İLK DÖNEM NESH ESERLERİNDE SÛRELERİN NÜZÛL ZAMANI

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 14, 39 - 59, 30.06.2024

Nisa Derya Demir

Öz

Kur’ân’da neshe konu olan âyetleri incelemeye yönelik yazılan ilk eserleri hicrî 2. asrın başına kadar götürmek mümkündür. Bu yönüyle Kur’ân ilimleri içerisinde ilk neşet eden ilimlerden birinin nesh ilmi olduğu söylenebilir. Neshin ne olduğuna ya da Kur’ân’da olup olmadığına dair yapılan tartışmalar bir yana; İslâmî gelenekte Mekkî ve Medenî sûreleri bilmenin önemi ve faydaları arasında nâsih ve mensûh âyetlerin ayırt edilmesinde yardımcı olması vurgulanmıştır. Zira neshten söz edilebilmesi için nâsih ve mensûh âyet arasında bir zaman farkının olması gerekmektedir. Bu sebeple nâsih-mensûh hakkında yazılan eserler sûrelerin nüzûl zamanına dair bilgiler içeren kaynaklardan biri olmuştur. Ayrıca bu kaynaklardan bazılarında sûrelerin nüzûl sırasına dair listelere yer verilmiştir. Bu çalışmada hicrî 2. ve 6. yüzyıllar arasında yazılmış, müstakil nâsih-mensûh eserlerinde sûrelerin nüzûl zamanına dair verilen bilgilere yani Mekkî-Medenî oluşlarına ve nüzûl tertibine dair listelere yer verilecektir. Bu eserlerin ulûmu’l-Kur’ân çalışmalarına nispetle daha erken bir dönemde kaleme alınması sûrelerin nüzûl zamanına dair ilk dönem kaynaklarından bilgi edinme fırsatı sağladığı için de önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Nesh, Nüzûl Sırası, Mekkî sûreler, Medenî Sûreler

Kaynakça

• Bâkıllânî, Kadı Ebubekir. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed Asâm el-Kudât, Amman: Dâru’l-Feth, 1422/2001.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü ve Tarihi. İstanbul: İFAV, 2001.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’lKur’âni’l-Azîz. Riyad: Şirketü’r-Riyad, t.y.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Nevâsihu’l-Kur’ân ve mensûhuh. thk. Ebû Abdillah Âli Zehvî, Beyrut: Şirketü Ebnâi Şerif el-Ensârî, 1422/2001.
• İbn Hazm el-Endelüsî. en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah. en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’lKur’ân’il-Kerim. Kahire: Dâru İbn Affan, 1429/2008.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah. en-Nâsih ve’l-Mensûh ve tenzîlu’l-Kur’ân bi Mekkete ve’l-Medînete. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. b.y.: Müessesetü’rRisâle, 1418/1998.
• Katâde b. Diâme, Katâde b. Aziz. en-Nâsih ve’l-Mensûh. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. Fehmü’l-Kur’ân ve Meânîhi. Beyrut: Dâru’l-Kindî-Dâru’lFikr, 2. Basım, 1398/1977.
• Nehhâs, Ebû Câfer. en-Nâsih ve’l-Mensûh fî Kitabillahi Azze ve Celle ve’htilafi’l-Ulemâ fî Zâlik. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1416/1991.
• Sâlih, Subhi. Kur’an İlimleri. Çev. M. Said Şimşek. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2. Basım, 2008.
• Sülün, Murat. “en-Nâsih ve’l-Mensûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 32/407-408.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhu’lYa‘kûbî. Beyrut: Şirketü’l-A‘lemiyyi li’l-Matbûat, 2010.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Musa. el-Muvâfakât. el-Memleketü’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye: Dâru İbn Affân: 1417/1997.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim. Mefâtîhu’l-Esrâr Mesâbîhu’l-Ebrâr. Tahran: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsât li’t-Türâsi’l-Mahtût-Mîrâs-ı Mektûb, 1429/2008.
• Türcan, Selim. “Tefsirde Bir Yöntem Esası Olarak Kur’ân Kronolojisi Meselesi”.
• Kur’an Nüzulünün Mekke Dönemi Sempozyumu. Ed. Mesut Okumuş. 213-228. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Özkan, Halit. “Zührî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013. 44/544-549.
• Öztürk, Mustafa– Hadiye Ünsal, Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. b.y.: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 3.Basım, ts.