Endemik Taksonların Korunması ve Tür Koruma Eylem Planları

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 33 - 46, 26.07.2022

Kamil Erken , Salih Parlak , Mustafa Yılmaz

Öz

Endemik taksonlar insanlığın dünya mirasıdır. Birçok varlık değerleri yanında potansiyel kültür değeri ve genetik kaynak değeri taşımaktadırlar. Bulundukları coğrafyada, kendi habitatlarında ulusal politika ve çıkarların ötesinde, uluslararası sözleşmeler gereği korunmak zorundadırlar. Türkiye’de 2022 yılı Mayıs ayı sonu itibarıyla 3275 adet endemik, 428 adet lokal endemik ve 4 adet nesli tükenmiş takson olmak üzere 13404 takson kaydı bulunmaktadır. IUCN 2022 kriterlerine göre endemik türlerimizin yaklaşık 117’si “Çok tehlikede” (CR), 155’i “Tehlikede” (EN) kategorisinde yer almaktadır. Biyoçeşitlilik ve endemizm oranı açısından tüm Avrupa kıtasına eşdeğer varlıklara sahip olan Türkiye’de bu değerlerin korunması ve sürdürülebilir kullanımı konusunda gerekli çalışmaların yapılması zorunludur. Ülkelerin gelişmişlik ve refah düzeyleri ile paralel ilerleyen bu çalışmaların Türkiye için yeterli düzeyde ve sistematik olarak yapıldığını ve hedeflere ulaşıldığını söylemek çok gerçekçi değildir. 2007 yılında uygulamaya konulan “Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı” çerçevesine bu taksonların bir plan çerçevesinde tespiti, planlaması, izlenmesi ve korunması çalışmaları başlatılmış olmasına rağmen, çalışmalarda yeterince hızlı ilerleme kaydedilememiştir. Bu çalışmada, Türkiye tohumlu bitkiler endemik taksonlarının korunması konularında yapılan uygulamalar incelenmiş, uygulama süreçlerinde, tespit edilen aksaklıklar ve çözüm önerileri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Biyoçeşitlilik,, endemik, flora,, tür koruma, eylem planı

Destekleyen Kurum

Çalışma Destek Almamıştır

Proje Numarası

Proje kapsamında çalışılmamıştır

Kaynakça

• Akalın, O., 2007. Korunan Alan Planlaması ve Yönetimi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, TŞOF Trafik matbaacılık A.Ş. Ankara.
• Anonim, 2015a. Karadere Baraj Göl Aynası (Göl Alanında) Altında Kalacak Bitki Türlerinin Tespiti Projesi Sonuç Raporu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü 2. Bölge Müdürlüğü Yalova Şube Müdürlüğü. Proje Koordinatörü; Mehmet Gül, Proje Danışmanları; Faik Ahmet Karavelioğulları, İrfan Yayla ve Mert Danışman. Sepa Mühendislik & Müşavirlik-Ankara
• Anonim, 2015b. Yalova Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Sonuç Raporu Damarlı Bitkiler Bölümü. Gönül Kaynak, Özer Yılmaz. Şu eserde; (Proje lideri, İsmail H. Uğurtaş) Orman ve Su İşleri Bakanlığına, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, II. Bölge Müdürlüğü, Yalova Şube Müdürlüğü Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Sonuç Raporu, Yalova
• Ansari, A.A., Gill, S.S., Abbas, Z.K., Naeem, M., 2017. Plant Biodiversity Monitoring, Assessment and Conservation. Cabi International
• Arpa, N.Y., 2012. Biyolojik çeşitliliğin korunmasında korunan alanların rolü ve önemi. Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu Bildiri Kitabı s. 103-107
• Arançlı S. 2007. Türkiye’deki Korunan Alanlar ve Çevresinde Sürdürülebilir Turizm Gelişim Stratejisi Rehberi, (proje koordinatörü; S. Arançlı ) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü.
• Perrings C. A., Măler K.-G., Folke C., Holling C. S., Jansson B.-O., 1995. Bıodıversıty Conservatıon Problems and Policies. Kluwer Academic Publishers.
• Carter, P.D., 2019. Implications for Biodiversity of Potentially Committed Global Climate Change (from Science and Policy) (Walter Leal Filho, Jelena Barbir, Richard Preziosi 2019. Handbook of Climate Change and Biodiversity. Springer, 406 s.)
• Chape, S., Blyth, S., Fish, L., Fox, P., Spalding, M. 2003. 2003 United Nations List of Protected Areas. IUCN: Gland, Switzerland and Cambridge, UK and UNEP-WCMC: Cambridge, UK.
• Collen, B., Pettorelli, N., Baillie, J.E.M., Durant, S.M. 2013. Biodiversity Monitoring and Conservation: Bridging the Gap Between Global Commitment and Local Action. Wiley-Blackwell Publishing, 456 s.
• Ekim, T.; Koyuncu, M.; Vural, M.; Duman. H.; Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. ISBN: 975-93611-0-8. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara,
• Evans, K.M., 2009. Endangered Species Protecting Biodiversity. 2009 Gale, Cengage Learning
• UBÇSEP (Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı) (2008). TC Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma Dairesi Başkanlığı Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı. Tasarım Ofset, Ankara.
• Fenster, C.B., Dudash, M.R., 2009. Bölüm 2. Genetic Considerations for Plant Population Restoration and Conservation
• Gaston, K.J., Spicer, J.I., 2004. Biodiversity: An Introduction. Blackwell Science Ltd.
• Gillson, L., 2015. Biodiversity Conservation and Environmental Change. Oxford University Press
• Gordon, E.A., Franco, O.E., Tyrrell, M.L., 2005. Protecting Biodiversity: A Guide to Criteria Used by Global Conservation Organizations. Yale School of Forestry & Environmental Studies. Report number 4.
• Güneş, A. M. 2009. Biyolojik çeşitliliğin Avrupa Birliği hukuku çerçevesinde korunması, TBB Dergisi, 85, 35-85.
• Hunter, M.L., 1999. Maintaining Biodiversity in Forest Ecosystems. Cambridge University Press. Işık, K., 2014. Biyoojik Çeşitlilik-Herkes İçin Okuma Parçaları. ANG vakfı, yayın no, 2. İstanbul, s 224.
• IUCN, 2022. Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi, http://www.iucn.org (erişim tarihi: 10.04.2022)
• IUCN, 2001. Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri (Ver. 3.1) IUCN – The World Conservation Union 2001)
• Jeffries, M.J., 2005. Biodiversity and Conservation. Routledge, Taylor & Francis Group
• Laverty, M.f., Sterling, E.J., Chiles, A., Cullman, G., 2008. The State of the World’s Biodiversity. Greenwood Press
• Leveque, C., Mounolou, J.C., 2003. Biodiversity. John Wiley & Sons Ltd
• Levin, S.A, 2000. Encyclopedia of Biodiversity. Volume 1-Academic Press
• Loope, L.L., Medeiros, A.C., 2009. Bölüm 6. Impacts of biological invasions on the management and recovery of rare plants in Haleakala National Park, Maui, Hawaiian Islands. (Marlin L. Bowles and Christopher J. Whelan. 2009 Restoration of endangered species : conceptual issues, planning, and implementation)
• Maczulak, A., 2010. Biodiversity: Conserving Endangered Species. Facts on file publishing.
• Özçelik, R., 2006. Biyolojik çeşitliliği korumaya yönelik yapılan (planlama ve koruma) çalışmalar ve Türkiye ormancılığına yansımaları. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, 2: 23-36.
• Özesmi, U.,2003. Biyolojik Çeşitlilik İle İlgili Sivil Toplum Kuruluşlarının Kapasitelerinin Artırılması İçin Strateji Eylem Planı. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Biyolojik Çeşitlilik Ve Doğal Kaynak Yönetimi Projesi
• Özhatay, E.C., 2009. Türkiye’nin Peyzajda Kullanılabilecek Bazı Doğal Bitkileri (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özhatay, N.; Byfıeld, A. ve Atay, S. 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, syf. 17,WWF Türkiye, İstanbul.).
• Genovesi, P., Butchart, S.H.M., McGeoch, M.A. & Roy, D.B. 2013. Monitoring Trends in Biological İnvasion, İts İmpact and Policy Responses. In: Biodiversity Monitoring and Conservation: Bridging the Gaps between Global Commitment and Local Action. B. Collen, N. Pettorelli, S. Durant & J.E.M. Baillie (eds), pp. 138-158. Wiley-Blackwell, Cambridge. 10.1002/9781118490747.ch7
• Hester R.E., Harrison R.M., 2007. Biodiversity Under Threat. RSC Publishing.
• Rice, S.A., 2012. Encyclopedıa of Biodiversity. Facts On File, Inc. New York
• Topçu F.H., 2012. Biyolojik çeşitlilik sözleşmesi: Müzakereden Uygulamaya. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt: 20 Sayı 1: 57
• TUBİTAK, 2002. Uluslararası Sözleşmeler Ön Rapor, Vizyon 2023: Bilim veTeknoloji Stratejileri Teknoloji Öngörü Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli, (Hazırlayanlar: G. Arat, Murat Türkeş, Raportör: Erol Saner), Ankara
• Türe, C., Böcük, H., 2013. Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu 22-23 Mayıs 2013 Muğla-Marmaris. Bildiri Kitabı s 80-87.
• URL-1. Biyolojik Çeşitliliğin Korunması https://www.tarimorman.gov.tr › dkmp › kutuphane
• URL-2. http://www.nuhungemisi.gov.tr/Projects/Ubenis
• URL-3. https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Menu/20/Biyocesitlilik-Istatistikleri
• URL-4. https://nuhungemisi.tarimorman.gov.tr/public/istatistik (son erişim tarihi; 22.05.2022)
• URL-5. Bern Sözleşmesi, www.bfn.de/0302_berner+M52087573ab0.html (son erişim tarihi: 20.04.2022)
• URL-6. https://tehlikedekiturler.org/tr/anasayfa/
• URL-7. https://www.wwf.org.tr/?10900/Korumazsak-kaybederiz
• URL-8. https://www.dw.com/tr/d%C3%BCnya-3-derece-%C4%B1s%C4%B1n%C4%B1rsa/a-41424655
• Ünal, A., 2012. Sürdürülebilir Biyolojik Çeşitlilik Yönetimi. Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu Bildiri Kitabı s. 30-34
• Weller, S., 2009. The Relationship of Rarity to Plant Reproductive Biology. (Marlin L. Bowles and Christopher J.
• Whelan. 2009 Restoration of endangered species: conceptual issues, planning, and implementation) Ghapter, 4. Wiley-Blackwell Publishing, 456 s.
• WWF, 2015. İklim Değişikliğinin Türler Üzerindeki Etkisi. (Hazırlayanlar: Andrea Weiss; Marielle Chaumien (WWF-Fransa); Mathilde Valingot (WWF-Fransa); Wendy Elliott (WWF-Uluslararası); Stephen Cornelius (WWF-İngiltere); Stephan Singer, Mandy Jean Woods, Richard Lee. ISBN 978-605-9903-06-6