URMİYE MÜZESİ’NDE BULUNAN ERKEN İSLAM DÖNEMİNE AİT SLİP TEKNİĞİNDEKİ SERAMİKLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 3, 37 - 50, 30.12.2020

Güler Yılmaz

Öz

Urmiye, İran'ın önemli merkezlerinden biri olup, Türkiye sınırına 50 km uzaklıkta bulunmaktadır. Bu tarihi kent, İslamiyet öncesinde ve İslami dönemde birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu çalışmada; Urmiye Müzesi’nde bulunan erken İslam dönemine ait slip tekniğindeki seramikler ele alınmıştır. Slip sıraltı boyama tekniklerinden biridir. Söz konusu teknikte, bisküvi fırınlaması tamamlandıktan sonra, eserlerin yüzeyine; sarı, beyaz, siyah, kırmızı, mor ve krem gibi değişik renklerdeki astarla desenler oluşturulur. Astar kuruduktan sonra yüzey renkli veya renksiz şeffaf kurşun sırlarla kaplanarak ikinci kez fırınlanır. Slip tekniğinin seramiklerde kullanımı; Doğu İran, Maveraünnehir ve Antik Mısır'a dayanmaktadır. İslam dünyasında ise slip tekniğinin IX. yüzyıldan itibaren yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu teknik, IX.-X. yüzyıllarda Semerkant, Buhara ve Nişhabur’da, X.- XI. yüzyıllarda Merv, Kirman, Rey ve Gürgan gibi İran'ın önemli seramik merkezlerinde ustalıkla üretilmiştir. Söz konusu çalışmada ele alınan örnekler, Abbasi ve Sâmânî dönemlerine aittir. Bu seramikler; hamur, astar, form ve bezeme çeşidine göre gruplandırılmıştır. Çalışmanın amacı, IX.-X. yüzyıla ait olan slip tekniğinde üretilmiş seramiklerdeki zemin ve astar renklerinin motif üzerindeki etkisini ayrıntılı bir şekilde bilim dünyasına sunmaktır. Ayrıca erken İslam dönemi seramik ustalarının dönemin üslupsal özelliklerini, etkileşimini; slip tekniğine ne denli ustalıkla, estetik bir yaklaşımla uyguladıklarını vurgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

Astar Boyama, Abbasi, İran, Sır, Sâmânî

Teşekkür

Urmiye Müzesi’ndeki seramikleri çalışmama izin vererek, bana çalışma ortamı oluşturan Urmiye Müze Müdürü Sayın Nahideh REZAYİ ve çalışma esnasında bana her türlü kolaylığı sağlayan müze personeline sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• ALTUN, Ara (1998), Osmanlı'da Çini Seramik Öyküsü, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yay., İstanbul.
• ALTUN, Ara (2007), “İznik Kazıları Işığında Osmanlı Çini ve Seramiği”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, s. 309-325.
• ATASOY, Nurhan ve RABY, Julian. (1989), İznik Seramikleri, TEB Yay., İstanbul.
• AVISSAR, Mırıam ve STERN, Edna J. (2005), Pottery Of The Crusader, Ayyubıd And Mamluk Perıods In Israel, Israel Antıquıtıes Authorıty, Jerusalem.
• BAŞ, Gülsen (2012), Bitlis Kalesi Kazısı Sırlı Seramikleri, Pegem Akademi Yay., Ankara.
• FEHÉRVARİ, Géza (2000), Ceramıcs Of The Islamıc World, İ. B. Tauris Pub., New York. GRUBE, Von Ernst J. (1994), Cobalt and Lustre, Nour Foundation in Association With Azimuth Editions and Oxford University Press., London.
• HADDON, Rosalind Anne W. (2011), Fourteenth Century Fine Glazed Wares Produced In The Iranian World And Comparısons With Contemporary Ones From The Golden Horde And Mamluk Syrıa/Egypt, (Department of Art and Archaelogy School of Oriental and African Studies, University of London Phd), London. HİLLENBRAND, Robert (2005), İslam Sanatı ve Mimarlığı, Homer Kitapevi ve Yayıncılık Ltd. Şti., İstanbul.
• HİLLENBRAND, Robert (2015), “Content Versus Context In Samanıd Epıgraphıc Pottery”, Medieval Central Asia and the Persianate World, s. 56-107.
• KARAMAĞARALI Beyhan- YAZAR, Turgay (2007), “Ani Kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, s. 123-131.
• KARAMAĞARALI, Nakış (2007), “Ahlat Sırlı Seramikler”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanat, s. 135-153.
• KENAR, Ayşe (2015), "Marmaray Projesi Kapsamında Yenikapı Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Keramikleri (15-17. Yüzyıl)", Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1, s. 115-154.
• ÖNEY, Gönül (1978), Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara.
• ÖZKUL FINDIK, Nurşen (2001), İznik Roma Tiyatrosu Kazıları Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• ÖZKUL FINDIK, N. (2007), "Beylikler ve Erken Osmanlı Devri Seramik Sanatı ", Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, s. 233-241.
• ÖZKUL FINDIK, Nurşen (2014), İznik Sırlı Seramikleri Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995), Bilgin Kültür Sanat Yay., Ankara.
• SABA, Matthew D. (2012), “Abbasid Lusterware and the Aesthetics Of ‘Ajab”, Muqarnas, 29, s. 187-212.
• TURAN BAKIR, Sitare (1991) "Slip Tekniğinde Seramikler", Antik Dekor, S. 13, s.110-113.
• WİLKİNSON, Charles K. (1897), Nıshapur: Pottery Of The Early Islamıc Perıod, New York Graphıc Soc., Greenwich.