Using Lightning Rods Against Thunderbolts in the Ottoman State

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 188 - 205, 31.03.2023

Derya Geçili

https://doi.org/10.35341/afet.1173220

Öz

Lightning occurs between the clouds and the ground or from the imbalances in clouds themselves as short-term electrical currents with suddenly increasing intensity and then decreasing at the same rate. Lightning has caused great damage to the world throughout history. In the 19th century, European states started investigations to prevent thunderbolts. As a result of these investigations, although there were no devices capable of changing the weather, lightning rods were produced against thunderbolt, which is a natural disaster. The lightning rod not only alleviates the effects of electrically charged clouds, but also prepares a carrier path for the lightning to descend to the ground. The Ottoman State was always under the influence of thunderbolts. As a result of thunderbolts on military buildings, weapons and explosive materials were fired and the ammunition was damaged. Some remedies were sought for the protection from thunderbolts, and lightning rods were noticed and started to be purchased from Europe. By placing lightning rods in suitable places, security was provided against natural disasters, especially in the military, coast and city centers. The negotiations made for the purchase of lightning rods from European companies are explained in the present study by using the Ottoman Archives, instructions of the purchased materials and old magazines.

Anahtar Kelimeler

Lightning Rod, Ottoman State, Protection, Thunderbolt

Osmanlı Devleti’nde Yıldırımlara Karşı Paratonerlerin Kullanılması

Öz

Bulutlar ile yer arasında veya bulutların kendi içindeki dengesizliklerden yıldırımlar meydana gelmektedir. Yıldırımlar, şiddeti bir anda artıp daha sonra aynı hızla azalan kısa süreli elektrik cereyanlarıdır. Tarih boyunca meydana gelen yıldırımlar, dünyada büyük zararlara sebep olmuştur. 19. yüzyılda Avrupalı devletler yıldırımlara engel olabilmek amacıyla incelemelere başlamıştır. Bu incelemeler sonunda, hava durumunu değiştirme yeteneğine sahip aygıtlar olmasa da doğal bir felaket olan yıldırımlara karşı paratonerler yapılmıştır. Paratoner, hem elektrik yüklü bulutların etkilerini hafifletir, hem de yıldırımın yere inmesi için taşıyıcı bir yol hazırlar. Osmanlı Devleti de her zaman yıldırımların çok büyük etkisi altında kalmıştır. Askeri binalara düşen yıldırımlar sonucu silahlarla patlayıcı maddeler ateş alarak cephaneler zarar görmüştür. Yıldırımlardan korunmak amacıyla bazı çareler aranmış ve paratonerler fark edilerek Avrupa’dan satın alınmaya başlanmıştır. Paratonerler, uygun yerlere yerleştirilerek başta askeriye olmak üzere sahil ve şehir merkezlerinde, doğal felaketlere karşı güvenlik sağlanmıştır. Bu çalışmada Başkanlık Osmanlı Arşivi, talimatnameler ve eski dergiler kullanılarak paratonerlerin özellikleriyle Avrupalı şirketlerden satın alınmaları için yapılan görüşmeler anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Korunma, Osmanlı Devleti, Paratoner, Yıldırım

Kaynakça

• Bâb-ı Âsafı Amedi Kâlemi (A.AMD), 75/12, 29 Zilhicce 1273 (20 Ağustos 1857).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 108/31, 17 Recep 1273 (13 Mart 1857).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 112/96, 25 Şevval 1273 (18 Haziran 1857).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 146/66, 14 Rebiülâhir 1275 (21 Kasım 1858).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 199/98, 29 Rebiülâhir 1277 (14 Kasım 1860).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 420/27, 27 Cemâziyelevvel 1285 (15 Eylül 1868).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Mühimme (A.MKT.MHM), 399/99, 23 Ramazan 1284 (18 Ocak 1868).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Meclis-i Vâlâ (A.MKT.MVL), 120/34, 7 Rebiülevvel 1277 (23 Eylül 1860).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Meclis-i Vâlâ (A.MKT.MVL), 436/14, 10 Zilkâde 1285 (22 Şubat 1869).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi Meclis-i Vâlâ (A.MKT.MVL), 324/98, 4 Ramazan 1281 (31 Aralık 1865).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi (A.MKT.NZD), 290/96, 16 Sâfer 1276 (14 Eylül 1859).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi (A.MKT.NZD), 229/2, 22 Zilkâde 1273 (14 Temmuz 1857).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi (A.MKT.NZD), 205/12, 15 Rebiülâhir 1273 (13 Kasım 1856).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi (A.MKT.NZD), 263/27, 25 Muharrem 1275 (4 Eylül 1858).
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 487/36458, 1 Rebiülâhir 1312 (2 Ekim 1894).
• Bâb-ı Âsafi Mektûbi (A.MKT.NZD), 238/14422, 24 Şâbân 1267 (24 Haziran 1851).
• “Cesim Uçurtma”, Servet-i Fünûn, Cilt.29, Sayı 754, 22 Eylül 1321 (5 Ekim 1905), s. 414.
• Dâhiliye Nezâreti İdare (DH.İD), 94/15, 13 Zilkâde 1330 (24 Ekim 1912).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 195/81, 5 Zilkâde 1273 (27 Haziran 1857).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 198/21, 27 Zilkâde 1273 (19 Temmuz 1857).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 186/77, 20 Şâbân 1273 (15 Nisan 1857).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 623/49, 1 Rebiülahir 1285 (22 Temmuz 1868).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 627/13, 12 Cemâziyelevvel 1285 (2 Ağustos 1868).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 629/1, 25 Cemâziyelevvel 1285 (13 Eylül 1868).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 646/65, 25 Zilkâde 1285 (9 Mart 1869).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 195/75, 5 Zilkâde 1273 (22 Haziran 1857).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 620/75, 22 Rebiülevvel 1285 (13 Temmuz 1868).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 189/3, 12 Ramazan 1273 (6 Mayıs 1857).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 316/82, 8 Cemâziyelevvel 1276 (3 Aralık 1859).
• Hariciye Nezâreti Mektûbi (HR.MKT), 318/98, 24 Cemâziyelevvel 1276 (19 Aralık 1859).
• Haritalar (HRt. h), 54/51-1, 27 Kasım 1884, 54/51-2, 27 Kasım 1884.
• İrade Hariciye (İ.HR), 143/7505-1-1, 29 Cemaziyelâhir 1273 (24 Şubat 1857), 143/7505-2-1, 143/7505-11-1.
• İrade Hariciye (İ.HR), 144/7590, 11 Zilkade 1273 (3 Temmuz 1857).
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 166/4913, 8 Cemaziyelâhir 1266 (21 Nisan 1850). İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 566/25467-2, 566/25467-1, 5 Şevvâl 1283 (10 Şubat 1867).
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 436/19308, 29 Sâfer 1277 (16 Eylül 1860).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 42/14709, 3 Muharrem 1268 (29 Ekim 1851).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 518/35306, 18 Cemaziyelâhir 1280 (30 Kasım 1863).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 705/49364, 2 Recep 1292 (4 Ağustos 1875).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 924/73254-1, 924/73254-2, 924/73254-3, 924/73254-4, 11 Şevvâl 1301 (4 Ağustos 1884).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 599/41762, 24 Cemaziyelâhir 1286 (1 Ekim 1869).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 371/24591, 11 Recep 1273 (7 Mart 1857).
• İrâde Dâhiliye (İ.DH), 42/14709, 3 Muharrem 1268 (29 Ekim 1851).
• Johanson K. (2009). The Changing Meaning of Thunderbolts, Folklore Electronic Journal of Folklore, 42: 129-174.
• Maârif. (4 Sâfer 1311/17 Ağustos 1893). Yıldırımdan Nasıl Tevâkki olunmalıdır. 3 (5): 52.
• Maârif. (16 Rebiülâhir 1311/27 Ekim 1893). Yıldırım, Asârı, Acâibatı, 3 (5): 212.
• Mecmûa-i Ebûziya. (14 Teşrinievvel 1888). Paratoner Hakkında Ahbasından Birine Mektubu, 15 Safer 1298 (17 Ocak 1881), 11.
• Paratoner Risâlesi (21 Nisan 1783). Topçu Mektebi Litoğrafya Destgâhında Tab’ ve Temsil Kılındı, İstanbul.
• Salih Zeki, 1309 (1894). Muhtasar Hikmet-i Tabiîye, C. 2, İstanbul.
• Seymour M. (2011). A Brief of Lightning Protection and Components of a Lightning-Protection System, APT Bulletin: The Journal of Preservation, 42 (4): 53-55.
• Yıldız Perakende Evrâkı Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahrirâtı (Y.PRK.MK), 1/88-2-1, 1/88-3-1.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri (Y.PRK.ASK), 102/36, 17 Recep 1312 (14 Ocak 1895), 102/72, 2 Rebiülâhir 1273 (30 Kasım 1856).
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri (Y.PRK.ASK), 139/22, 2 Muharrem 1316 (23 Mayıs 1898).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 108/128, 15 Cemâziyelevvel 1312 (14 Kasım 1894).
• Yıldız Perâkende Evrâkı Başkitâbet Dairesi (Y.PRK.BŞK), 68/41, 28 Zilhicce 1320 (28 Mart 1903).