/sde.1538811
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. (2004). el-İktisād fi’l-iʿtikad. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Ginzberg, L. (t.y.). Antropoformizm. JewishEncyclopedia. 10 Kasım 2024 tarihinde https://www.jewishencyclopedia.com/articles/1574-anthropomorphism adresinden erişildi.
• Gündüz, Ş. (2016). Din ve şiddet paradoksu. Milel ve Nihal, 13(2), 8-31.
• Gündüz, Ş. (2024, 6 Ocak). İşgal ve soykırımın temel argümanı: Seçilmişlik ve vadedilen topraklar mitosu -. PERSPEKTİF. https://www.perspektif.online/isgal-ve-soykirimin-temel-argumani-secilmislik-ve-vadedilen-topraklar-mitosu/ adresinden erişildi.
• Gürkan, S. L. (2005). Kur’an’a göre seçilmişlik kavramı ve İsrailoğulları’nın seçilmişliği meselesi. İslam Araştırmaları Dergisi, (13), 25-61.
• Hadi, A. B. A. (1932). The Balfour Declaration. The annals of the American Academy of Political and Social Science, 164, 12-21.
• Hepkul, A. (2002). Bir sosyal bilim araştırma yöntemi olarak içerik analizi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 1-12.
• Hitti, P. K. (2011). Siyasi ve kültürel İslam tarihi. (S. Tuğ, Çev.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Âşûr, M. T. (1984). Et-Tahrîr ve’t-tenvîr (C. 1-30). Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye.
• İbn Kesîr, E.-F. İ. b. O. (1419). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: y.y.
• İbnu’l-Esîr, E.-S. el-M. b. M. el-Cezerî. (1979). En-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser (C. 1-5). Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye.
• Johnson, P. (1988). A History of the Jews (1st US edition.). New York: Harper Perennial.
• Karahan, S. (2021). Siyonist öğretide vaat edilmiş topraklar. Ortadoğu Etütleri, 13(2), 177-213. doi:10.47932/ortetut.814970
• Katar, M. (2007). İsrail kavminin seçilmişliği üzerine bir araştırma. İslâmî Araştırmalar (Dergi), XX(4), 458-463.
• Kıyak, A. ve Karakurt, S. (2024). Antropomorfik düşünce ve Yahudilik. İslâmi Araştırmalar Dergisi, 35, 209-222. doi:10.62862/isar.2024-101965
• Koldas, U. (2011). The “nakba” in Palestinian memory in Israel. Middle Eastern Studies, 47(6), 947-959.
• Kotan, M. Ş. (2011). Cahiliye dönemi Mekke dini: Ahmesilik. Kur’an’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’an Öncesi Mekke Toplumu (Sempozyum), 177-188.
• Kutsal Kitap. (2003). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Manna’, A. (2013). The Palestinian nakba and its continuous repercussions. Israel Studies, 18(2), 86-99.
• Mâturîdî, E. M. M. b. M. (2005). Teʾvîlâtu’l-Kurʾân (C. 1-10). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mâturîdî, E. M. M. b. M. (1431). Kitâbu’t-tevhîd. İskenderiyye: Dâru’l-Câmiati’l-Mısriyye.
• Mâverdî, E.-H. Alî b. M. (t.y.). En-Nuket ve’l-uyûn (C. 1-6). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Nesefî, E.-B. ʿAbdullâh b. A. (1419). Medâriku’t-tenzîl ve hakâîku’t-teʾvîl (C. 1-3). Beyrut: Dâru’l-Kelime’t-Tayyib.
• Öke, M. K. (1982). The Ottoman empire, Zionism, and the question of Palestine (1880-1908). International Journal of Middle East Studies, 14(3), 329-341.
• Râzî, F. (1420). Mefâtīhu’l-ğayb (C. 1-32). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Rowley, C. K. ve Taylor, J. (2006). The Israel and Palestine land settlement problem: An analytical history, 4000 B.C.E.–1948 C.E. Public Choice, 128(1), 41-75.
• Salmazzem, M. (2024). Kur’an perspektifinden Medineli Yahudilerin İslâm davetine yönelik yaklaşımlarının eleştirisi. Diyanet İlmi Dergi, 60(1), 43-76. doi:10.61304/did.1283266
• Sputnik. (2023, 10 Ekim). İsrailli bakanın Filistinlilere ‘hayvan’ benzetmesine tepki: “Naziler de Yahudiler için demişti”. Sputnik Türkiye. 10 Kasım 2024 tarihinde https://anlatilaninotesi.com.tr/20231010/israilli-bakanin-filistinlilere-hayvan-benzetmesi-naziler-de-yahudiler-icin-demisti-1076180250.html adresinden erişildi.
• Stern, D. (1992). Imitatio hominis: Anthropomorphism and the character(s) of God in rabbinic lterature. Prooftexts, 12(2), 151-174.
• Şeker, C. (2015). Yahudilikte evlilik ve cinsellik anlayışı / ahlakı. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (44), 247-271. doi:10.29288/ilted.308482
• Taberî, E. C. M. b. C. (2000). Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli âyi’l-Kur’ân (C. 1-24). b.y.: Muessesetu’r-Risâle.
• Taylor, B. C. (1891). God’s purpose in choosing Israel. The Old and New Testament Student, 12(2), 86-90.
• Topaloğlu, B. ve Çelebi, İ. (2020). Kelâm terimler sözlüğü (7. bs.). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Troen, S. I. (2013). Israeli views of the land of Israel/Palestine. Israel Studies, 18(2), 100-114. doi:10.2979/israelstudies.18.2.100
• Üner, Y. (2024). Yahûdilikteki seçilmişlik inancının Ahmesîlik’e etkisi üzerine bir inceleme. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(1), 326-339.
• Wolfson, H. (1912). Maimonides and Halevi. Philadelphia: The Dropsie College For Hebrew and Cognate Learning.
• Yazar, E. ve Günay, S. (2024). Bir meşruiyet aracı olarak dehümanizasyon: Oryantalist ve siyonist bakış açısıyla Filistin’deki soykırıma dair bir değerlendirme. Ombudsman Akademik, (Özel Sayı 2 (Gazze)), 488-510.
• Yıldırım, R. (2024). Yahudilerin üstünlük iddialarının Yahudi kutsal metinlerindeki dayanakları. Trabzon İlahiyat Dergisi, 11(1), 173-191. doi:10.33718/tid.1461254
• Zemahşerî, E.-K. M. b. ʿAmr. (1407). El-Keşşâf an hakâîkı ğavâmidi’t-tenzîl (C. 1-4). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.