MEVLÂNÂ HALİD EL-BAĞDADÎ’NİN ORTADOĞU’DAKİ MİSYONU ÜZERİNE BİRKAÇ SÖZ

Yıl 2017, Sayı: 1, 1 - 18, 25.12.2017

Abdulcebbar Kavak

Öz

Mevlânâ Hâlid el-Bağdadî, Nakşibendiyye-Hâlidiyye kolunun
kurucusudur. Nakşibendiyye tarikatının Ortadoğu’daki en aktif temsilcisi olarak
İslam toplumunun son iki asrına damgasını vurmuştur. Yetiştirdiği çok sayıda
halifesiyle yürüttüğü faaliyetler, Ortadoğu’nun da sınırlarını aşarak
Uzakdoğu’ya kadar ulaşmıştır. Mevlânâ Hâlid el-Bağdadî, Mevlânâ, Ziyâüddin ve
Müceddid ünvanlarıyla Müslümanlar arasında edindiği saygın konumla beraber,
muhalefete ve ağır ithamlara maruz kalmıştır.

Bu makalede Nakşibendî-Müceddidîliğin karakteristik özellikleri ile
Mevlânâ Hâlid el-Bağdadî’nin Ortadoğu’daki misyonuna değinecek ve kendisine
yöneltilen belli başlı tenkit ve ithamları genel hatlarıyla ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Hâlid el-Bağdadî, Ortadoğu, Müceddidiyye, Hâlidiyye

Kaynakça

• Algar, Hamid, Nakşibendîlik, Çev. Cüneyd Köksal vd., İnsan Yayınları, İstanbul 2007.
• Arvasî, Abdülhakîm, Râbıta-i şerîfe, Necm-i İstikbâl Matbaası, 1342.
• Aydın, Ferit, Tarîkatta Rabıta ve Nakşibendilik, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• Azzâvî, Abbas, “Hulefâu Mevlânâ Hâlid”, Mecelletü’l-mecma’i’l-‘ilmiyyi’l-Kürdî, II/2, Bağdat 1974. -Şehrezor es-Süleymaniye, Haz. Muhammed Ali Karadâğî, Bağdat 2000.
• el-Bağdâdî, Muhammed b. Süleyman, el-Hadîkatü’n-nediyye fî âdâbi’t-tarîkati’n-Nakşibendiyye ve’l-behçeti’l- Hâlidiyye, el-Matbaatü’l-‘İlmiyye, Mısır 1310.
• Buehler, Arthur, “Mawlânâ Khâlid and Shah Ghulâm ‘Alî”, Journal of The History of Sufism, 2007, volume: 5.
• Buhârî, Salah b. Mübarek, Enîsü’t-tâlibîn ve ‘uddetü’s-sâlikîn, Haz. Halil İbrahim Sarıoğlu, İntişârât-ı Keyhân, Tahran 1371.
• el-Hanefî, Abdülgani, Menâkibu’d-Dihlevî, Terc. Muhammed Arif Karakaya, (Basılmamış Eser), Van 2004.
• el-Hânî, Abdülmecid, el-Hadâiku’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-Nakşibendiyye, Matbaatu Ârâs, Erbil 2009.
• Haydarî, İbrahim Fasîh, el-Mecdu’t-tâlid fî menâkıbi’ş-Şeyh Hâlid, Matbaatu’l-‘Âmire, İstanbul 1292.
• İcâzetnâme, Süleymaniye Kütüphanesi H. Hayri-H. Abdullah Bölümü Numara: 56, vr. 85a.
• İmâm-ı Rabbânî, Mektûbât-ı Rabbânî, Çev. Talha Hakan Alp vd., Semerkand Yayınları, İstanbul 2010.
• el-Kâşifî, Hüseyin b. Ali, Reşehâtu ayni’l-hayât fî menâkibi meşâyihi’t-tarîkati’n-Nakşibendiyye ve âdâbihimi’n-nebeviyye ve esrârihimi’r-Rabbâniyye, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.
• Kavak, Abdulcebbar, Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul 2016. - Kavak, Divan Mevlânâ Hâlid, Semerkand Yayınları, İstanbul 2013. -“Anadolu’daki İrşad Merkezlerinden Nehri Tekkesinin Osmanlı Rus Savaşlarındaki Olumlu Katkıları”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, III/6.
• el-Kezneyî, Muhammed Ahmed Mustafa, eş-Şeyh Nuruddin Birîfkanî, Metâbi’u’n-Nâşiri’l-Arabî, Kahire 1983.
• Komisyon, el-A’mâlu’l-kâmile li’ş-şeyh Ma’rûf en-Nûdehî el-Berzencî, Tah. Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadâğî vd., Matbaatu’l-‘Ânî, Bağdat 1984.
• Kuku, Süleyman, Ziyaüddin Mevlânâ Hâlid, Damra Yayınları, İstanbul 2008. - Abdullah Dehlevi ve Eserleri, Damra Yayınları, İstanbul t.s.,
• Muhammed, Kemal Raûf, Geran bo Rastî, Çaphâne-i Şivan, Süleymaniye 2011.
• Müderris, Abdülkerim Müderris, Yâd-ı Merdân, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2011.
• Rich, Clodyos Ceymis, Rihletu Claidius Rich fi’l-Irak, Terc. Bahauddin Nûrî, ed-Dâru’l-Arabiyya li’l-Mevsû’ât, Beyrut 1429.
• Sahib, Muhammed Es’ad, Sâhib, Buğyetü’l-vâcid fî mektûbâtı hazreti Mevlânâ Hâlid, Matbaatu’t-Terakkî, Dimaşk 1334. - Nûru’l-hidâye ve’l-irfân fî sırri’r-râbitati ve’t-teveccühi ve hatmi’l-hâcegân, el-Matbaatu’l-‘İlmiyye, Kahire 1311.
• Serkis, Ya’kûb, Mebâhis Irakiyye, Şirketu’t-Ticâre ve’t-Tibâ’ati’l-Mahdûde, Bağdat 1948.
• es-Süveydî, Muhammed Emîn, Def’u’z-zelûm ani’l-vukû’i fî ırz-i hâza’l-mazlûm, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü Numara: 1404, vr. 7a.
• Şükrî, Hasan, Menâkıb-ı şemsi’ş-şumûs der hakk-ı hazret-i Mevlânâ Hâlidi’l-‘arûs, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1302.
• Taşyürek, Muzaffer Hatme-i Hâcegân Sultanları, Hacegan Yayınları, İstanbul 2003.
• Tavakkulî, Muhammed Raûf, Tarîh-i Tasavvuf der Kurdistan, İntişârât-ı Tavakkulî, Tahran 1381.
• Tosun, Necdet, “Nakşibendiyye” DİA, XXXII. - “Râbıta”, DİA, İstanbul 2007, XXXIV.
• Weismann, Itzchak, Nakşibendilik, Çev. İrfan Kelkitli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Yurtgezen, Ali, Hâcegân Sultanları, Semerkand Yayınları, İstanbul 2013.
• Arşiv Belgesi Başbakanlık Osmanlı Arşivi, HAT 1236, Dosya no: 595 Gömlek No: 29209.