ZÜMER SÛRESİ’NDEKİ KIRAAT İHTİLAFLARI ve TEFSİRE ETKİSİ

Yıl 2021, Sayı: 9, 38 - 63, 23.12.2021

Metin Çetin

Öz

Hz. Ömer ve Hişâm b. Hakîm arasında yaşanan olay, Kur’an’ın okunması hususundaki kıraat farklılığının Hz. Peygamber döneminde itibaren başladığını göstermektedir. Hz. Peygamber’in iki sahabiyi de tasdik etmesi kıraat ihtilafının rahmet olduğunun göstergesidir. Bu açıdan farklı kıraatlerin tefsir kitaplarında dikkate alındığı ve üzerine yorumlar yapıldığı görülmektedir. Kıraatlerdeki ihtilaflar usûl, sarf ve nahiv açısından değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Usûlî olarak ifade edilen ihtilafların anlam üzerinde bir etkisi bulunmamaktadır. Âyetlerin anlamı üzerinde etki sahibi olan kıraat türü, ferşî ihtilaflar olarak da isimlendirilen sarf ve nahiv ile ilgili farklılıklardır. Bu çalışmada Zümer Sûresi’ndeki usûlî ve ferşî farklılıklar üzerinde durulmuştur. Usûlî farklılıkların, anlam açısından tefsire bir etkisi olmadığı için sadece kıraat imamlarının ihtilaflarına değinilmiştir. Sûredeki ferşî ihtilaflar ise dil ve tefsir açısından incelenmiş, anlam farklılıklarına yol açıp açmadığı tespit edilerek varsa farklı anlamlar ifade edilmiştir. Genel olarak Kur’an’ın kıraat vecihleri hususunda kıraat imamları arasında görüş birliği bulunmaktadır. Bu anlamda kıraat farklılıklarının cüz’i bir yer kapladığı görülmüştür. Zümer Sûresi’ndeki ferşî ihtilaflarının bir kısmının âyetlerin tefsirine pozitif veya negatif bir etkisinin olmadığı bir kısmının ise âyetin anlamını farklılaştırdığı ve zenginleştirdiği müşahade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Kıraat, Kıraat İhtilafları, Zümer Sûresi

Teşekkür

Çalışmalarınızda başarılar dilerim...

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2015.
• Âlûsî, Şihabuddin Mahmud b. Abdullah. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. thk. Ali Abdülbâri Atiyye, 16. Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Birışık, Abdulhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. 3. Basım. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• _______, Abdülhamit “Kıraat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/ 426. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed b. Nasır en-Nasır, b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-luġa. thk. Ahmed Abdülğafur Atâr, 6 Cilt. 4. Basım. Beyrut: Dâru’l-İlmi lil-Melayîn, 1987.
• Çetin, Abdurrahman. “Tilâvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• _______, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları, 46. Basım. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• _______, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Dabbâ‘, Ali Muhammed. el-İdâe fî beyâni usûli’l-kırâe. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezher, 1999.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel bir Yaklaşım, İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• _______, Mehmet. Tenzilden Tezyine Mushaf-ı Şerif. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Muḥkem fî naḳṭi’l-meṣâḥif, thk. İzzet Hasan. 3. Basım. Dımeşk, Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• _______, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Teysîr fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ thk. Ferîd b. Muhammed b. Azzûz. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2016.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2011.
• Dimyâtî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İtḥâfü fużâlâʾi’l-beşer fi’l-ḳırâʾâti’l-erbaʿate ʿaşer, thk. Enes Mehra 3. Basım. Lübnan: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. es-Sünen. thk. M. Muhyiddin Abdülhamid, 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebet’ül-Asriyye, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Sıdkı Muhammed Cemil, Beyrut: Dâru’l Fikr, 1999.
• Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Ḥücce li’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa, thk. İmâd Kadrî. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ğaddi’l-Cedîd, 2010.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ, thk. Muhammed Nuaym el-Arkasûsî. 2.Basım. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir b. Muhammed. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t Tunusiye, 1984.
• İbn Ebû Meryem, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Nasr b. Alî b. Muhammed. el-Mûḍah fî vucûhi’l-ḳırâât ve ‘ilelihâ, thk. Ömer Hamdan el-Kubeysî. 3 Cilt. Cidde: el-Cemâ‘atü’l-Hayriyye li Tahfîzi Kur’âni’l-Kerîm, 1993.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed. el-Ḥücce fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye 2007.
• İbn Kesîr, Ebü’l Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sami b. Muhammed Selamet, 8 Cilt. 2. Basım. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah b. Muhammed Yezid Mâce el-Kazvinî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. 3. Basım. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât, thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1980.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzak el-Mehdi, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘ 2 Cilt. En-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. Mısır: el-Matbaatu’l-Ticareti’l-Kübra, ts.
• _______, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Müncidü’l-Mukri’în ve Mürşidü’t-Tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l İlmiyye, 1999.
• İslamoğlu, Mustafa. Kur’an Sûrelerinin Kimliği. 18. Basım. İstanbul: Akabe Vakfı Yayınları 2011.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’an Tefsirindeki Yeri ve Mütevatir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. 3.Basım. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2018.
• _______, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Nüzûlü ve Kıraatı, 4. Basım. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 1995.
• Karaman, Hayreddin – Dönmez, İbrahim Kâfi – Çağrıcı, Mustafa – Gümüş, Sadrettin. Kur-an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdunî ve İbrahim Atfiş, 20 Cilt. 3. Basım. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l- Mısriyye, 1964.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih, thk. Komisyon. 13 Cilt. Kahire: Mecmûatu Buhûsi’l-Kitab ve’s-Sünne, 2008.
• _______, Ebû Muhammed. el-İbâne an Meâni’l-Kırâât, thk. Abdü’l-Fettâh İsmâil Şelebî. Kâhire: Dâru Nehdat-i Mısr. ts.
• Müslim, Ebü’l-Hasan Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki, 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l Arabî, ts.
• Önen, Hacı. Kıraat Tarihi ve Kıraat Farklılıklarının Kur’an Tefsirine Etkisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Pakdil, Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kıraat, 14. Basım. İstanbul: MÜİF Vakfı, 2018.
• Râcih, Muhammed Kerim. el-Ḳırâatü’l-ʿaşru’l-mütevatiratu min tarîkay’ş-şâtibiyye ve’d-durre. 3. Basım. Medine: Dâru’l-Muhacir, 1993.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 30 Cilt. 3. Basım. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l Arabî, 1999.
• Sarı, Mehmet Ali. “Harf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/163-165. (İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitab, 1974.
• Şimşek, Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları 2012.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şakir, 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “lehçe”. Erişim 20 Ekim 2021. https://sozluk.gov.tr
• TDK, Türk Dil Kurumu. “şive”. Erişim 20 Ekim 2021. https://sozluk.gov.tr
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvîd Istılahları. 4. Basım. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2018.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’lîmi. İstanbul: İşaret, 1990.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Şakir, M. Fuâd Abdülbâki, İbrahim Atve, 5 Cilt. 3. Basım. Kahire: Matbaati Mustafa el- Bâbî el-Halebî, 1975.
• Ünal, Mehmet Kur'an'ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü'n-Neşr. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2012.
• Zemahşerî, Ebü’l Kasım Mahmud b. Amr. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. 3. Basım. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1986.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1957.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Kahire: Matbaatü İsa’l-Bâbi’l-Halebî ve Şürekâüh, ts.