Osmanlı Devleti’nde Depremlere Karşı Sismografların Kullanılması

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 1035 - 1059, 30.09.2023

Derya Geçili

https://doi.org/10.35341/afet.1263931

Öz

Erken kültürlerde depremler için verilen açıklama, diğer doğal afetlerle aynı olmuştur. Onlara göre depremler; ilahi gazabın sonucunda meydana gelmiştir. 18. Yüzyıla kadar bu düşünce Avrupa’da değişmemiştir. Bilimin genişlemesiyle birlikte diğer birçok alan gibi deprem çalışmalarının da bir uzmanlık halini alabileceği görülmüştür. Deprem ve yeryüzünde meydana gelen hareketleri inceleyen sismoloji alanı 19. yüzyılın sonlarında sismik kayıt cihazlarının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Sismoloji diğer adıyla deprem bilimi, yer hareketlerini ve depremi inceleyen bir bilim dalı olmuştur. Bir süre sonra Avrupa’da depremden haberdar olabilmek, hasarı en aza indirmek amacıyla sismograf araçları da kullanılmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nde tarih boyunca depremlerden dolayı çok büyük acılar yaşanarak zararları görülmüştür. Özellikle 1894 depreminin yarattığı sorunlar ve büyük kayıplardan dolayı yerin hareketleriyle depremin kuvvet durumunun belirlenebilmesi için çalışmalara başlanmıştır. Bu amaçla Avrupa’dan uzmanlar getirilip sismograflar satın alınarak depremin yeri, büyüklüğü ve derinliğine ilişkin elde edilen sismolojik veriler incelenmiştir. Aşağıda Osmanlı Devleti’nde depremlere karşı alınan önlemler ve sismolojik çalışmalar anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Doğa Kaynaklı Afet, Osmanlı Devleti, Sismograf

The Use of Seismographs Against Earthquakes in the Ottoman State

Öz

The explanation given for earthquakes in early cultures was the same as for other natural disasters. According to them, earthquakes were the result of divine wrath. This idea did not change in Europe until the 18th century. It was seen that with the expansion of science, earthquake studies, like many other fields, could become a speciality. The field of seismology, which is about studies on earthquakes and movements of the earth, emerged at the end of the 19th century after the development of seismic recording devices. Seismology, which is also known as earthquake science, is a branch of science that studies ground movements and earthquakes. After a while, various seismograph instruments started to be used in Europe in order to be aware of the earthquake and to minimize the damage. Great suffering was experienced because of earthquakes and their damage was seen throughout the history of the Ottoman State. In particular, because of the problems and great losses caused by the 1894 earthquake, initiatives were started to determine the strength of the earthquake with the movements of the ground. For this purpose, experts were brought from Europe and seismographs were purchased and the seismological data obtained regarding the location, magnitude and depth of the earthquake were examined. The measures taken against earthquakes in the Ottoman State and seismological studies are explained below.

Anahtar Kelimeler

Earthquakes, Seismograph, Ottoman State, Natural Disaster

Kaynakça

• Ali Muzaffer, 1312 (1894). Kürre-i Arzın Sûreti Teşekkülü, Estepan Matbaası, İstanbul.
• Bâbıali Ali Evrak Odası (BEO), 627/46993, 27 Muharrem 1312 (22 Temmuz 1894).
• Bâbıali Ali Odası (BEO), 455/34064, 2 Sâfer 1312 (5 Ağustos 1894).
• Bâbıali Evrak Odası (BEO), 508/38081, 4 Cemâziyelevvel 1312 (3 Kasım 1894).
• Bâbıali Evrak Odası (BEO), 643/48187, 26 Zilhicce 1312 (19 Haziran 1895).
• Bâbıali Evrak Odası (BEO), 827/61999, 9 Rebîülevvel 1314 (18 Ağustos 1896).
• Bekir Sıddık, 1308 (1892). Tarih-i Arz, Karabet Matbaası, İstanbul.
• Cevdet Dahiliye (C.DH), 326/16257, 17 Safer 1185 (1 Haziran 1771).
• Dahiliye Mektubi (DH.MKT), 224/30, 8 Şevval 1311 (14 Nisan 1894).
• Dahiliye Mektubi (DH.MKT), 16/2-41.
• Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT), 38/15-3-1.
• Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT), 593/41307-1-1.
• Doktor Sadi, 1328 (1912). İlm-i Arz. Dersaadet.
• Hariciye İdare (HR.İD), 1999/60, 17 Ağustos 1894.
• Hariciye İdare (HR.İD), 1999/59, 15 Ağustos 1894.
• Hariciye İdare (HR.İD), 1999/62), 18 Ağustos 1894.
• Hariciye İdare (HR.İD), 1999/61, 17 Ağustos 1894.
• Hariciye İdare (HR.İD), 1999/65, 4 Ağustos 1894.
• Halil Edhem, 1312 (1896). Hareketi Arza Dair Birkaç Söz, Mihran Matbaası, İstanbul.
• Halil Edhem, 1321 (1905). Muhtasar İlm-i Tabakat’ül-Arz. Hüseyin Remzi, 1325 (1909). İlm-i Mevalid-i Selase, Hayvanat, Nebatat ve Tabakat’ül-Arz, Dersaadet.
• İrade Hariciye (İ.HR), 345/77, 25 Rebîülâhir 1312 (26 Ekim 1894).
• İrade Hariciye (İ.HR), 71/3436-1-7.
• İrade Bahriye (İ.BH), 1/58-1-1.
• Mehmed Emin Efendi, 1314 (1896). Hidâyet’ül Tarik.
• Mecmûa-i Ebûziya, 2 (17), 15 Cemâziyelevvel 1298 (15 Nisan 1881). Zelzele ve Zelzele-i Meşhura.
• Milli, Cilt 3, 25 Mart 1309/6 Nisan 1893, 771.
• Musson R.M.W. (2013). A History of British Seismology. Bull Earthquake Eng, 11: 715-861.
• Resimli Gazete, 2 (1), 21 Kanunisâni 1308 (2 Şubat 1893), İstanbul, 657-658.
• Resimli Gazete, 2 (1), 17 Kanûnievvel 1308 (29 Aralık 1892), İstanbul. Resul Mesti, 1319 (1901). Siper-i Zelzele. İhtira Matbaası, İstanbul.
• Resimli Mecmûa, 2 (2), Zelzele. 18 Şubat 1308 (2 Mart 1893), 707.
• Servet-i Fünûn, Hareket-i Arz ve Sismograf Aletleri. İstanbul, No. 788: 126.
• Şehbal, (66), 15 Mart 1325/28 Mart 1909, İstanbul, 32.
• Yüzbaşı Sadi, 15 Eylül 1328 (28 Eylül 1912). Marmara Havzasının 26-27 Temmuz 1328 (8-9 Ağustos 1912) Hareket-i Arziyyesi. İstanbul.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 11/24.
• Yıldız Mütenevvi Marûzat Evrakı (Y.MTV), 101/18, 22 Muharrem 1312 (26 Temmuz 1894).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 99/56, 7 Muharrem 1312 (5 Temmuz 1894).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 99/52, 7 Muharrem 1312 (11 Temmuz 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 327/84, 16 Zilkâde 1312 (11 Mayıs 1895).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.AHUS), 305/16, 2 Sâfer 1312 (5 Ağustos 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 303/72, 18 Muharrem 1312 (22 Temmuz 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 305/68, 6 Nisan 1312 (9 Ağustos 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 303/56, 16 Muharrem 1312 (20 Temmuz 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 303/16, 18 Recep 1312 (15 Ocak 1895).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 306/26, 10 Sâfer 1312 (13 Ağustos 1894).
• Yıldız Sadaret Husûsi (Y.A.HUS), 526/30, 6 Zilhicce 1326 (30 Aralık 1908).
• Yıldız Perâkende Sıhhiye Nezâreti Marûzatı (Y.PRK.ŞH), 4/95, 10 Muharrem 1312 (14 Temmuz 1894).