ORTA ANADOLU’DA BİZANS DÖNEMİ HIRİSTİYAN HAC YOLLARI

Yıl 2022, Sayı: 7, 11 - 29, 30.12.2022

Fatma Şengül

https://doi.org/10.56387/ahbvedebiyat.1122367

Öz

Erken Hıristiyanlık tarihinde ilk hac uygulaması Bizans İmparatoru I. Konstantin’in 325 yılında Hıristiyanlığı resmi din ilan etmesinin ardından annesi Helena’yı İsa’nın doğduğu, çarmıha gerildiği ve gömüldüğü kutsal alanları ziyaret edip, kilise inşa faaliyetlerinde bulunmak üzere Kudüs’e göndermesi ile başlamıştır. İlk hacı olarak kabul edilen Helena’nın Kudüs yolculuğu sırasında İsa’nın çarmıha gerildiği haçın parçalarına ulaştığına dair inançların yayılması ile birlikte dördüncü yüzyılda Kudüs’ü ziyaret ve hac faaliyetleri önem kazanmıştır. Hacılar Kudüs’ün yanı sıra Hıristiyanlık adına şehit düşmüş aziz ve azizlere adanan yerleri de kutsal mekânlar olarak görmüş, ziyarette bulunmuşlardır. Hıristiyan hacılar, farklı medeniyetlerin ve dinlerin buluşma noktası olan ve Hıristiyan inananlar için birçok kutsal yeri barındıran Anadolu toprakları üzerinden kutsal toprakları ziyaret etmek için deniz ve kara yoluyla Kudüs’e ulaşmıştır. Bu çalışmada Erken Hıristiyanlık Dönemi’nde hac faaliyetleri ele alınmış olup, İstanbul’dan Kudüs’e uzanan Hıristiyan hac yolculuğunda Orta Anadolu’daki önemli merkezleri ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Helena ve Helena’dan sonra yolculuğa çıkan hacıların kullandığı güzergâhlar, hacıların kaleme aldığı itenerariumlar ve uğradığı yerler tespit edilip, Orta Anadolu’daki hac yolları ve önemli merkezler harita çizilerek belirtilmiştir. Orta Anadolu bölgesinde kullanılan bu yollar Roma resmi/askeri yolunun geçtiği ana noktalar olup, aziz ve azizelerin öldüğü ve röliklerinin muhafaza edildiği yerler ile piskoposluk merkezleri de önem kazanan diğer yerler olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hac, Hac Yolları, Orta Anadolu, Bizans, Hıristiyanlık

Kaynakça

• ARSLAN, A. (2012). Egeria’nın Hac Yolculuğu. Ankara: Alter Yayıncılık.
• AKYÜREK, E. (1998). Kapadokya. ‘‘M.S. IV.-XI. yüzyıllar: Kapadokya’daki Bizans’’, İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı, 226-395.
• BALDWIN, W.M. (1969). (Editör), A History of the Crusades: The First Hundred Years, Volume I, London: The University of Wisconsin Press, 280-307.
• BELKE, K. ve RESTLE,M. (1984). Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4), Wien.
• DRIJVERS, W. J. (1992). Helena Augusta The Mother of Constantine the Great and the Legend of Her Finding of the True Cross, New York, Köln, E.J. Brill: Leiden.
• EUSEBIUS (1999). Life of Constantine (çev. Averil Cameron ve Stuart G.Hall), Oxford: Clarendon Press.
• EYİCE, S. (1966). ‘‘Konya ile Sille Arasında Akmanastır’’, Şarkiyat Mecmuası, 6: 135-160.
• FRENCH, D. H. (1981). Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Volume 1 ( The Pilgrim’s Road, Roma Çağında Küçük Asya’daki Yollar ve Miltaşları, Fasikül 1 (Hacı Yolu), Ankara: British Institute of Archeology.
• FRENCH, D., H. (2016). Roman Roads & Milestones of Asia Minor, Ankara: British Institute.
• FOSS, C. (2002). ‘‘Pilgrimage in Medieval Asia Minor’’. Dumberton Oaks Papers, 56, 121¬151.
• GOSCH, S., STEARNS, P. (2007). Premodern Travel in World History. New York: Roudledge.
• HAMILTON, W.J. (1842). Researches in Asia Minor Pontus and Armenia; With Some Account of Their Antiquities and Geology, Volume 2, London.
• HILD, F., RESTLE, M. (1981). Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebastia und Lykandos) Tabula İmpreii Byzantini I, II, Wien.
• HILL, G. (1940). A History of Cyprus, Vol I, Cambridge University Press.
• KESKİN, E. (2018). ‘‘Doğu İmparatorluğu Dönemi’nde Anadolu’dan Kudüs’e Uzanan İnanç Yolculuğu’’, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/8, 883-900.
• KOÇ UNIVERSITY RESEARCH CENTER (2008) Egeria: Monuments of faith in the medieval Mediterranean. Mediterranean medieval places of pilgrimage network for the documentation, preservation and enhancement of monuments in the Euromediterranean area, Directorate of Byzantine & Postbyzantine Monuments Antiquitie.
• KOCH, G. (2007). Erken Hıristiyan Sanatı, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• KONYALI, İ. H. (2007). Konya Tarihi, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya.
• KÜÇÜK, M. A. (2013). İnanç Turizmi Açısından Türkiye’de Dini Mekânlar: Yahudilik- Hıristiyanlık Örneği, Ankara: Berikan Yayınevi.
• MARAVAL, P. (2002). ‘‘The Earlist Phase of Christian Pilgrimage in the Near East (before the 7th Century)’’. Dumberton Oaks Papers, Vol. 56, 63-74.
• MARAVAL, P. (2008). ‘‘The Development of Holy Sites in the Byzantine Orient Between the 4th and the 7th Century’’, Egeria, Directorate of Byzantine & Postbyzantine Monuments Antiquitie.
• NESBITT, J. W. (2003). Byzantine Authors: Literary Actvities And Preoccupations, Brill, Leiden.
• NORWICH, J. J. (2013). Bizans I-II-III, Çeviren: Koyukan H.,Riegel Selen, I.Baskı ,İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• OUSTERHOUT, R. (2008). ‘‘Pilgrimage Architecture’’, Egeria, Directorate of Byzantine & Postbyzantine Monuments Antiquitie.
• ÖTÜKEN, Y. (1987). Göreme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• PEKAK, S. (1994). ‘‘Güzelyurt’ta (Gelveri) Bulunan Bizans/Post Bizans dönemi Kiliseleri 2’’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11/1-2, 177-216.
• PEKAK, S. (2016). ‘‘Niğde-Andaval (Aktaş)'daki Konstantin- Helena Kilisesi’’. Sanat Tarihi Dergisi, 9 (9), 103.
• RAMSAY, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. (çev. Mihri Pektaş), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• RAMSAY, W.M., BELL G., (1909), The Thousand and one Churches, London.
• ROTT, H. (1908). Kleinasiatische Denkmäler aus Pisidien, Pamphylien Kappadokien und Lykien, Leipzig.
• RUNCIMAN, S. (1969). ‘‘The Pilgrimages to Palestine before 1095’’. A History of Crusades: The First Crusade and the Kingdom of Jerusalem (Ed.Baldwin, M.W.). Volume 1, Penguin Books, England, 68-78.
• STEWART, A. (1887). Itenerary Bordeux to Jerusalem ‘The Bordeaux Pilgrim 333 A.D., London: Adelphy.
• TALBOT, A. M. (2008). ‘‘Pilgrimage In The Eastern Mediterranean Between The 7th and 15th Centuries’’, Egeria, Directorate of Byzantine & Postbyzantine Monuments Antiquitie.
• TEXIER, C. (2002). Küçük Asya (Asie Mineure) ,(çev. Ali Suat, Kazım Kopraman ve Musa Yıldız),Cilt II-III, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmet Vakfı.
• THIERRY, N., THIERRY, M. (1963). Nouvelles Eglises Rupestres de Cappadoce. Région du Hasan Dağı. Paris.
• TIMOTHY, E. G. (1991). “Helena”. The Oxford Dictionary of Byzantium, Volume II, 909.
• TÜRKİYE ARKEOLOJİK (TAY) POJESİ (2015). Bizans, İç Anadolu, 8, Ankara: Matsis Matbaa.
• VİKAN, G. (1982). Byzantine Pilgrimage Art, Dumbarton Oaks, Washington: Trustees for Harvard University.