German Struggle for Influence in Iran (1870-1914)

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 41 - 58, 26.03.2025

Osman Karacan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1561993

Öz

Iran, which witnessed the struggle for influence between England and Russia throughout the XIX century, was reduced to a semi-colonial state in the hands of these powers. The Iranian administration, disturbed by this situation, was looking for a third balancing force to balance these forces, as it could not resist these forces alone. Iran, which got closer to powers such as France and the USA with this goal, could not find the necessary support from these states. Germany, which entered the stage of history by achieving national unity in 1871, did not escape the attention of Iran. However, despite Iran's efforts to get closer to Germany, Germany was not very interested in regions except from Europe until the death of Prince Bismarck, as it concentrated on its policy of turning the political equation in Europe to its advantage. After 1890, Germany abandoned Prince Bismarck's rational foreign policy based on balance and compromise, and turned towards rich empires that were not colonized, especially during this period. In this context, Germany, which turned to the Ottoman and Iranian states as its sphere of influence, tried to influence these regions with its soft power rather than a military operation. Germany, which was also interested in Iran as an extension of the policy it followed against the Ottoman Empire, concentrated especially on economic activities in Iran. Although some political and military agreements and initiatives were made from time to time, until before the First World War, Iran took care not to confront Russia and England on the field. He even abstained from the steps that would directly threaten the economic activities of the British and Russians. Germany's Iran policy during this period was definitely not strategic but conjunctural. In response to these attempts of the Iranian administration, which gave more privileges in order to draw Germany into Iran, Germany often abstained from fulfilling the requirements of the agreements it had made with Iran in order not to disturb the Russians and the British. Germany, which also partially took part in political activities during the Iranian constitutional monarchy events, mainly focused on economic activities. Germany's diplomatic and cultural activities in these years were also for the purpose of the healthy continuation of economic activities. In this study, this policy followed by Germany between 1870 and 1914 was evaluated in detail.

Anahtar Kelimeler

Iran, Germany, struggle for influence, economic relations.

İran’da Alman Nüfuz Mücadelesi (1870-1914)

Öz

XIX. yüzyıl boyunca İngiltere ve Rusya’nın nüfuz mücadelesine sahne olan İran, bu güçlerin elinde yarı sömürge durumuna düşürülmüştü. Bu durumdan rahatsız olan İran yönetimi yalnız başına bu güçlere karşı koyamadığı için bu güçleri dengeleyecek üçüncü bir dengeleyici güç arayışındaydı. Bu hedefle Fransa, ABD gibi güçlerle yakınlaşan İran bu devletlerden gerekli desteği bulamamıştır. 1871’de milli birliğini sağlayarak tarih sahnesine çıkan Almanya İran’ın dikkatinden kaçmamıştır. Ancak İran’ın Almanya ile yakınlaşma çabalarına rağmen Almanya Prens Bismarck’ın ölümüne kadar Avrupa’daki siyasi denklemi lehine çevirme politikasına yoğunlaştığı için Avrupa haricindeki bölgelerle çok ilgilenmemiştir. 1890’dan sonra Prens Bismarck’ın dengeci ve uzlaşıyı esas alan rasyonel dış politikasını terk eden Almanya özellikle bu dönemde sömürgeleştirilmemiş zengin imparatorluklara yönelmiştir. Bu çerçevede nüfuz alanı olarak Osmanlı ve İran devletlerine yönelen Almanya bu bölgelerde askeri bir harekâttan ziyade yumuşak gücüyle nüfuz etmeye çalışmıştır. Osmanlı Devleti’ne karşı takip etmiş olduğu siyasetin bir uzantısı olarak İran ile de ilgilenen Almanya, İran’da özellikle iktisadi faaliyetlere yoğunlaşmıştır. Zaman zaman siyasi ve askeri birtakım anlaşmalar ve girişimlerde bulunulmuş olsa da Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar İran sahasında Rusya ve İngiltere ile karşı karşıya gelmemeye özen göstermiştir. Hatta doğrudan İngiliz ve Rusların ekonomik faaliyetlerini tehdit edecek adımlardan bile kaçınmıştır. Almanya’nın bu dönemdeki İran politikası kesinlikle stratejik değil konjonktüreldi. Almanya’yı İran içlerine çekmek amacıyla daha fazla imtiyaz veren İran yönetiminin bu girişimlerine mukabil Almanya ise Rus ve İngilizleri rahatsız etmemek adına İran ile yapmış olduğu anlaşmaların gereklerini bile çoğu zaman yerine getirmekten imtina etmiştir. İran meşrutiyet olaylarında kısmen siyasi faaliyetlerde de bulunan Almanya, temelde ekonomik faaliyetlere ağırlık vermiştir. Almanya’nın bu yıllardaki diplomatik ve kültürel faaliyetleri de ekonomik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi içindi. Bu çalışmada 1870-1914 yıllarında Almanya’nın takip ettiği bu siyaset ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Almanya, nüfuz mücadelesi, ekonomik ilişkiler.

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. (1911, Ağustos 14). İran Viran. İçtihad, 3, s. 792-793.
• Abdullah Davut. (1326, Temmuz 5). İran-ı Vaziyet-i Hâzırası. Beyânü’l-Hak, s. 1365.
• Almanya İmparatoru’na Çekilen Telgraf. (tarih yok). Sırâtımüstakîm Dergisi, 5(112), s. 145.
• Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi Irak-İran Cephesi 1914-1918 (Cilt 3/2). (2002). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt. Başkanlığı Yayınları.
• Cemalzade, M. A. (1335). Genc-i Şayegan ya Evza'-i İktisadi-i İran. Berlin: Kava.
• Dursun, D. (1989). Almanya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (ss. 510-520). içinde İstanbul: TDV Yay.
• Felsefi, N. (1316). Tarih-i Revâbit-i Avrupa ve İran der Duran-i Safevî. Tahran: Çaphane-i İran.
• Haciyanpur, H. ve Emirî, H. (2017). Tarihi Revabit-i İktisadi-i İran ve Alman der Dovre-i Kacar (Ba Tikye ber Hovze-i Halic-i Fars). Historical Studies of Islamic World/Mütalaate Tarih-i Cihan-i İslam, 4(8), s. 77-110.
• Haciyanpur, H. E. (2017). Tarihi Revabit-i İktisadi-i İran ve Alman der Dovre-i Kacar (Ba Tikye ber Hovze-i Halic-i Fars). Historical Studies of Islamic World/Mütalaate Tarih-i Cihan-i İslam, 4(8), s. 77-110.
• Îran ve Almanya. (tarih yok). Sırâtımüstakîm Dergisi, 4(102), 417.
• Karacan, O. (2022a). Cemil Said Bey Hayatı, Eserleri ve İran'daki Siyasi Meselelere Bakışı. Malatya: İksad.
• Karacan, O. (2022b). Azerbaycan, Osmanlı Devleti ve İran Üçgeninde Doktor Karabekof (1869-1953) ve İran’a Bakışı. İran Çalışmaları Dergisi, 6(2), s. 289-319. https://doi.org/10.33201/iranian.1160304
• Karadeniz, Y. (2012). İran Tarihi (1700-1925). İstanbul: Selenge.
• Karadeniz, Y. (2019). İran’da Nasırüddin Şah ve Muzafferüddin Şah Dönemlerinde İngiltere ve Rusya’ya verilen imtiyazlar (1848-1906). Asia Minor Studies, 7(2), s. 231-243. https://doi.org/10.17067/asm.561490
• Kış, S. (2017). Alman İmparatoru II. Wilhelm'in Haçlı Rüyası ve 1898 Kudüs Seyahati. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (42), 487-506. https://doi.org/10.21563/sutad.377364
• Kolcahi, F. F., Yeldayi, M. ve İbrahimi, A. N. (1399, Payiz). Revabit-i Siyasi-Ferhengi İran ve Alman ve Şiklgiri Karhanehayi Sanatti-i Tebriz ez-Evahiri Durane Kacar Ta Payan-e Pehlevi-yi Evvel. Mütalaate Tarihi Ferhengi; Pejühişname-i Encümen-i İrani, 12(45), 119-157.
• Mihrârâ, M. (1396, Tirmeh 27-28). Pejühişî der Revabit-i Edebî ve Ferhengi İran û Alman ez-Manzare Edebiyat-e Tatbikî. Duvvumin Konferanse Beyn'ül-milelî Edebiyât ve Zebânşinâsi.
• Mirahmedî, M. (1368). Revâbit-i İran ve Alman der Qarnê Nuzdehume Miladî. Mecelle-i Tahkikat-i Tarihi (1), 85-111.
• Mirzayî, S. (1393, Tabistan). Revabit-i Ferhengi İran û Alman ez-Asre Safevi ta Payane Dovre Kacar Bazhanî Medarke Monteşirşode ve Rehyafti be İsnad'e Cedid. Faslname-i Mütalaate Tarihi Ferhengi, 5(20), 103-129.
• Münasebat-ı Düveliye Mu'ahedât Nokta-i Nazarından İran ve İran'da Ecanibin Vaziyet-i Ahdiyye ve hukukiyesi. (1332, Mayıs). Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1(2).
• Nejad, A. F., Endish, A. R. and Akbari, A. (2017a). The role of Germany as a third power in Qajar foreign policy in competition with Britain and Russia. International Journal of Scientific Study, 5(3), s. 342-349. https://doi.org/10.17354/ijssJuneI/2017/52
• Nejad, A. F., Endish, A. R. and Akbari, A. (2017b). Cultural relations between Germany and Iran and its impacts on intellectual movement in Iran. Journal of History Culture and Art Research,, 6(6), s. 62-72. http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i6.1322
• Ni'meti, R., Kecbaf, A. E. ve Nejat, M. D. (Zemistan 1389). Revabet-i İran ve Alman 1850 ta 1918 M/ 1274 ta 1336 HK. Faslname-i Siyaset, Mecelle-i Danişkede-i Hukuk ve Ulum-i Siyasi, 40(4), 335-350.
• Ortaylı, İ. (1981). İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinları.
• Protesto Mitinginin Avrupa Matbûâtında Aks-i Sadâsı. (tarih yok). Sırâtımüstakîm Dergisi, 5(114), 176.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1326, Nisan 8). Âlem-i islâmda İngiliz-Cermen Rekâbeti (İran’da Rekâbet). Hikmet(1), 1-2.
• Şehitoğlu, M. ve Erdoğan, N. (2019). I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı Devleti ve İran’ın Almanya’yı üçüncü güç olarak görme politikaları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(1), 142-159. https://orcid.org/0000-0002-0017-0144
• Yetiş, İ. (2022). Hatırat ve seyahatnameler Işığında İran'da Gündelik Yaşam (1800-1896). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üni.